Przemoc w rodzinie 10 lat obowiązywania ustawy o przeciwdziałania przemocy w rodzinie... w wymiarze sprawiedliwości. Ogólnopolska Konferencja Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej pn. „10 lat ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie – historia, doświadczenia, wyzwania” Serock, Jachranka dnia grudnia 2015 roku Serock, Jachranka dnia grudnia 2015 roku 1

1.Akty prawne zmieniające rzeczywistość W zakresie postępowania karnego: Ustawa z dnia r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; Ustawa z dnia r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; Nowela z r. do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; Nowela z r. do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; Zmiany w Kodeksach karnych, (Kk, Kpk, Kkw), Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego ; Zmiany w Kodeksach karnych, (Kk, Kpk, Kkw), Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego ; Rozporządzenie MS z dnia r. w sprawie wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych; Rozporządzenie MS z dnia r. w sprawie wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych; Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia r. dotyczące zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia r. dotyczące zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata Ustawa z dnia r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka. Ustawa z dnia r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka. 2

Kodeks karny - zmiany Przed 2005 rokiemTeraz... PRAWIE JEDNO WIELKIE NIC!BARDZO DUŻO, CHOĆ ZA MAŁO  3

Koniec Koniec Prezentację opracował: Michał Lewoc – sędzia Naczelnik Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwo Sprawiedliwości Al.. Ujazdowskie Warszawa telefon: (022)

Kodeks karny - zmiany Przed 2005 r.Potem i teraz... brak obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (art. 39 pkt 2b kk), rok, 2010 rok. brak zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (art. 39 pkt 2b kk) – 2015 rok. brak Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu. (art. 41a § 1 kk) – 2005 rok. Środki karne 5

Kodeks karny - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... Brak Sąd może orzec: obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu. (Art. 41a. § 1 kk) – 2005 r., r. Orzekając zakaz zbliżania się do określonych osób, sąd wskazuje odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować (Art. 41a. § 4 kk) r. Środki karne 6

Kodeks karny - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... brak Sąd może orzec zakaz: przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym zwłaszcza przemocy wobec osoby najbliższej. Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do określonych osób - również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego (Art. 41a. § 1 kk) – 2015 r. Środki karne

Kodeks karny - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... brak nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzyw- dzonym (art. 39 pkt 2e kk) – 2010 r. brak nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 39 pkt 2e kk) – 2015 r., brak W razie orzeczenia nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym za przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI sąd orzeka na ten sam okres zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego - (art. 41a. § 3a kk) Orzekając nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, sąd określa termin jego wykonania. – (art. 41a. § 5 kk) – 2015 r. Środki karne 8

Kodeks karny - zmiany Środki karne (teraz)– podsumowanie pozbawienie praw publicznych, pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi, zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi, zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, zakaz wstępu na imprezę masową, zakaz wstępu na imprezę masową, zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzyw- dzonym, nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzyw- dzonym, zakaz prowadzenia pojazdów, zakaz prowadzenia pojazdów, świadczenie pieniężne, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości. podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Kodeks karny - zmiany Przed 2005 rokiemPotem i teraz... Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego m.in. do: przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa (art. 72. § 1 kk). poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, , 2005 r. Obowiązki probacyjne 10

Kodeks karny - zmiany Potem i teraz... poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych (brak wymaganej zgody), powstrzymywania powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek wymieniony w § 1 pkt 7b sąd określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym – 2010 r. Obowiązki probacyjne 11

Kodeks karny - zmiany Potem i teraz... Zawieszając wykonanie kary, sąd zobowiązuje, a jeżeli orzeka środek karny, może zobowiązać skazanego do (...): 6) poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym, 6) poddania się terapii uzależnień, 6a) poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, 6a6b) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, - przy czym orzeka się przynajmniej jeden z obowiązków. § 1a. Nakładając obowiązek wymieniony w § 1 pkt 7a, sąd wskazuje minimalną odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować – 2015 r. Obowiązki probacyjne 12

Kodeks karny - zmiany Obowiązki probacyjne (teraz)– podsumowanie informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się terapii uzależnień, poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, innego stosownego postępowania w okresie próby, które może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa, - przy czym orzeka się przynajmniej jeden z obowiązków.

Kodeks karny - zmiany Przestępstwa i sposób ścigania Art. 190a. § 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (na wniosek pokrzywdzonego) – 2011 r. Art. 191a § 1. Kto utrwala wizerunek nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, używając w tym celu wobec niej przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu, albo wizerunek nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej bez jej zgody rozpowszechnia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (ściganie na wniosek pokrzywdzonego) r.

Kodeks karny - zmiany Przestępstwa i sposób ścigania Art § 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. § 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia: 1) wspólnie z inną osobą, 2) wobec małoletniego poniżej lat 15, 3) wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. – 2005 r. – 2010 r. (przestępstwo ścigane z urzędu) – 2014 r.

Kodeks karny - zmiany art. 34 § 1a pkt 3 kk – sposób wykonywania kary ograniczenia wolności (kara ograniczenia wolności może polegać na obowiązku, o którym mowa m.in. w art. 72 § 1 pkt 6b kk); art. 73 § 2 kk – obligatoryjny dozór m.in. wobec sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy - zmiany Art Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych – 2010 r. wyłączenie pozaustawowego kontratypu „karcenia”, wpływającego na możliwość uznania takich czynów za przestępstwo i ich skuteczne ściganie. Kontratypy - okoliczności legalizujące czyn, generalnie uznany za bezprawny przykłady kontratypów ustawowych: obrona konieczna, stan wyższej konieczności. przykład kontratypu pozaustawowego: ryzyko sportowe.

Kodeks postępowania karnego - zmiany Przed 2005 rokiemTeraz... PRAWIE NIC!BARDZO DUŻO, CHOĆ ZA MAŁO  18

Kodeks postępowania karnego - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym (Art. 244 § 1 kpk) Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi. (art. 244 § 1a kpk) – 2010 r. Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, o którym mowa w § 1a, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 1b kpk) – 2010 r. Zatrzymanie sprawcy 19

Kodeks postępowania karnego - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także na innych ograniczeniach jego swobody niezbędnych do wykonywania dozoru. (Art § 2 kpk) Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, zakazie przebywania w określonych miejscach, a także na innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru ( Art § 2 kpk) – 2010 r. Środki zapobiegawcze – Dozór Policji 20

Kodeks postępowania karnego - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... - //- Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub z innymi osobami, zakazie zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość, zakazie przebywania w określonych miejscach, a także na innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru. ( Art § 3 kpk) – 2015 r. Środki zapobiegawcze – Dozór Policji 21

Kodeks postępowania karnego - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... brak Jeżeli zachodzą przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę osoby najbliższej albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, zamiast tymczasowego aresztowania można zastosować dozór, pod warunkiem że oskarżony w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz określi miejsce swojego pobytu. ( Art. 275 § 3 kpk) – 2010 r. Środki zapobiegawcze – Dozór Policji - warunkowy 22

Kodeks postępowania karnego - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... brak Art. 275a. Tytułem środka zapobiegawczego można nakazać oskarżonemu o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej opuszczenie lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził – (art. 275a § 1 kpk) – 2010 r. (...) Wydając postanowienie o nakazie opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego można, na wniosek oskarżonego, wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe. Placówkami wskazanymi do umieszczenia oskarżonego nie mogą być placówki pobytu ofiar przemocy w rodzinie – (art. 275a § 5 kpk) – 2010 r. Środki zapobiegawcze – Nakaz opuszczenia lokalu 23

Kodeks postępowania karnego - zmiany Przed 2005 r. Potem i teraz... brak Art. 275a. Tytułem środka zapobiegawczego można nakazać oskarżonemu o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej okresowe opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził – (art. 275a § 1 kpk) – 2015 r. (...) Wydając postanowienie o nakazie okresowego opuszczenia przez oskarżonego lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, można na wniosek oskarżonego, wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe. Placówkami wskazanymi do umieszczenia oskarżonego nie mogą być placówki pobytu ofiar przemocy w rodzinie – (art. 275a § 5 kpk) – 2015 r. Środki zapobiegawcze – Nakaz opuszczenia lokalu 24

Jednym z celów postępowania karnego jest, aby zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności, Jednym z celów postępowania karnego jest, aby zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności, pouczenie pokrzywdzonego m.in. o organizacjach wsparcia pokrzywdzonych oraz o dostępnych środkach ochrony i pomocy zawartych w ustawie r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka); pouczenie pokrzywdzonego m.in. o organizacjach wsparcia pokrzywdzonych oraz o dostępnych środkach ochrony i pomocy zawartych w ustawie r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka); środki ochrony i pomocy to: środki ochrony i pomocy to: ochrona na czas czynności procesowej, ochrona na czas czynności procesowej, ochrona osobista, ochrona osobista, pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu, pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu, oraz pomoc psychologiczna. oraz pomoc psychologiczna. środków ochrony i pomocy udziela komendant wojewódzki (Stołeczny) Policji, w którego okręgu mają miejsce pobytu osoby chronione, na wniosek pokrzywdzonego bądź organu postępowania. środków ochrony i pomocy udziela komendant wojewódzki (Stołeczny) Policji, w którego okręgu mają miejsce pobytu osoby chronione, na wniosek pokrzywdzonego bądź organu postępowania. przesłanką stosowania środków ochrony i pomocy jest fakt występowania zagrożenia dla życia lub zdrowia osób, w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym z ich udziałem w charakterze pokrzywdzonego lub świadka. przesłanką stosowania środków ochrony i pomocy jest fakt występowania zagrożenia dla życia lub zdrowia osób, w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym z ich udziałem w charakterze pokrzywdzonego lub świadka. 25 Kodeks postępowania karnego - zmiany

wezwanie (na wniosek pokrzywdzonego, w przypadku zagrożenia dla zdrowia psychicznego pokrzywdzonego) podmiotu udzielającego pomocy psychologicznej z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy oraz Pomocy Postpenitencjarnej do udzielenia pomocy psychologicznej, w terminie 14 dni; wezwanie (na wniosek pokrzywdzonego, w przypadku zagrożenia dla zdrowia psychicznego pokrzywdzonego) podmiotu udzielającego pomocy psychologicznej z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy oraz Pomocy Postpenitencjarnej do udzielenia pomocy psychologicznej, w terminie 14 dni; dopuszczenie do obecności osoby wskazanej przez pokrzywdzonego podczas czynności w postępowaniu przygotowawczym z jej udziałem, jeżeli nie uniemożliwia to tej czynności albo nie utrudnia jej w istotny sposób; dopuszczenie do obecności osoby wskazanej przez pokrzywdzonego podczas czynności w postępowaniu przygotowawczym z jej udziałem, jeżeli nie uniemożliwia to tej czynności albo nie utrudnia jej w istotny sposób; pouczenie pokrzywdzonego przemocą w rodzinie o najbliższym ośrodku pomocy, ze wskazaniem działań i dostępnych świadczeń (zob. pkt 2 Wytycznych PG); pouczenie pokrzywdzonego przemocą w rodzinie o najbliższym ośrodku pomocy, ze wskazaniem działań i dostępnych świadczeń (zob. pkt 2 Wytycznych PG); wykazy placówek pomocowych – dostępne w każdej jednostce organizacyjnej prokuratury oraz jednostce organizacyjnej Policji; wykazy placówek pomocowych – dostępne w każdej jednostce organizacyjnej prokuratury oraz jednostce organizacyjnej Policji; pouczenie pokrzywdzonego przemocą w rodzinie o uprawnieniach z art. 3 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (bezpłatna pomoc medyczna, psychologiczna, prawna, socjalna, zawodowa i rodzinna). pouczenie pokrzywdzonego przemocą w rodzinie o uprawnieniach z art. 3 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (bezpłatna pomoc medyczna, psychologiczna, prawna, socjalna, zawodowa i rodzinna). 26

27

Kodeks postępowania karnego - zmiany Zasada jednorazowego przesłuchania przesłuchanie przeprowadza sąd; przesłuchanie przeprowadza sąd; na posiedzeniu; na posiedzeniu; z udziałem psychologa; z udziałem psychologa; z udziałem innych osób w innym pomieszczeniu; z udziałem innych osób w innym pomieszczeniu; obligatoryjne wyznaczenie obrońcy; obligatoryjne wyznaczenie obrońcy; obligatoryjna rejestracja przesłuchania; obligatoryjna rejestracja przesłuchania; ewentualnie z ustanowionym kuratorem procesowym dla dziecka. ewentualnie z ustanowionym kuratorem procesowym dla dziecka.

Kogo dotyczy jednorazowe przesłuchanie Pokrzywdzeni do 15 i 18 roku życia przestępstwami z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub p-ko wolności, wolności seksualnej i obyczajności, rodzinie i opiece (XXIII, XXV, XXVI kk) (tylko wówczas, gdy istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy) – zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny Świadkowie do 15 i 18 roku życia przestępstw z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub p-ko wolności seksualnej i obyczajności, p-ko rodzinie i opiece (XXV i XXVI kk) (15-18 w formie wideokonferencji, gdy obecność oskarżonego może oddziaływać krępująco na zeznania świadka lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny) Pokrzywdzeni pełnoletni – przestępstwami p-ko wolności seksualnej (art. 197 – 199 kk)

Kodeks postępowania karnego - zmiany Działania kuratorów sądowych a)art. 57 kkw – określenie, po wysłuchaniu skazanego, miejsca i terminu rozpoczęcia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych ; a)art. 57 kkw – wezwanie skazanego, pouczenie go o prawach i obowiązkach oraz konsekwencjach wynikających z uchylania się od odbywania kary, a także (w ramach kary ograniczenia wolności) określenie, po wysłuchaniu skazanego, miejsca i terminu rozpoczęcia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych, o czym niezwłocznie informuje właściwy organ gminy i podmiot, realizujący programy oddziaływań k-e (konieczny uprzedni kontakt z podmiotem); b)art. 169b § 3 pkt 6 kkw – obligatoryjne zakwalifikowanie sprawców przemocy w rodzinie, którzy pozostają z osobą pokrzywdzoną we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie próby do grupy podwyższonego ryzyka (C); c)art. 172 § 3 kkw – przesyłanie jednostce Policji, właściwej dla miejsca stałego pobytu skazanego, informację o oddaniu skazanego za przestępstwo z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej pod dozór oraz o zakończeniu sprawowania dozoru w inny sposób niż na skutek upływu okresu próby. 30

9. Rozporządzenie w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych § 8 ust. 1 pkt 10, w sprawie związanej z popełnieniem przestępstwa polegającego na użyciu przemocy lub groźby bezprawnej (kurator sądowy powinien) nawiązać kontakt z dzielnicowym z właściwej jednostki organizacyjnej Policji w celu wymiany informacji o skazanym, a także w celu ustalenia sposobów dalszej współpracy oraz form kontaktu. § 8 ust. 1 pkt 10, w sprawie związanej z popełnieniem przestępstwa polegającego na użyciu przemocy lub groźby bezprawnej (kurator sądowy powinien) nawiązać kontakt z dzielnicowym z właściwej jednostki organizacyjnej Policji w celu wymiany informacji o skazanym, a także w celu ustalenia sposobów dalszej współpracy oraz form kontaktu. W przypadku orzeczonego dozoru wobec sprawcy przemocy w rodzinie § W przypadku orzeczonego dozoru wobec sprawcy przemocy w rodzinie do obowiązków kuratora zawodowego należy ponadto: nawiązanie i utrzymywanie stałego kontaktu z osobami pokrzywdzonymi 1) nawiązanie i utrzymywanie stałego kontaktu z osobami pokrzywdzonymi w wyniku przemocy w rodzinie, w sytuacji gdy w okresie dozoru pozostają one we wspólnym gospodarstwie domowym ze skazanym; nawiązanie współpracy z Policją 2) nawiązanie współpracy z Policją, organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego zaangażowanymi w pomoc osobom pokrzywdzonym w wyniku przemocy w danej rodzinie i z organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi na terenie miejsca zamieszkania osób pokrzywdzonych, w celu uzyskania w niezbędnym zakresie informacji o rodzinie dotkniętej przemocą; 31

9. Rozporządzenie c.d. występowanie w razie potrzeby do sądu z wnioskami 3) występowanie w razie potrzeby do sądu z wnioskami, w szczególności o modyfikację lub nałożenie na sprawcę przemocy w rodzinie obowiązku wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub obowiązku uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym; zapoznanie się z realizowanymi programami przeciwdziałania przemocy w rodzinie 4) zapoznanie się z realizowanymi przez miejscowe organy administracji rządowej i samorządowej programami przeciwdziałania przemocy w rodzinie i w miarę możliwości uczestniczenie w nich; uczestniczenie w posiedzeniach zespołu interdyscyplinarnego i grupy roboczej 5) uczestniczenie w posiedzeniach zespołu interdyscyplinarnego i grupy roboczej, o których mowa w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. kurator zawodowy wskazuje jednocześnie sądowi typ programu oraz odpowiedni ośrodek realizujący dany program. 2. W razie wystąpienia do sądu z wnioskiem o nałożenie na sprawcę przemocy w rodzinie obowiązku uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych kurator zawodowy wskazuje jednocześnie sądowi typ programu oraz odpowiedni ośrodek realizujący dany program. 32

Kodeks postępowania cywilnego - zmiany Zobowiązanie do opuszczenia mieszkania orzekane na wniosek przez sąd cywilny (niezależnie od postępowania karnego); Zobowiązanie do opuszczenia mieszkania orzekane na wniosek przez sąd cywilny (niezależnie od postępowania karnego); uprawnienie do złożenia wniosku przysługuje osobie dotkniętej przemocą, wspólnie zamieszkującej ze sprawcą – członkiem rodziny (wpis – 40 zł), uprawnienie do złożenia wniosku przysługuje osobie dotkniętej przemocą, wspólnie zamieszkującej ze sprawcą – członkiem rodziny (wpis – 40 zł), przesłanką jest czynienie szczególnie uciążliwym wspólnego zamieszkiwania poprzez zachowanie polegające na stosowaniu przemocy, przesłanką jest czynienie szczególnie uciążliwym wspólnego zamieszkiwania poprzez zachowanie polegające na stosowaniu przemocy, termin do rozpoznania sprawy – 1 miesiąc, termin do rozpoznania sprawy – 1 miesiąc, wykonalność orzeczenia – z chwilą ogłoszenia, wykonalność orzeczenia – z chwilą ogłoszenia, nowe uregulowania prawne (1046 kpc) – skuteczna egzekucja bez konieczności zapewnienia pomieszczenia tymczasowego nowe uregulowania prawne (1046 kpc) – skuteczna egzekucja bez konieczności zapewnienia pomieszczenia tymczasowego zmiana orzeczenia możliwa w razie zmiany okoliczności (zmiana lub uchylenie). zmiana orzeczenia możliwa w razie zmiany okoliczności (zmiana lub uchylenie). 33

Przerwa kawowa 34

10 lat działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie... w wymiarze sprawiedliwości 35

1) Wykazy placówek pomocowych w każdej prokuraturze/ jednostce Policji/sądzie - zmiany w KPPPwR na lata Do zadań Wojewody należy: zewidencjonowanie istniejącej infrastruktury instytucji rządowych i samorządowych, a także podmiotów oraz organizacji pozarządowych udzielających pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie zewidencjonowanie istniejącej infrastruktury instytucji rządowych i samorządowych, a także podmiotów oraz organizacji pozarządowych udzielających pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie coroczna aktualizacja na stronach internetowych baz teleadresowych podmiotów oraz organizacji pozarządowych świadczących usługi dla osób i rodzin dotkniętych przemocą w rodzinie, coroczna aktualizacja na stronach internetowych baz teleadresowych podmiotów oraz organizacji pozarządowych świadczących usługi dla osób i rodzin dotkniętych przemocą w rodzinie, przesyłanie w/w zaktualizowanych baz danych z danego województwa, prezesowi sądu apelacyjnego, prokuratorowi apelacyjnemu, komendantowi wojewódzkiemu Policji, kuratorowi oświaty oraz organom samorządu terytorialnego do dnia 15 lipca każdego kolejnego roku przesyłanie w/w zaktualizowanych baz danych z danego województwa, prezesowi sądu apelacyjnego, prokuratorowi apelacyjnemu, komendantowi wojewódzkiemu Policji, kuratorowi oświaty oraz organom samorządu terytorialnego do dnia 15 lipca każdego kolejnego roku Do zadań Prezesa sądu apelacyjnego, Prokuratora apelacyjnego, Komendanta wojewódzkiego Policji, Kuratora oświaty oraz organów samorządu terytorialnego należy: rozpowszechnienie pozyskanych w/w baz danych w podległych im pionach organizacyjnych rozpowszechnienie pozyskanych w/w baz danych w podległych im pionach organizacyjnych 36

Schemat przesyłania zaktualizowanych baz danych istniejącej infrastruktury instytucji i podmiotów udzielających pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie Wojewoda Prezes Sądu Apelacyjnego Prezes Sądu Okręgowego Prezes Sądu Rejonowego Sędzia SędziaSędzia 37 do 15 lipca kolejnego roku do 31 sierpnia kolejnego roku - ewidencja i aktualizacja baz danych -umieszczenie baz na stronie internetowej UW

38

2) Interwencja/zatrzymanie c.d Z danych KGP wynika, że w 2014 roku liczba zatrzymanych przez Policję sprawców przemocy w rodzinie wyniosła (w 2013 – 8.363). Biorąc pod uwagę liczbę stwierdzonych przestępstw , odsetek osób zatrzymanych wyniósł ok. 77%. Wykorzystywane jest przy tym często narzędzie szacowania ryzyka zagrożenia życia i zdrowia w związku z przemocą w rodzinie, opracowane przez KGP i wprowadzone od 1 stycznia 2014 roku. Z badań akt sądowych w Sądach Rejonowych w Łodzi wynika, że znaczna liczba sprawców przemocy w rodzinie jest zatrzymywana (67%). Na 77 zatrzymanych, u 55 sprawców stwierdzono stan nietrzeźwości (65%). 39

40

3) Wszczęcie postępowania na skutek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa; na skutek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa; z urzędu (zwłaszcza w sprawach dotyczących dzieci); z urzędu (zwłaszcza w sprawach dotyczących dzieci); W 2014 roku do powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury wpłynęło spraw dotyczących przemocy w rodzinie, w tym: wszczęto postępowanie w sprawach, wszczęto postępowanie w sprawach, odmówiono wszczęcia w sprawach, odmówiono wszczęcia w sprawach, zakończono w inny sposób spraw. zakończono w inny sposób spraw. 41

Wpływ spraw dotyczących przemocy w rodzinie w 2014 roku 42

4) Izolacja sprawcy/środki zapobiegawcze c.d. Środki zapobiegawcze c.d. Rodzaje: Tymczasowe aresztowanie – stosuje wyłącznie sąd (art. 258 kpk) – liczba złożonych wniosków do sądu w sprawach przemocy w rodzinie (2013 – 1.753, 2012 – 1.745, 2011 – 2.002, ), liczba uwzględnionych przez sąd (2013 – 1.635, 2012 – 1.679, 2011 – 1.895, ) ; Tymczasowe aresztowanie – stosuje wyłącznie sąd (art. 258 kpk) – liczba złożonych wniosków do sądu w sprawach przemocy w rodzinie (2013 – 1.753, 2012 – 1.745, 2011 – 2.002, ), liczba uwzględnionych przez sąd (2013 – 1.635, 2012 – 1.679, 2011 – 1.895, ) ; Dozór Policji (art. 275 kpk); Dozór Policji (art. 275 kpk); Dozór Policji pod warunkiem opuszczenia przez oskarżonego lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym oraz określeniem miejsca swojego pobytu. (art. 275 § 3 kpk); Dozór Policji pod warunkiem opuszczenia przez oskarżonego lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym oraz określeniem miejsca swojego pobytu. (art. 275 § 3 kpk); Nakaz okresowego opuszczenia przez sprawcę lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a kpk) Nakaz okresowego opuszczenia przez sprawcę lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a kpk) 43

4) Izolacja sprawcy/środki zapobiegawcze c.d. Dozór Policji z zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonymi lub innymi osobami (art. 275 § 2 kpk) z zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonymi lub innymi osobami (art. 275 § 2 kpk)

Dozór Policji z zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonym w latach roku 45

4) Izolacja sprawcy/środki zapobiegawcze c.d. Dozór Policji oddanie pod dozór w miejsce niezastosowanego tymczasowego aresztowania, pod warunkiem opuszczenia lokalu przez sprawcę w wyznaczonym terminie i określenia przez niego miejsca swojego pobytu (art. 275 § 3 kpk) oddanie pod dozór w miejsce niezastosowanego tymczasowego aresztowania, pod warunkiem opuszczenia lokalu przez sprawcę w wyznaczonym terminie i określenia przez niego miejsca swojego pobytu (art. 275 § 3 kpk)

Dozór Policji z obowiązkiem opuszczenia lokalu mieszkalnego (art. 275 § 3 kpk) w latach roku 47

4) Izolacja sprawcy/środki zapobiegawcze c.d. Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego przez podejrzanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a kpk) – zajmowanego przez podejrzanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a kpk) –

Liczba zastosowanych środków zapobiegawczych w postaci nakazu okresowego opuszczenia lokalu w latach

7) Zakończenie postępowania W 2014 roku w powszechnych jednostkach prokuratury załatwiono: spraw - odmówiono wszczęcia postępowania, spraw - odmówiono wszczęcia postępowania, spraw - umorzono postępowanie, spraw - umorzono postępowanie, spraw - wniesiono akty oskarżenia, spraw - wniesiono akty oskarżenia, spraw - zakończono w inny sposób spraw - zakończono w inny sposób. 50

Załatwienia spraw dotyczących przemocy w rodzinie w 2014 roku 51

Orzecznictwo w zakresie art. 207 § 1 kk 1. W 2014 roku w Sądach Rejonowych w Polsce osądzono z art. 207 § 1 kk ogółem: (2013 – , 2012 – , , ) (2013 – , 2012 – , , ). Z tego: skazano; skazano; 382- uniewinniono; 382- uniewinniono; 1.192warunkowo umorzono postępowanie; warunkowo umorzono postępowanie; 723- umorzono postępowanie; 723- umorzono postępowanie; tymczasowo aresztowano tymczasowo aresztowano. 52

W 2014 roku w Sądach Rejonowych w Polsce skazano z art. 207 § 1 kk ogółem: osób osób. Z tego wymierzono: 152- kary grzywny (samoistnych); 152- kary grzywny (samoistnych); kar ograniczenia wolności; kar ograniczenia wolności; kar pozbawienia wolności; kar pozbawienia wolności; bezwzględnych; bezwzględnych; z warunkowym zawieszeniem wykonania z warunkowym zawieszeniem wykonania. 53

Stosunek procentowy rodzajów kar orzekanych w Sądach Rejonowych w Polsce z art. 207 § 1 kk 54

Skazani nieprawomocnie w sądach I instancji – za przestępstwo z art. 207 § 1 kk w latach 1999 –

Stosunek procentowy wymiaru kary pozbawienia wolności orzekanej w Sądach Rejonowych w Polsce w 2014 roku z art. 207 § 1 kk 56

Po raz pierwszy w 2014 roku gromadzone były informacje dotyczące płci sprawców przestępstw, w tym z art. 207 § 1 kk. Po raz pierwszy w 2014 roku gromadzone były informacje dotyczące płci sprawców przestępstw, w tym z art. 207 § 1 kk. Z osób skazanych było: Z osób skazanych było: 459 kobiet, 459 kobiet, mężczyzn mężczyzn. Wśród osób pokrzywdzonych przestępstwem z art. 207 § 1 kk było: Wśród osób pokrzywdzonych przestępstwem z art. 207 § 1 kk było: małoletnich (1.963 dziewczynek, chłopców), małoletnich (1.963 dziewczynek, chłopców), kobiet, kobiet, mężczyzn mężczyzn. 57

Osoby pokrzywdzone przestępstwem z art. 207 kk - Osoby pokrzywdzone przestępstwem z art. 207 kk osób w 2014 roku 58

Z skazanych z art. 207 § 1 kk na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania pod dozór kuratora oddano osoby – 73,1% ( 2013 – 72,4%, ,2%, ,7%, %, %) Z skazanych z art. 207 § 1 kk na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania pod dozór kuratora oddano osoby – 73,1% ( 2013 – 72,4%, ,2%, ,7%, %, %) Szacunkowo w danej chwili pod dozorem kuratorów sądowych przebywa ok sprawców przemocy w rodzinie. Szacunkowo w danej chwili pod dozorem kuratorów sądowych przebywa ok sprawców przemocy w rodzinie. Od 1 lipca 2015 wprowadzono obligatoryjny dozór kuratora sądowego wobec sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej (art. 73 § 2 kk) Od 1 lipca 2015 wprowadzono obligatoryjny dozór kuratora sądowego wobec sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej (art. 73 § 2 kk) 59

Zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego w latach stosowany przez sąd w wyroku jako środek probacyjny bądź karny 60

Nakaz opuszczenia lokalu przez sprawcę stosowany przez sąd w wyroku jako środek probacyjny bądź karny w latach

Liczba orzeczonych środków probacyjnych w postaci programów korekcyjno-edukacyjnych w latach

Zmiany w KPPPwR na lata : Zadania Starosty Powiatowego: corocznie aktualizowane na stronach internetowych powiatów bazy teleadresowe podmiotów oraz organizacji pozarządowych realizujących oddziaływania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, corocznie aktualizowane na stronach internetowych powiatów bazy teleadresowe podmiotów oraz organizacji pozarządowych realizujących oddziaływania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, opracowanie informatorów zawierających dane teleadresowe podmiotów oraz organizacji pozarządowych, a także zakres realizowanych przez nie oddziaływań w szczególności korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, opracowanie informatorów zawierających dane teleadresowe podmiotów oraz organizacji pozarządowych, a także zakres realizowanych przez nie oddziaływań w szczególności korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, przesyłanie zaktualizowanych informatorów z danego powiatu właściwym miejscowo prezesom sądów rejonowych, prokuratorom rejonowym, komendantom powiatowych/miejskich Policji oraz wchodzącym w obręb powiatu gminom do dnia 15 lipca każdego kolejnego roku. przesyłanie zaktualizowanych informatorów z danego powiatu właściwym miejscowo prezesom sądów rejonowych, prokuratorom rejonowym, komendantom powiatowych/miejskich Policji oraz wchodzącym w obręb powiatu gminom do dnia 15 lipca każdego kolejnego roku. Zadania Prezesów sądów rejonowych, Prokuratorów rejonowych, Komendantów powiatowych/miejskich Policji: rozpowszechnienie w/w informatorów, w podległych im pionach organizacyjnych, rozpowszechnienie w/w informatorów, w podległych im pionach organizacyjnych, umieszczenie informatorów na stronach internetowych w/w podmiotów do dnia 15 sierpnia każdego kolejnego roku. umieszczenie informatorów na stronach internetowych w/w podmiotów do dnia 15 sierpnia każdego kolejnego roku. 63

Schemat przesyłania zaktualizowanych informatorów zawierających dane teleadresowe podmiotów, a także zakres realizowanych przez nie oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych Starosta Powiatowy Prokurator Rejonowy Prokurator PR 64 do 15 lipca kolejnego roku do 31 sierpnia kolejnego roku

Zobowiązanie do opuszczenia mieszkania orzekane na wniosek przez sąd cywilny w 2014 roku wpłynęły (2013 – 1.114, 2012 – 730, , ) wnioski, z czego w co najmniej 487 (2013 – 387, 2012 – 268, , ) żądanie uwzględniono; żądanie oddalono w 136 (2013 – 118, 2012 – 74, , ). Reszta spraw pozostawała w toku. w 2014 roku wpłynęły (2013 – 1.114, 2012 – 730, , ) wnioski, z czego w co najmniej 487 (2013 – 387, 2012 – 268, , ) żądanie uwzględniono; żądanie oddalono w 136 (2013 – 118, 2012 – 74, , ). Reszta spraw pozostawała w toku. Stosunek spraw, w których żądanie uwzględniono do spraw załatwionych w 2014 roku wyniósł 43%, czyli był zbliżony do roku 2013 ( %, ,23%, a w %). Stosunek spraw, w których żądanie uwzględniono do spraw załatwionych w 2014 roku wyniósł 43%, czyli był zbliżony do roku 2013 ( %, ,23%, a w %). 65

67

73

74

Koniec Prezentację opracował: Michał Lewoc – sędzia Naczelnik Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwo Sprawiedliwości Al.. Ujazdowskie Warszawa telefon: (022)