Przepisy i System prawa

Przepisy odsyłające zawierają zwrot odsyłający do innych aktualnie obowiązujących przepisów. Ich funkcją jest zapobieganie powtórzeniom, mają zapewnić skrótowość i przejrzystość aktów normatywnych.

Odesłanie jest to wskazówka, gdzie w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania. Odesłania dzielimy na wewnątrzsystemowe i pozasystemowe. Te ostatnie nakazują wziąć pod uwagę, przy rekonstrukcji dyrektywy zachowania, jakieś reguły pozaprawne (np. zasady współżycia społecznego).

Przepisy blankietowe – tzw Przepisy blankietowe – tzw. przepisy puste, nie ustanawiają żadnej reguły, wskazują organ, który w przyszłości taką regułę ma ustanowić. Zawierają odesłania do przepisów, których nie ustanowiono – najczęściej do aktów wykonawczych (rozporządzeń). Przepisami tego typu są np. delegacje ustawowe „Minister właściwy do spraw (…) określi w drodze rozporządzenia sprawy A, B, C”.

Fikcja prawna – rodzaj przepisu odsyłającego; założenie, iż w rzeczywistości nieistniejący fakt istnieje i wywołuje określone przez prawo skutki prawne.

Klauzule generalne Są to przepisy prawne, które zawierają odesłanie do jakiegoś systemu ocen lub do jakiegoś systemu norm, innego jednak niż system norm prawnych, a przy tym systemu zazwyczaj uzasadnionego aksjologicznie. Zawierają odesłania pozasystemowe (odesłania do systemu zewnętrznego wobec prawa), a nie odesłania w ramach systemu prawnego.

Przepisy przejściowe O charakterze kolizyjnym - rozstrzygają według jakich przepisów – starych, czy nowych – zakończyć postępowanie w sprawach będących w toku, w czasie, gdy dokonano zmiany przepisów; czy utrzymuje się przez jakiś czas instytucje prawne, które znoszone są przez nowe przepisy; jakie przepisy dawne, czy nowe stosować do uprawnień, które powstały w czasie obowiązywania dawnych przepisów. Ad hoc- wydawane na krótki, z reguły określony czas, w sytuacjach nadzwyczajnych np. klęska żywiołowa.

Definicje legalne Rodzaj przepisu prawnego, który ma zapewnić precyzję tekstu prawnego, poprzez eliminowanie wieloznaczności oraz zwrotów nieostrych. Prawodawca korzysta z definicji legalnej zwłaszcza wtedy, gdy określone słowo ma w języku etnicznym wiele znaczeń i konieczne jest dokonanie wyboru jednego z nich. W sytuacji tego rodzaju podaje się w tekście prawnym to znaczenie, które wybrał prawodawca, np.: Rozkazem jest polecenie określonego działania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

Przepisy nakazujące i zakazujące Przepisy nakazujące – nakazują coś czynić; nakaz wyraża się najczęściej za pomocą takich wyrażeń jak: „musi”, „jest obowiązany”, „wyda”, „określi”, „ma obowiązek”, „powinien”. Przepisy zakazujące- zakazują coś czynić; zakaz wyraża się w takich formach słownych, jak: „nie może”, „nie wolno”, „jest zabronione”, „jest zakazane”.

Przepisy dozwalające Przepisy zezwalające – wśród nich można wyróżnić takie, które zezwalają na dokonywanie jakichś prostych czynności psychofizycznych, np.: „Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających z jego drzewa gałęzi lub owoców”; albo takie, które upoważniają do dokonywania jakichś czynności konwencjonalnych, np. „Rada Ministrów na wniosek Prezesa RM, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra”.

Instytucja prawna Wyodrębniony i stanowiący funkcjonalną całość zespół norm prawnych odnoszący się do stosunków w jakiejś dziedzinie życia społecznego np. własność, małżeństwo. Niekiedy mianem tym określa się także zespół działań wyznaczony przez wyodrębniony jako instytucja prawna zespół norm lub osobę albo grupę osób zorganizowaną i działającą na podstawie takiego zespołu norm.

Cechy systemu prawa 1. niesprzeczność – system jest niesprzeczny, gdy jego normy nie kolidują ze sobą 2. zupełność – system jest zupełny, gdy nie ma w nim luk

Typy kolizji między normami Kolizje o charakterze logicznym (analitycznym) - wynikają z samego sformułowania norm prawnych, dla ich stwierdzenia wystarczy analiza języka tekstów prawnych). W ich ramach wyróżniamy: sprzeczność i przeciwieństwo. Sprzeczność - 1. jeden przepis czegoś zakazuje, drugi na to samo zezwala; 2. jeden przepis coś nakazuje, drugi przepis zakazuje; 3. jeden przepis coś nakazuje, a drugi stwierdza, że to samo nie jest nakazane. W przypadku dwóch norm sprzecznych logicznie tylko jednej z nich można przestrzegać. Warunkiem zaistnienia kolizji o charakterze logicznym jest całkowita lub częściowa wspólność zakresów zastosowania.

Kolizje o charakterze logicznym (analitycznym) Przeciwieństwo – normy nakazują różne zachowania tym samym podmiotom w tych samych okolicznościach. Normy przeciwne nakazywać będą zachowania, których zarazem spełnić nie można, ale można zachować się w sposób trzeci.

Kolizje o charakterze prakseologicznym (praktycznym) W przypadku tych kolizji oceniamy skutki określonych regulacji prawnych. I Realizacja jednej normy doprowadzi do powstania sytuacji, która wyklucza przyczynowo realizację drugiej normy. Przykład: N1 nakazuje rodzicom dbać o fizyczny i duchowy rozwój dziecka; N2 pozbawia rodziców wpływu na proces wychowania dziecka, przyznając mu suwerenne prawo wyboru światopoglądu. II Realizacja obu norm prowadzi do sprzecznych celów, czyli zamierzone skutki obu regulacji wzajemnie się unicestwiają. Przykład: N1 nakazuje uznać trzeźwość za istotną wartość w procesie edukacyjnym; N2 zezwala na umieszczanie reklam piwa w pobliżu placówek oświatowo – wychowawczych.

Kolizje o charakterze prakseologicznym (praktycznym) Niezgodność prakseologiczna – może być dwustronna i jednostronna. Niezgodność prakseologiczna dwustronna – jedna norma nakazuje osiągnąć stan rzeczy S, druga zlikwidować stan rzeczy S. Niezgodność prakseologiczna jednostronna – możliwe uniknięcie niezgodności pod warunkiem wykonania czynności nakazanych przez dwie normy we właściwej kolejności.

Kolizje o charakterze aksjologicznym Prawodawca wbrew postulatowi racjonalności nie jest konsekwentny w swoich preferencjach. W Normie 1 preferuje wartość X przed Y, w Normie 2 wartość Y przed X.

Likwidacja kolizji między normami 1. Uchylenie przez prawodawcę jednej z norm pozostających w kolizji. 2. Wykładnia (interpretacja). 3. Reguły kolizyjne

Reguły kolizyjne Hierachiczna – Lex superior derogat legi inferiori Zakresowa– lex specialis derogat legi generali Chronologiczna – lex posterior derogat legi priori

Luki w systemie prawa Luka konstrukcyjna (rzeczywista) – czyli brak zupełności istniejącej regulacji prawnej. W jej ramach wyróżniamy: 1. swoistą lukę w prawie, czyli brak normy, która powinna zostać ustanowiona zgodnie z inną normą obowiązującą. Rozpoczęty proces legislacyjny nie został zakończony. Brak aktu normatywnego, który powinien zostać ustanowiony zgodnie z normą upoważniającą do jego wydania, np. RM nie korzysta z delegacji ustawowej. 2. Luka techniczna – proces legislacyjny został ukończony, ale regulacja danej kwestii jest nadal niekompletna, np. wydano przepisy, które tworzą jakąś instytucję bez określenia jej kompetencji lub trybu powoływania.

Luki w systemie prawa Luka aksjologiczna (pozorna) – określenie to wskazuje na relacje między prawem obowiązującym i pewnym idealnym, postulowanym systemem prawa. Luka aksjologiczna extra legem – postulat dotyczy uchwalenia określonych norm Luka aksjologiczna contra legem – postulat dotyczy uchylenia określonych norm ponieważ luka polega na ich obowiązywaniu.

System prawny typ i system prawny konkretny System prawny typ – grupa systemów prawa obowiązująca w określonym miejscu i czasie dla których można znaleźć pewne cechy wspólne. System typ jest postacią uogólnienia właściwości posiadanych przez rzeczywiste porządki prawne (system prawa stanowionego i common law). System konkretny – obowiązuje na danym terytorium państwowym w określonym miejscu i czasie, charakteryzuje go zmienność norm oraz niezależność od doktryny. System ten uzależniony jest od charakteru państwa, przekształceń ustrojowych i napięć politycznych.