Cudze chwalić, ale znać swoje. Słownik Gwary Małopolski Zachodniej Cudze chwalić, ale znać swoje. Prezentacja dziedzictwa kulturowego wsi Klucze Słownik Gwary Małopolski Zachodniej

Słów kilka o gwarze… Nasz język gwarowy, czyli język naszych przodków, już jest w większości zapomniany. Gwarowe wyrażenia i zwroty nie funkcjonują już w naszym codziennym języku. Wyrazy te pamiętają jedynie najstarsi mieszkańcy naszej miejscowości. Przysłuchując się mowie potocznej, zwłaszcza ludzi starszych i przeglądając stare dokumenty postanowiliśmy napisać słownik wyrazów gwarowych. Stopniowo, choć bardzo powoli, nasz Słownik Gwary Zachodniej Małopolski zaczął się zapełniać różnymi wyrazami, zwrotami i wyrażeniami. Jednocześnie zapraszamy wszystkich do współpracy – może z resztek ocalałych słów uda się zrekonstruować pradawną gwarę, która rozbrzmiewała ongiś pod strzechami kluczewskich chat. Marta Jurczyk Katarzyna Kita Piotr Korenicki

Oryginalny rękopis- piosenka napisana gwarą

SŁOWNIK GWARY MAŁOPOLSKI ZACHODNIEJ abo- albo absztyfikant - adorator akurat - rzeczywiście akuratnie - właściwie akuszerka – położna anchryst - diabeł ancug-garnitur antołek - beczka do piwa asza- popiół B babrać – brudzić baby - kobiety bachor – niegrzeczne dziecko bajgiel - obwarzanek lub bułka bajgiel – słodka bułka z dziurą w środku bajzel – nieporządek, bałagan balia – wanna, która służyła dawniej do prania, była z drzewa bałor - gospodarz bania – dynia bańka – bombka choinkowa barłog – leżanka barwica – szminka bele kaj- byle gdzie beretka - beret bez - przez bicykl – motor borówka - jagoda bryzgane – maszczone

wa C cebrzyk - wiaderko cep – przyrząd do młócenia zboża cepy – do młócenia zboża chałat - fartuch chałupa – dom chata – dom chichrać się – śmiać się chlyw- chlew chłopok – młody chłopiec chodźże – chodźdeka – koc chrust - faworki chrust(1) – drobne gałązki chrust(2) – faworki chybać- skakać cichobiegi – tenisówki cichy – teraz wiśta, mówiono tak do konia cieliczki- cielęta ciepać – rzucać ciepać- rzucać co ty godosz? - co ty mówisz? cudoć - wydziwiać cyganić – kłamać czytłem- czytałem ćmi się – zmierzcha D deduła - niedołęga dej pozór-uważaj! do kupy – razem, wspólnie draka – awantura drzyć- krzyczeć du dom- do domu durszlak - cedzak dwa tynnie- dwa tygodnie dzieża – narzędzie do wyrabiania ciasta na chleb dzieżka – gliniany garnek do przechowywania mleka lub śmietany dziołcha – młoda dziewczyna dziołchy - dziewczyny dźwierza – drzwi wa

F fach – zawód fach- zawód fajnie –ładnie fajrant – koniec roboty, wolne fana – chorągiew, sztandar fartuch – podomka flek - kawał skóry fola- płaska skrzynia zbita z desek do wyrabiania zaprawy murarskiej forosz - ksiądz fura – wóz konny fura- wóz fusbal – piłka nożna fuzja – strzelba myśliwska fyrlać- mieszać fyrzichy – brzoskwinie G gacie - kalesony gadzina – zwierzęta galoty – spodnie gemba- buzia gęba – buzia glinianka- podłoga głupi łeb - tzn. że ktoś ma coś nie tak z glową godać- mówić godoł – mówił golonko – golonka gornuszek - garnuszek gorzałka- wódka grule-ziemniaki

kaindżi- gdzie indziej kaj byłaś? - gdzie byłaś? kaj- gdzie kaflarz - zdun kaflok - piec kaflowy kaindżi- gdzie indziej kaj byłaś? - gdzie byłaś? kaj- gdzie kaj idziesz-gdzie idziesz kaj som-gdzie są, kajet – zeszyt kaj-gdzie kamelki – rumianek kandy- którędy kapa – narzuta na łóżko lub tapczan kapecke - troszeczke kapota - płaszcz kapota – płaszcz kartofle – ziemniaki kąs- trochę kędziory - kręcone włosy kiecka - spódniczka kiecka – sukienka kiej- kiedy kijanka – kij do prania bielizny kiszka – kaszanka H Hahar-smyk,łobuz Hań - tu hań tam – daleko hen- tam I inaksy – inny ino – tylko insze – inne istny – prawdziwy iść na pole – iść na dwór izba – pokój izdebka - mały pokoik przy kuchni J jadymy- jedziemy jagódki – porzeczki jak łazisz ? - jak chodzisz ? jarzec - jęczmień jarzyna - włoszczyzna jasiecek - jaś jewka - ewka jo – ja jojko - jajko juzaś-znów

kijanka – kij do prania bielizny kiszka – kaszanka klopsztanga – trzepak kłapies pyskiem - dużo mówisz koło – rower kołoc ciasto drożdżowe komora - spiżarka kopa – 60 sztuk kopyść – łyżka drewniana kozetka – mały tapczan krawatka - krawat krupy-kasza ksyć – kruszyć kuma – chrzestna kumoter - chrzestny kuternoga - kulawa kwarta - niecały litr 0,94 l kwaterka -0,25 l kyndzierzawe włosy- pokręcone włosy kijanka – kij do prania bielizny kiszka – kaszanka kiszki mu grają - jest głodny klekotać – plotkować klepacka – packa na muchy klepisko – miejsce gdzie młócono zboże L laćki – papucie lałba – ganek przy domu, zadaszenie larmo – hałas latoś – w tym roku leciołem- biegłem letko – lekko lica – policzki lica- policzki lichy- słaby loda – teraz sieczkarnia Ł łachy – pranie łazić – chodzić łechtać – łaskotać łobiołd – obiad łoblyc się – ubrać się łobroz – obraz łod – od łodydź – odejdź łogyń – ogień łokieć – miara długości

O obalić się – przewrócić się obcyrklować – zaplanować oblec - ubrać się albo przebrać pościel obora – chlew obora - podwórko obuć – założyć buty ochełznac konia – założyć wędzidło do pyska konia ojciec - tata okowita – alkohol okrasa – omasta(zasmażka) opołka – pojemnik do noszenia jedzenia dla konia oskrobiny – obierki otomana—wersalka M majs – kukurydza majzel – przecinak mantel – płaszcz mendel – 15 metrów miech – worek mietła - miotła między łopłotkami - wąska uliczka młockarnia – maszyna do młócenia zboża moplik-motorower mycka - czapka mycka – czapka mycok – woreczek do robienia sera białego mydrać - ruszać się myjnica – miednica N na ile (ziemniaki)? - ile kosztują (ziemniaki)? na nogach – idę pieszo ni mo – nie posiada nie padej – nie mów nie prowadzimy - nie sprzedajemy niecka - miska do wyrabiania ciasta niepom - niegrzeczny chłopak

P panocku - panie pantofel – ranne obuwie parasolka - parasol pastuch – osoba, która pasła np. krowy pęcak (kasza) - pęczak (kasza) pieszo- piechotą pikna - piękna płachta – do przenoszenia siana lub trawy płowe – niedojrzałe pociotek – dalszy krewny podać- opowiadać podciep- dzieci pudz sa – podejdź tutaj puszofek - coś w rodzaju kredensu puzderko-kasetka R rombanica- siekiera roz - raz rynce-ręce podpłum- chleb pojda chleba – kromka chleba pole – podwórko polyto- płaszcz pon – pan portki - spodnie posed - poszedł powała- sufit powiedziałam- powiedziałem pożrała - zobaczyła pryka- łóżko przetak – sitko do mąki

S sagan - czajnik sagan – duży garnek sakwa- torba sąsiek – słoma rozłożona na posłanie dla bydła serdak – kamizelka siec - kosić siennik – materac sień – przedpokój sklonka - szklanka skopiec – drewniane naczynie do dojenia krów skryna - chytrus spodłem- spadłem spyrka - słonina stąg –miara kamienia łupanego stępa – naczynie do kruszenia ziarna na pasze stryj – brat ojca , dzisiaj wujek stryjna – żona brata ojca , dzisiaj ciotka sukom - szukam szabatnik - piekarnik szafarnia – skrzynia do przechowywania zboża szkopiec - wiadro na mleko szlajać się – chodzić bez celu T tamok - tam tarka – służyła jako pralka teroz - teraz trepy – obuwie domowe ty ciołku - tzn. że ktoś jest mało bystry (powolny) ty ścierwo - tzn. że ktoś jest nieposłuszny ty ślepoto - tzn. że ktoś czegoś nie widzi tytka – papierowa torebka tytka – torba

U ustrojony – ozdobiony Ż żeście to źle udziałali – źle to zrobiliście żurok – naczynie do zarabiania żuru W walonki- buty warzyć - gotować winkiel – róg domu winszować – składać życzenia wszyćkiego – wszystkiego wujenka – żona wujka wychodek – ubikacja wyrko - łóżko wyścigować się – ścigać się Z zabłocył- zapomniał zakląkło się – zapadło , zarwało zapalnica – belka oddzielająca zastronie od reszty stodoły zapaska – fartuch zapyziołek - ktoś marny, lichy zastronie – miejsce w stodole na zboże zawrzyj dziób-zamknij się zgrzebło – szczotka do czesania kona znachor - zielarz zobocz- zobacz zre - je zróbże – zrób

SŁOWNIK GWARY MAŁOPOLSKI ZACHODNIEJ CECHY GWARY ZACHODNIEJ MAŁOPOLSKI: charakterystyczna, nosowa wymowa "ą" i "ę" udźwięcznianie spółgłosek bezdźwięcznych na granicy morfemów przesunięcie akcentu w wołaczu na ostatnią sylabę częste używanie partykuły "że" w trybie rozkazującym ("weźże", "idźże", "zróbże", "podajże") charakterystyczny zaśpiew w mowie potocznej zlewanie się zbitek t-sz, d-ż , cz, dż. " (Źródło: Wikipedia)