Krzysztof Krysta Klinika Psychiatrii i Psychoterapii ŚAM Katowice Profilaktyka uzależnień od środków psychoaktywnych Charakterystyka podwójnych diagnoz Krzysztof Krysta Klinika Psychiatrii i Psychoterapii ŚAM Katowice

Do opiatów zaliczamy substancje uzyskiwane z przetworów maku lekarskiego i syntetyczne środki przeciwbólowe działające na receptor opioidowy. Do najczęściej stosowanych opiatów należą heroina w postaci proszku (od koloru białego do brązowego) oraz opium w ciemnobrązowych bryłkach lub w proszku.

W Polsce opiaty produkowane są w warunkach domowych ze słomy maku lekarskiego. „Kompot” czyli tzw. polska heroina jest płynem od koloru jasno- do ciemnobrązowego o słodkim zapachu i gorzkim smaku. Zawiera poza alkaloidami opium m.in. heroinę.

„Makiwara” zwana także zupą jest wywarem o kolorze czarnej kawy i zapachu niedojrzałego maku i gorzkim smaku. W okresie letnim z dojrzewającego maku uzyskuje się mleczko makowe czyli tzw. „zielone”.  

Ostre zatrucie opiatami: 1/ zwężenie źrenic (szpilkowate), 2/ śpiączka o różnym nasileniu, 3/ bradykardia, 4/ obniżenie ciśnienia krwi, 5/ obniżenie temperatury ciała 6/ zwolnienie i zaburzenia oddychania (oddech Cheyne-Stokesa).

Najczęstsze objawy po przyjęciu opiatów: 1/ zwężenie źrenic, 2/ brak lub słaba reakcja źrenic na światło, 3/ spowolnienie psychoruchowe, 4/ obniżenie temperatury ciała, 5/ obniżenie ciśnienia krwi, 6/ osłabienie odruchu wykrztuśnego, 7/ wysychanie błon śluzowych, 8/ bladość skóry, 9/ zaparcie.

Opioidowy zespół abstynencyjny: 1/ wzrost ciśnienia krwi i tachykardia, 2/ wzrost temperatury ciała, 3/ "gęsia skórka", 4/ wysięk z nosa, 5/ łzawienie, 6/ ziewanie, 7/ wzmożona potliwość, 8/ bezsenność, 9/ wymioty. 10/ drżenia mięśniowe, 11/ nudności,

12/ wymioty, 13/ bóle mięśni, kości, stawów, 14/ bóle brzucha 15/ skurcze żołądka, 16/ drażliwość, 17/ jadłowstręt, 18/ osłabienie, męczliwość 19/ niepokój, 20/ bóle głowy, 21/ światłowstręt, 22/ odczuwanie naprzemiennie gorąca i zimna.

Konopie indyjskie (Cannabis sativa) zawierają kilkadziesiąt aktywnych biologicznie substancji, z których najważniejszymi są tetrahydrokanabinole. Stężenie substancji psychoaktywnych w konopiach zależy od ich odmiany genetycznej i warunków klimatycznych, w których wzrastały.

Konopie indyjskie uprawiane są w Polsce nielegalnie – w warunkach naturalnych i w szklarniach. Uzyskały nazwę narkotyku „rekreacyjnego” używanego w celu intensyfikacji przyjemności. Doznania związane z przyjęciem THC zależą od wielkości dawki, drogi użycia oraz cech osobowości i stanu emocjonalnego użytkownika. Konopie indyjskie są często przyjmowane z alkoholem w celu wzmocnienia działania euforyzującego.

Przetwory konopii indyjskich najczęściej palone są w papierosach „skręty”, lub w fajkach. Mogą też być przyjmowane doustnie, rzadko przyjmowane są w postaci naparów i słodyczy. Konopie indyjskie powodują zmianę percepcji czasu i odległości, wydłużenie lub skrócenie) oraz obrazu ciała (uczucie lekkości).

Powodują wyostrzenie doznań płynących ze wszystkich zmysłów a zwłaszcza wzroku i słuchu (kolory i dźwięki są odbierane intensywniej, kontrastowo). Objawy działania THC utrzymują się do 48 godzin, chociaż metabolity THC mogą występować w moczu przez wiele tygodni, a niekiedy nawet miesięcy.

Objawy somatyczne spowodowane przyjmowaniem konopii: 1/ wychudzenie, 2/ przewlekłe zapalenie krtani i oskrzeli, 3/ napady kaszlu, 4/ przekrwienie białkówek i spojówek.

Amfetamina jest produkowana w Polsce nielegalnie w postaci białego proszku rozpuszczalnego w wodzie. Podawana jest do nosa, stosowana dożylnie, bywa też palona (d-metamfetamina).  

Działanie stymulujące amfetaminy  i pochodnych: 1/ zniesienie uczucia zmęczenia, 2/ euforia, 3/ wzmożenie koncentracji uwagi i kojarzenia, 4/ poczucie wydolności fizycznej i psychicznej, 5/wzmożenie inicjatywy, napędu, agresywności, 6/ zmniejszenie łaknienia, 7/ zmniejszenie potrzeby snu, 8/ stereotypie ruchowe, 9/ rozszerzenie źrenic, 10/ podwyższenie ciśnienia krwi, 11/ tachykardia.

Objawy po odstawieniu amfetaminy: 1/ obniżenie nastroju, 2/ lęk, 3/ znużenie, zmęczenie, 4/ zwiększona potrzeba snu, 2-3 dni, 5/ wzmożony apetyt.

Podstawową cechą substancji halucynogennych jest działanie psychomimetyczne. Jest ich około 2000. Należą do różnych grup chemicznych pochodzenia roślinnego lub otrzymywane są syntetycznie. Mechanizmy działania są stosunkowo słabo poznane Zaliczanie poszczególnych substancji do halucynogenów często budzi wątpliwości, np. część autorów uważa, ze wykazujące wpływ halucynogenny MDMA, MDA, DOM ze względu na silne działanie stymulujące powinny być zaliczane do substancji psychostymulujących.

Najczęściej używane halucynogeny można podzielić na dwie grupy ze względu na strukturę chemiczną: Pochodne indolowe o budowie zbliżonej do serotoniny. LSD (dwuetyloamid kwasu lizergowego), DMT (dwumetylotryptamina) Psylocybina Psylocyna

2. Pochodne fenyloetyloaminy (podobne do noradrenaliny)   meskalina DOM, czyli STP (pochodna amfetaminy) MDMA czyli ‘’ecstazy” (pochodna metamfetaminy)

  Obie duże grupy halucynogenów mają zbliżone działanie psychomimetyczne: wywołują omamy przy niezbyt nasilonych zaburzeniach świadomości i procesów poznawczych. Szybkość pojawiania się omamów, ich nasilenie i obraz, długość utrzymywania się zaburzeń są różne przy poszczególnych substancjach halucynogennych. Halucynogeny powodują uzależnienie psychiczne, zależność fizyczna nie występuje, tolerancja narasta szybko.

Występuje tolerancja krzyżowa LSD, psylocybiny i meskaliny   Występuje tolerancja krzyżowa LSD, psylocybiny i meskaliny. Halucynogeny przyjmowane są głównie doustnie, palone, inhalowane oraz wstrzykiwane. Czas trwania zaburzeń mieści się w przedziale od 1 do 3 godzin, może jednak wydłużyć się do 12 godzin. Zazwyczaj objawy te ustępują samoistnie.

Objawy po zażyciu substancji halucynogennych: 1/ rozszerzenie źrenic, 2/ drżenia mięśniowe i wzmożenie odruchów ścięgnistych, 3/ zaburzenia koordynacji i sprawności ruchowej, 4/ wzrost ciśnienia krwi, tachykardia, 5/ wzrost temperatury ciała, 6/ ślinotok, mdłości,

7/ iluzje, omamy (zwłaszcza wzrokowe) 8/ zaburzenia percepcji (czasu, dźwięków, barw, odległości), 9/ nastrój ekstatyczno-euforyczny, 10/ czasami lęk, 11/ zaburzenia procesów poznawczych (pamięci, wnioskowania), 12/ mistyczne przeżycia religijne, 13/ urojenia o różnej treści, często fantastycznej.

  Rozpuszczalniki lotne są powszechnie używane w przemyśle, gospodarstwach domowych i w medycynie (środki do narkozy wziewnej). Produkowane są w postaci płynów, proszków, past, gazów, aerozoli.

 Ze względu na dostępność i niska cenę lotne rozpuszczalniki są najczęściej przyjmowane przez dzieci, młodzież i dorosłych z najuboższych warstw społecznych. Również pracownicy służby zdrowia niekiedy nadużywają środków anestetycznych, np. halotanu, eteru.W Polsce głównie nadużywane są toluen, aceton i trójchloroetylen wdychane przez nos i usta z worka foliowego (rzadziej po włożeniu worka na głowę, pojemnika z nasączonej tkaniny). Objawy działania utrzymują się przez około 30-45 minut.

Objawy po wdychaniu rozpuszczalników: 1/ euforia, 2/ nastawienie wielkościowe (wzmożona samoocena), 3/ omamy, 4/ dzwonienie w uszach, 5/ nadwrażliwość na światło, podwójne widzenie, 6/ niezborność ruchowa,

7/ spowolnienie i zamazanie mowy, 8/ bóle głowy, 9/ przyspieszenie akcji serca, nieregularność oddechu, 10/ mdłości, wymioty, biegunka, bóle brzucha, 11/ szerokie źrenice, 12/ łzawienie, 13/ podrażnienie błon śluzowych jamy nosowo-gardłowej

Zespół abstynencyjny po odstawieniu rozpuszczalników organicznych: 1/ drażliwość, 2/ niepokój, 3/ lęk, 4/ przygnębienie, 5/ zaburzenia snu, 6/ mdłości, 7/ drżenia mięśniowe, 8/ tachykardia.

W procesie diagnostyki psychiatrycznej wiele razy zdarza się stawiać, jedną lub więcej diagnoz w tym samym czasie. "Podwójna diagnoza" (ang. dual diagnosis) jest pojęciem, które nie figuruje w oficjalnej nomenklaturze psychiatrycznej i nie jest ujęta w klasyfikacji ICD-10 i DSM-IV. W znaczeniu bardzo ogólnym dotyczy ono pacjenta, u którego stwierdzamy obraz psychopatologiczny spełniający jednocześnie kryteria dwóch różnych zaburzeń psychiatrycznych. Niemniej jednak w ostatnich latach pojęcie "podwójna diagnoza" stało się synonimem współistnienia zaburzenia psychiatrycznego i uzależnienia od substancji psychoaktywnej [Solomon, Zimberg, 1992].

Hipoteza samoleczenia została sformułowana przez Khantziana Hipoteza samoleczenia została sformułowana przez Khantziana. Definiując samoleczenie, zwraca on uwagę na jego dwa aspekty: Istnieje znaczny stopień swoistości psychofarmakologicznej w wyborze nadużywanej substancji psychoaktywnej. Osoby używają, nadużywają i uzależniają się od substancji psychoaktywnych, ponieważ zmniejszają one poczucie dyskomfortu psychicznego. [Khantzian,1997]

Podejrzenie „Podwójnej diagnozy”: Brak postępów w leczeniu. Stawiane diagnozy będą sprzeczne a stosowane strategie terapeutyczne i kuracje farmakologiczne nieskuteczne. Nieoczekiwane objawy uboczne. Niepoddawanie się reżimowi leczenia. Opuszczanie spotkań, szczególnie w takich terminach, jak poniedziałki lub godziny poranne.

Podejrzenie „Podwójnej diagnozy”: Pacjent pod słabym wpływem środka odurzającego może być odhamowany, w wyniku tego nietypowo agresywny, niewspółpracujący, impulsywny.   Brak głębi i żywotności w materiale terapeutycznym. Wydarzenia w życiu pacjenta - problemy rodzinne, problemy szkolne u dzieci, konflikt z prawem. [May-Majewski,2002]

Podejrzenie „Podwójnej diagnozy”: Terapeuta może mieć poczucie lęku, gdyż wyniki pracy są bardzo nieprzewidywalne, może odczuwać zaskakującą go niemożność zbliżenia się do pacjenta ze względu na nadużywanie substancji, która jest de facto nierozpoznaną trzecią stroną procesu terapeutycznego. [Krysta,2001]