Przesłanki procesowe - Przesłanki procesowe to stany warunkujące dopuszczalność wszczęcia i kontynuacji procesu lub poszczególnych czynności procesowych. - Zgodnie z dominującym w literaturze poglądem, przesłanki procesowe to stany, które decydują zarówno o formalnej dopuszczalności procesu jak i o merytorycznym rozstrzygnięciu. - art. 17 § 1 pkt. od 1 do 11k.p.k. - UWAGA: nie jest to wyliczenie wyczerpujące ; art. 17 § 1 pkt. 11 k.p.k.

Podział przesłanek - Przesłanki procesu i przesłanki czynności procesowych - Przesłanki pozytywne (dodatnie) i negatywne (ujemne) - Przesłanki ogólne i szczególne - Przesłanki materialne i formalne - Przesłanki bezwzględne i względne

Przesłanki procesu / Przesłanki czynności procesowych 1. PRZESŁANKI PROCESU - Stany warunkujące dopuszczalność bądź wszystkich stadiów procesu, bądź tylko niektórych. - w konsekwencji rozróżnia się przesłanki: a) odnoszące się do postępowania przygotowawczego, jurysdykcyjnego i wykonawczego (np. res iudicata, śmierć oskarżonego, podsądność sądom karnym powszechnym b) odnosząc się tylko do postępowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego (np. abolicja) c) odnoszące się tylko do postępowania jurysdykcyjnego (np. skarga uprawnionego oskarżyciela) d) odnoszące się tylko do postępowania wykonawczego ( np. przedawnienie wykonania kary, darowanie kary w drodze łaski lub amnestii) - nie ma natomiast przesłanek odnoszących się wyłącznie do postępowania przygotowawczego

Przesłanki procesu / Przesłanki czynności procesowych 2. Przesłanki czynności procesowych - Stany prawne, które warunkują dopuszczalność poszczególnych czynności procesowych - np. art. 258 § 1-3 wymienia przesłanki tymczasowego aresztowania.

Przesłanki pozytywne (dodatnie) i negatywne (ujemne) 1. Przesłanki pozytywne ( dodatnie ) - przesłanki procesowe powodujące dopuszczalność procesu - aby postępowanie było dopuszczalne konieczne jest istnienie WSZYSTKICH przesłanek procesowych pozytywnych, wymaganych dla danego rodzaju spraw (np. wniosek o ściganie warunkuje postępowanie tylko wtedy, gdy chodzi o przestępstwa tzw. wnioskowe) i dla danego etapu postępowania (np. skarga uprawnionego oskarżyciela warunkuje dopiero postępowanie sądowego) - WAŻNE : jednocześnie nie może wystąpić żadna przesłanka o charakterze negatywnym (np. śmierć oskarżonego powoduje niedopuszczalność procesu nawet wówczas, gdy występują wszystkie wymagane przesłanki pozytywne) - każdą przesłankę negatywną, przez zaprzeczenie, można ująć w formie negatywnej i odwrotnie

Przesłanki pozytywne (dodatnie) i negatywne (ujemne) 2. Przesłanki negatywne ( ujemne ) - nazywa się również przeszkodami procesowymi. - w sensie ogólnym mówi się też że przeszkodą procesową jest zarówno występowanie przesłanki negatywnej, jak i brak wymaganej przesłanki pozytywnej

Przesłanki ogólne i szczególne 1. Przesłanki ogólne. - to stany warunkujące dopuszczalność postępowania zwyczajnego (prowadzonego w trybie zwyczajnym); w istocie warunkują one dopuszczalność (w zasadzie) każdego postępowania jako zespół podstawowych przesłanek 2. Przesłanki szczególne. - to stany warunkujące dopuszczalność postępowania szczególnego (prowadzonego w trybie szczególnym np. postępowania nakazowego) - przesłanki szczególne występują zazwyczaj obok przesłanek ogólnych, niejako dodatkowo

Przesłanki materialne i formalne 1. Przesłanki materialne. - źródło w prawie materialnym - wywołują skutek w sferze prawa materialnego - skutkują niedopuszczalnością procesu z uwagi na brak naruszenia prawa materialnego (np. brak karalności czynu) - negatywna przesłanka materialna skutkuje brakiem odpowiedzialności, wobec czego dalsze postępowanie jest bezprzedmiotowe. - art. 17 § 1 pkt. 1, 2, 3 i 4 k.p.k.

Art. 17 § 1 pkt. 1 - „czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających jego popełnienie” - zwrot "czynu nie popełniono" należy rozumieć zarówno w tym sensie, że dane zdarzenie w ogóle nie miało miejsca, jak i że czynu nie popełniła dana osoba - w razie braku danych wskazujących, że zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 303, 325a § 2) organ powołany do prowadzenie postępowania przygotowawczego wydaje postanowienie „o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia” - jeżeli przeszkoda o której wyżej mowa zostanie stwierdzona po wszczęciu postępowania przygotowawczego, postępowanie przygotowawcze umarza się (art. 322, 325a § 2, art. 325e § 1 k.p.k.)

Art. 17 § 1 pkt. 1 - w postępowaniu jurysdykcyjnym w myśl art. 339 § 3 pkt. 2 w fazie po wniesieniu a/o aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie sąd umarza postępowanie, ale TYLKO „z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia” - WAŻNE !!! - po rozpoczęciu przewodu sądowego w myśl art. 414 § 1 zd. II k.p.k. w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 § 1 pkt. 1 sąd wydaje WYROK UNIEWINNIAJĄCY, A NIE UMARZAJĄCY POSTĘPOWANIE (chyba, że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny)

Art. 17 § 1 pkt. 2 - „czy nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa” - brak w czynie ustawowych znamion przestępstwa obejmuje sytuacje, gdy czyn wprawdzie miał miejsce, jednak nie zawiera on wszystkich znamion określonego przestępstwa, np. znamienia "uporczywości" przy występku nie alimentacji z art. 209 § 1 k.k. - „nie popełnia przestępstwa” ( art. 25 k.k. czy art. 26 k.k. ) - do okoliczności powyższych zalicza się także pozaustawowe kontratypy, np. zgodę pokrzywdzonego przy zarzucie kradzieży. Także w części szczególnej kodeksu karnego ustawodawca precyzuje sytuacje, w których określone zachowanie nie jest uznane za przestępstwo, np. art. 240 § 2, art tryb postępowania jak w art. 17 § 1 pkt. 1 k.p.k.

Art. 17 § 1 pkt. 3 - „społeczna szkodliwość czy jest znikoma” - powoduje zawsze umorzenie postępowania, nawet gdy zostanie stwierdzona po otwarciu przewodu sądowego - do decyzji wynikających ze stwierdzenia tej negatywnej przesłanki we wcześniejszych fazach biegu sprawy odnoszą się te same przepisy, które zostały wskazane w odniesieniu do przesłanki poprzedniej - umorzenie postępowania na omawianej podstawie uzasadnione jest tylko wówczas gdy w konkretnej sprawie jest niewątpliwe, że oskarżony popełnił czyn zabroniony i że czyn ten jest rzeczywiście znikomo szkodliwy

Art. 17 § 1 pkt. 4 - „ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze” - w kodeksie karnym stypizowane są one zarówno w części ogólnej, jak i szczególnej, np. art. 15 § 1 - dobrowolne odstąpienie od dokonania czynu zabronionego lub zapobiegnięcie skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego i art. 17 § 1 - dobrowolne odstąpienie od przygotowania. Przepis art. 131 § 1 k.k. stanowi, że nie podlega karze za usiłowanie przestępstwa określonego w art. 127 § 1, art. 128 § 1 lub w art. 130 § 1 lub 2, kto dobrowolnie poniechał dalszej działalności i ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu.

Przesłanki materialne i formalne 2. Przesłanki formalne. - źródło tkwi w przepisach procesowych - skutek występuje bezpośrednio w sferze prawa procesowego - nie mają nic wspólnego ze sferą karnego prawa materialnego - nie przesądzają kwestii odpowiedzialności karnej, lecz warunkują jedynie sam proces karny - negatywna przesłanka formalna powoduje niedopuszczalność procesu, a tym samym jakiekolwiek rozważanie kwestii odpowiedzialności karnej

Art. 17 § 1 pkt. 5 - „oskarżony zmarł” - jeżeli śmierć „oskarżonego” nastąpiła przed wszczęciem postępowania odmawia się wszczęcia postępowania; jeżeli oskarżony zmarł w toku wszczętego postępowania podlega ono natychmiastowemu umorzeniu - WYJĄTKI/ODSTĘPSTWA ; wolno przeprowadzić postępowanie kasacyjne na korzyść oskarżonego, mimo jego śmierci (art. 529), można także wznowić postępowania na korzyść nieżyjącego oskarżonego (art. 545 § 1, 542 § 2) - art. 52 k.p.k (w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe)

Art. 17 § 1 pkt. 6 - „nastąpiło przedawnienie karalności” (art. 101, 102, 103 k.k.) - uchyla ono karalność czynu przestępnego, nie odbierając jednak czynowi charakteru przestępstwa - przesłanka o charakterze mieszanym - karalność przestępstwa ustaje, gdy od jego popełnienia upłynęło 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa (art. 101 § 1 pkt 1 k.k.), 20 lat – gdy czyn stanowi inną zbrodnię (art. 101 § 1 pkt 2 k.k.), 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony kara pozbawienia wolności przekraczają 5 lata (art. 101 § 1 pkt 2a k.k.), 10 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony kara pozbawienia wolności przekraczają 3 lata (art. 101 § 1 pkt 3 k.k.) a 5 lat gdy chodzi o pozostałe występki. Terminy te liczy się od popełnienia przestępstwa. Odmienna jest regulacja terminu przedawnienia przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego. Karalność tych przestępstw ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jego popełnienia (art. 101 § 2 k.k.).

Art. 17 § 1 pkt. 7 - nie wszczyna się postępowania a wszczęte umarza, gdy: 1a. postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone 2. wcześniej wszczęte toczy się - ogólnie chodzi o zakaz prowadzenia nowego (drugiego) postępowania - pierwszy człon pkt 7 art. 17 § 1 opiera się na dyrektywie ne bis in idem ( przy zachowaniu tożsamości OSOBY i CZYNU postępowanie zostało zakończone prawomocnie. - pojęcie prawomocności wynika z niepodważalności decyzji, która w określonym sensie nabiera mocy normy prawnej. - prawomocność ma aspekt formalny i materialny

Art. 17 § 1 pkt. 7 1a Aspekt formalny - decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia - rodzi domniemanie prawdziwości ustaleń dokonanych w decyzji oraz jej zgodności z przepisami prawa - pod pewnymi warunkami możliwe jest wzruszenie tej decyzji, np. wznowienie postępowania - występuje w szczególności, gdy: 1. nie zaskarżono w terminie decyzji wydanej przez organ I instancji lub wniesiony środek cofnięto 2. wyczerpany został tok instancji, ponieważ rozstrzygnięcie II instancji polegało na utrzymaniu w mocy lub zmianie zaskarżonej decyzji

Art. 17 § 1 pkt. 7 1b. Aspekt materialny - nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już zakończonego z punktu widzenia prawomocności formalnej - niedopuszczalne jest zatem ponowne postępowanie przeciwko tej samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej - istotę prawomocności materialnej stanowi zakaz ne bis in idem - umorzenie postępowania przygotowawczego ma podobne znaczenie jak orzeczenie umarzające sądu - UWAGA: umorzenie postępowania przygotowawczego tylko „w sprawie” (in rem) nie powoduje pełnej prawomocności - CZYN CIAGŁY ( art. 12 k.k.)

Art. 17 § 1 pkt. 7 W orzecznictwie wyrażono pogląd, że jeżeli sąd ograniczył wyrok jedynie do fragmentu czynu, to niedopuszczalne jest ponowne postępowanie o ten sam czyn (w odniesieniu do pozostałych fragmentów) z uwagi na przesłankę rzeczy osądzonej (SN I KR 226/74, LEX nr 21663). Ten kierunek wykładni podtrzymuje Sąd Najwyższy również w uchwale I KZP 29/2001 (OSNKW 2002, nr 1-2, poz. 2), stwierdzając, że prawomocne skazanie za czyn ciągły (art. 12 k.k.) stoi na przeszkodzie - ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. - ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania będące elementami tego czynu, który był przedmiotem wcześniejszego osądzenia, niezależnie od tego, jak ma się społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w ramach tego czynu osądzonych.

Art. 17 § 1 pkt Zawisłość sprawy (drugi człon) - „gdy wcześniej wszczęte postępowanie karnego co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się” - zawisłość prawna sporu (litis pendentio) - zawisłość sprawy rozpoczyna się z chwilą wszczęcia postępowania karnego (także przygotowawczego) i trwa do chwili uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie - zawisłość sprawy powstaje z momentem przekształcenia się postępowania in rem w postępowanie in personam w związku z pojawieniem się podejrzanego w rozumieniu art. 71 § 1 k.p.k.

Art. 17 § 1 pkt. 8 - „gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych.” - dwa rodzaje sądów karnych: powszechne i wojskowe - sprawy podlegające orzecznictwu sądów wojskowych zostały wskazane w dziale XV k.p.k. - ograniczenia w zakresie podlegania polskim sądom karnym wynikają również z instytucji immunitetu. Do immunitetów uchylających jurysdykcję należą: 1) immunitet dyplomatyczny i konsularny (art. 578 i 579 k.p.k.), przy czym istnieje możliwość zrzeczenia się ich (art. 580 k.p.k.); 2) immunitet adwokacki (art. 8 ust. 2 ustawy z 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze, tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz ze zm.); 3) immunitet radcowski (art. 11 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.); 4) immunitet prokuratorski (art. 66 ust. 2 u.prok.); 5) immunitet poselski i senatorski (art. 105 ust. 1 w zw. z art. 108 Konstytucji RP).

Art. 17 § 1 pkt. 8 MATERIALNY IMMUNITET PARLAMENTARNY - materialny immunitet parlamentarny jest tzw. przywilejem nieodpowiedzialności. Immunitet parlamentarny nie stanowi indywidualnego przywileju posła lub senatora, lecz przyznany został instytucji. Nie jest on zatem prawem podmiotowym, lecz instytucjonalnym, i jako taki musi być interpretowany zgodnie ze stosownymi normami Konstytucji RP - z tego powodu nie możliwe jest się jego zrzeczenie przez członka parlamentu (W. Daszkiewicz, Prawo karne procesowe..., s. 145). - Należy zauważyć, że ustawa przewiduje konieczność kumulatywnego spełnienia kilku warunków dla uznania, iż zachowanie posła (senatora) odbyło się w granicach immunitetu materialnego, są to: 1) działalność wchodząca w zakres sprawowania mandatu parlamentarnego; 2) nienaruszanie praw osób trzecich.

Art. 17 § 1 pkt. 8 - Stwierdzenie, że działalność posła lub senatora wykracza poza zakres sprawowania mandatu parlamentarnego lub narusza dobra osobiste osób trzecich powoduje, iż zachowanie parlamentarzysty nieobjęte jest immunitetem materialnym. Niemniej jednak pociągnięcie do odpowiedzialności posła lub senatora wymaga uchylenia immunitetu formalnego. - Uchylenie karalności zostało rozciągnięte zarówno na czas sprawowania odpowiedniej funkcji, jak i na okres po wygaśnięciu mandatu. Co wynika choćby z zakresu przedstawionych czynności spełniających warunek bycia „działalnością wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego”, obdarzających ten immunitet cechą trwałości. Oczywiste jest, iż takie określenie musi być rozumiane w ten sposób, że czyn popełniony został w czasie sprawowania mandatu, natomiast ochrona trwa nadal pomimo utraty statusu.

Art. 17 § 1 pkt. 9 - Brak skargi uprawnionego oskarżyciela jest przeszkodą procesową w sądowym postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 17 § 1 pkt 9). - Przesłanka ta jest związana z zasadą skargowości, która dla wszczęcia postępowania sądowego wymaga impulsu uprawnionego oskarżyciela lub innego podmiotu (art. 14 § 1). - Uprawnionym oskarżycielem w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu jest oskarżyciel publiczny (art. 10 § 1), którym przede wszystkim jest prokurator (art. 45 § 1). Inne organy państwowe mogę być oskarżycielem publicznym jedynie z mocy szczególnych przepisów ustawy określających zakres tego uprawnienia.

Art. 17 § 1 pkt. 9 - art. 325d k.p.k. - uprawnionym oskarżycielem jest także subsydiarny oskarżyciel posiłkowy, który w warunkach określonych w art. 55 wnosi akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie (art. 59 § 1). Prokurator jest jednak uprawnionym oskarżycielem w sprawach z oskarżenia prywatnego, jeżeli wszczął postępowanie ze względu na interes społeczny (art. 60 § 1). - Ingerencja ta powoduje, że przestępstwo ścigane jest w trybie publicznoskargowym (art. 60 § 2)

Art. 17 § 1 pkt Odstępstwem od zasady postępowania z urzędu jest uzależnienie możliwości ścigania karnego od zezwolenia władzy. Ustawodawca objął pewne kategorie osób tzw. immunitetem procesowym, który - w przeciwieństwie do immunitetu materialnego - jako immunitet formalno-prawny nie uchyla karalności określonego czynu, natomiast zapewnia jedynie niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego przeciwko sprawcy bez zgody określonej władzy. - immunitet procesowy może być uchylony przez właściwy, ustawowo do tego uprawniony organ - immunitety dzielą się zatem na: 1) materialne (polegające na uchyleniu karalności przestępstwa) 2) formalne (ograniczające się do sfery procesowej i czyniące postępowanie niedopuszczalnym bez oddziaływania na stronę karnomaterialną)

Art. 17 § 1 pkt immunitety dzielą się również na: 1) bezwzględne (przez żaden organ nie mogą być uchylone) 2) względne (mogą być uchylone przez organ określony w ustawie i trybie przez nią przewidzianym) - trwałe – nietrwałe - immunitety materialne, całkowicie uchylają karalność przestępstwa, mają zawsze charakter BEZWZGLĘDNY I TRWAŁY, a zatem nie do nich się odnosi pkt. 10 przepisu - Prezydent (trwały immunitet procesowy, ograniczający także odpowiedzialność Prezydent RP w zakresie właściwości sądu) - Immunitet parlamentarny posłów i senatorów (ma w części sytuacji charakter materialny, jednakże ograniczony w pozostałej części jest procesowy)

Art. 17 § 1 pkt immunitet sędziów Trybunału Konstytucyjnego (art. 196 Konstytucji) - immunitet sędziów Trybunału Konstytucyjnego - immunitet sędziowski - immunitet prokuratorski

Art. 17 § 1 pkt w pkt 11 § 1 zbiorczo uwzględniono inne okoliczności wyłączające ściganie. Do takich okoliczności niewątpliwie należy abolicja (generalny akt łaski), czyli zakaz wszczynania lub nakaz umorzenia postępowania w sprawach przedmiotowo lub podmiotowo określanych w ustawach amnestyjnych. - za okoliczności należące do zakresu art. 17 § 1 pkt 11 zaliczane są również dwie instytucje z zakresu prawa międzynarodowego, a mianowicie: zapewnienie świadka (biegłego), że nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności - quasi-list żelazny (589 k.p.k.) oraz tzw. ograniczona ekstradycja - zbieg przesłanek: 1) wszystkie zbiegające się przesłanki mogą stanowić wspólną podstawę prawną decyzji kończącej postępowanie, jeżeli każda z nich pociąga za sobą identyczne następstwa prawne;

Art. 17 § 1 pkt. 11 2) w razie zbiegu przesłanki uniewinnienia z inną przesłanki (powodującą umorzenie) należy umorzyć postępowanie, gdyż winę wolno rozstrzygać tylko w procesie dopuszczalnym; ta reguła jest jednak wiążąca do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego (art. 414 § 1-2); jeżeli sąd nabierze przekonania, że nie doszło do obalenia domniemania niewinności, to wyda wyrok uniewinniający; stanie się to jednak dopiero po przeprowadzeniu co najmniej wszystkich dowodów, które sąd dopuści na wniosek oskarżyciela; uniewinnienie bardziej liczy się w opinii społecznej niż umorzenie; 3) zbieg negatywnych przesłanek względnych i bezwzględnych powoduje zawsze umorzenie procesu na podstawie przesłanek bezwzględnych, gdyż dotyczą one dopuszczalności procesu w każdym układzie procesowym; niemniej warto w uzasadnieniu powołać także przesłankę względną, bowiem wyszczególnienie wszystkich ułatwia kontrolę decyzji procesowej.