Paremie i sentencje łacińskie

Absentem in criminibus damnari non oportet – Nie należy skazywać za przestępstwo nieobecnego. Wyjaśnienie: Podobnie w polskim procesie karnym, obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowa (zob. art. 382 k.p.k.)

Accessio cedit principali (D. 34,2,19,13) – Przyrost przypada temu co główne. Wyjaśnienie: Zasada rzymskiego prawa rzeczowego odnosząca się do jednego z pierwotnych sposobów nabycia własności, a mianowicie „połączenie i zmieszanie (Accessio)” oznacza, iż własność rzeczy głównej rozciąga się na rzecz uboczną; innymi słowy rzecz przyłączona do rzeczy głównej przypada właścicielowi rzeczy głównej. Obecnie zasadę tę w polskim prawie cywilnym wyraża między innymi art. 193§2 k.c.: „Gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą niż pozostałe, to rzeczy o mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi”.

Actor sequitur forum rei (C. 3,19,3) – Powód idzie za sądem pozwanego Actor sequitur forum rei (C. 3,19,3) – Powód idzie za sądem pozwanego. Wyjaśnienie: Zasada właściwości miejscowej, według której dla rozstrzygnięcia sporu właściwy jest sąd miejsca zamieszkania bądź pobytu czasowego pozwanego, czyli dla powoda sądem właściwym do wytoczenia powództwa jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego. Zasada ta obowiązuje także w prawie polskim. zob. art. 27§1 k.p.c.

Actus simulatus nullius est momenti – Czynność pozorna jest nieważna. Wyjaśnienie: Pozorność, czyli symulacja, zachodzi wtedy, gdy strony dokonują czynności prawnej w sposób zewnętrznie poprawny, ale pomiędzy sobą umawiają się, że skutki tej czynności nie nastąpią. Czynność pozorna jako sprzeczna z wolą nie ma znaczenia prawnego, ponieważ osoby składające oświadczenie nie mają w takiej sytuacji woli wywołania określonych skutków prawnych. W prawie rzymskim przez takie acta simulata próbowano obchodzić różne zakazy, np. pozorowano zawarcie lub rozwiązanie małżeństwa, po to, aby obejść zakaz darowizn między małżonkami.

Adoptio naturam imitatur – Adopcja naśladuje naturę Adoptio naturam imitatur – Adopcja naśladuje naturę. Wyjaśnienie: Zasada rzymskiego prawa rodzinnego oznaczająca, iż stosunki między przysposabiającymi a przysposobionymi powinny być ukształtowane na podobieństwo stosunków między naturalnymi rodzicami i dziećmi.

Alteri stipulari nemo potest – Nikt nie może zawrzeć stypulacji w zastępstwie drugiego. Wyjaśnienie: Odmiennie w prawie polskim, gdzie zasadą jest, że czynności prawnej można dokonać przez przedstawiciela (zob. art. 95§1 k.c.)

Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem (Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum) (D. 34,4,4) – Wola testatora może być zmieniana aż do śmierci. Wyjaśnienie: Testament jest jednostronną czynnością prawną, aktem „ostatniej woli”(ultima voluntas) testatora, tzn. że jest odwołalny aż do śmierci i skuteczny dopiero po śmierci. Oznacza to zatem, iż testator może swobodnie zmieniać swoje dyspozycje w testamencie aż do chwili śmierci.

Audiatur et altera pars (Audi alteram partem) – Niech będzie wysłuchana i druga strona. Wyjaśnienie: Zasada rzymskiego prawa procesowego oznaczająca zakaz wydawania wyroku bez wysłuchania obu stron, wszystkich argumentów za i przeciw. Sąd zobowiązany jest dążyć do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy (zob. art. 3§3 k.p.c. oraz art. 4 k.p.k.). Zasada kontradyktoryjności dająca stronie oskarżonej szansę na skuteczna obronę. W odniesieniu do procesu karnego cesarze Sewerus i Karakalla pisali (D. 48,17,1 pr.): „aby nieobecni nie byli skazywani – wymóg słuszności nie pozwala bowiem, aby ktokolwiek został skazany bez wysłuchania sprawy.”

Bis de eadem re agere non licet (Bis de eadem re agi non potest) (ad Gaium 4,107) – Nie można procesować się dwa razy o to samo. Wyjaśnienie: Sentencja oparta na wypowiedzi Gaiusa oznacza, że nie można wytaczać ponownego powództwa w sprawie, już raz rozstrzygniętej prawomocnym wyrokiem. Paremię tę uzasadnia powaga sądu. Podobnie w prawie polskim: ponowne dochodzenie tego samego roszczenia od tej samej osoby uzasadnia odrzucenie pozwu w procesie cywilnym (zob. art. 199§1 pkt. 2 k.p.c.), a wszczęcie ponownego postępowania karnego co do tego samego czynu tej samej osoby jest podstawą dla umorzenia postępowania (zob. art. 17§1 pkt. 7 k.p.k.)

Casum sentit dominus – Właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego (powodującego uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy).

Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest (D Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest (D. 44,7,1,4) – Siłą wyższą jest zdarzenie , któremu słabość ludzka oprzeć się nie może.

Clara non sunt interpretanda – To co jasne nie wymaga interpretacji. Wyjaśnienie: Rzymska premia w myśl której jasne przepisy prawa nie wymagają interpretacji. Przedmiotem wykładni powinny być tylko teksty prawne, które budzą wątpliwości.

Cogitationis poenam nemo patitur – Nikt nie ponosi kary za myślenie Cogitationis poenam nemo patitur – Nikt nie ponosi kary za myślenie. Wyjaśnienie: Sam zamiar nie uzasadnia pociągnięcia do odpowiedzialności. Sam zamiar popełnienia kradzieży nie czyni jeszcze złodziejem.

Commodum eius esse debet, cuius est periculum (I Commodum eius esse debet, cuius est periculum (I. 3,23,3,) – Korzyść musi przypadać temu, kto ponosi ryzyko. Wyjaśnienie: Zasada rzymskiego prawa zobowiązań dotycząca rozliczania korzyści i strat między wierzycielem a dłużnikiem.

Commodum eius esse debet, cuius est periculum (I Commodum eius esse debet, cuius est periculum (I. 3,23,3,) – Korzyść musi przypadać temu, kto ponosi ryzyko. Wyjaśnienie: Zasada rzymskiego prawa zobowiązań dotycząca rozliczania korzyści i strat między wierzycielem a dłużnikiem.

Compensatio est debiti et credit inter se contributio (D Compensatio est debiti et credit inter se contributio (D. 16,2,1) – Potrącenie jest wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności. Confessio est regina probationum – Przyznanie się jest królową dowodów

Confessus pro iudicato est – Ten, kto się przyznał uważany jest za zasądzonego. Wyjaśnienie: Ten kto się przyznał do zarzucanego mu czynu jest uważany za osądzonego. Sprawę kończy prawomocny wyrok, który przyjmuje się jako prawdę (res iudicata pro veritate accipitur – rzecz osądzona przyjmuje się za prawdę).

Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis (C Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis (C. 4,10,5) – Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, ale wykonanie przymusowe.

Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus (Rebus sic stantibus omnis promissio intellegitur) – Każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach. Wyjaśnienie: Reguła pochodzi z pism Seneki, była znana również prawu rzymskiemu. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z treścią umowy, w sposób odpowiadający celowi społeczno – gospodarczemu tejże umowy oraz zasadom współżycia społecznego. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel (art. 354 k.c.) W/w zasada pozwala na modyfikację świadczenia tylko z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków. Jeżeli spełnienie świadczenia zgodnie z zawartą umową prowadziłoby do znacznego pokrzywdzenia dłużnika lub wierzyciela, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego oznaczyć inny sposób wykonania zobowiązania, zmienić wysokość świadczenia, a nawet orzec rozwiązanie umowy (art. 357 k.c.)

Crimina morte extinguuntur – Przestępstwa ulegają wymazaniu przez śmierć (sprawcy) Da mihi factum, dabo tibi ius – Daj mi okoliczności faktyczne, a ja ci wskażę prawo. Dies interpelat pro homine – Termin wzywa za człowieka Dolus non praesumitur (ad D. 22,3,18,1) – Złego zamiaru nie domniemuje się Dolus semper praestatur – Za podstęp zawsze się odpowiada

Dominus soli est dominus coeli et inferorum – Właściciel gruntu jest właścicielem nieba i podziemi Dura lex sed lex (D. 40,9,12,1) – Twarde prawo, ale prawo Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat (D. 22,3,2) – Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto przeczy Eius est tollere legem, cuius est condere – Ten może uchylić ustawę, kto może ją uchwalić

Errantis nulla voluntas est – Działający pod wpływem błędu nie wyraża woli Et non facere, facere est – Powstrzymanie się od działania jest także działaniem Genus perire non censetur – Uważa się, że gatunek nie ginie Hereditas est successio in universum ius, quod defunctus habuerit – Dziedziczenie jest wejściem w ogół praw, jakie posiadał zmarły Hereditas viventis non datur – Nie przyznaje się spadku po żyjącym

Hominum causa omne ius constitutum sit (D Hominum causa omne ius constitutum sit (D. 1,5,2) – Wszelkie prawo powinno być ustanawiane ze względu na człowieka Id quod interest, non solum ex damno dato constat, sed etiam ex lucro cessante (C. 7,47,1,2) – Przy odszkodowaniu bierze się pod uwagę nie tylko wyrządzoną szkodę, lecz także utracony zysk. Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet (ad D. 22,6,9 pr.) – Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi Impossibilium nulla obligatio est (D. 50,17,185) – Nie ma zobowiązania, gdy (świadczenie) jest niemożliwe

In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt (D. 50,16,219) – Przy zawieraniu umów uwzględnia się bardziej wolę stron niż ich słowa. Indigno aufertur hereditas – Niegodnemu odbiera się spadek. In dubio pro reo (ad D. 50,17,125) – W razie wątpliwości (należy rozstrzygać) na korzyść pozwanego In pari causa melior est conditio possidentis – W jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza In poenam heres non succedit – Dziedzic (spadkobierca) nie dziedziczy kary (nałożonej na spadkodawcę)

In testamentis plenius testatoris intentionem scrutamur (D In testamentis plenius testatoris intentionem scrutamur (D. 50,17,12) – W testamencie należy badać zamiar spadkodawcy. Invitus agere nemo cogitur – Nikogo nie można zmusić do wszczęcia procesu wbrew jego woli. Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur (D. 1,3,8) – Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alteruj non ladere, suum cuique tribuere – Nakazy prawa są nastepujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać to, co mu się należy

Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia (D. 1,1,10,2) – Nauka prawa jest znajomością spraw boskich i ludzkich oraz wiedzą o tym co sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe Ius civile vigilantibus scriptum est (D. 42,8,24) – Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych Ius est ars boni et aequi (D. 1,1,1 pr.) – Prawo jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i słuszne Ius publicum privatorum pactis mutari non potest (D. 2,14,38) – Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami (osób) prywatnych

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi (D. 1,1,10 pr) – Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą zagwarantowania każdemu jego prawa Legem brevem esse oportet (Seneca, ep. 94, 38) – Ustawa powinna być zwięzła Leges ab omnibus intellegi debent (C. 1,14,9) – Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich Leges bonae ex malis moribus procreantur (Macrobius, sat. 3,17,10) – Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów

Leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt – Ustawy przedkładają dobro ogółu nad dobro jednostek Lex lege tollitur – Ustawę uchyla się ustawą Lex non distinquit – Ustawa nie rozróżnia (np. między biednymi a bogatymi, dobrymi a złymi itp.) Lex non obligat nisi promulgata – Ustawa nie obowiązuje, jeżeli nie została ogłoszona Lex posterior derogat legi priori (ad D. 1,4,4) – Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą

Lex prospicit, non respicit – Ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz Lex retro non agit (ad C. 1,14,7) – Ustawa nie działa wstecz Lex specialis derogat legi generali – Ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną Lex superior derogat legi inferiori – Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi Libera matrimonia esse antiquitus placuit (C. 8,38,2) – Z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne

Libertas inaestimabilis res est ( D Libertas inaestimabilis res est ( D. 50,17,106) – Wolność jest rzeczą bezcenną Magna neglegentia culpa est, magna culpa dolus est – Wielkie niedbalstwo jest winą, wielką winą jest podstęp (oszustwo) Mala fides superveniens non nocet – Późniejsza zła wiara nie szkodzi Male nostro iure uti non debemus (Gaius 1,53) – Nie powinniśmy źle korzystać (z przysługującego) nam prawa Malitia supplet aetatem – Natężenie zła uzupełnia wiek.

Manifestum non eget probatione – To, co oczywiste nie wymaga dowodu Mater semper certa est, pater est quem nuptiae demonstrant – Matka jest zawsze pewna, ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt (D. 1,3,23) – Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację Mora trahit periculum – Zwłoka pociąga za sobą ryzyko

Mors omnia iura solvit – Śmierć rozwiązuje wszystkie prawa Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur – Dziecko poczęte uważa się za już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyści Ne eat iudex ultra petita partium – Niech sędzia nie wychodzi ponad żądania stron. Ne quis absens puniatur (D. 48,17,1 pr.) – Nieobecny niech nie będzie karany

Neglegentia culpa est – Zaniedbanie jest winą Neminem captivabimus nisi iure victum (na podstawie przywilejów Władysława Jagiełły z lat 1430 – 1433) – Nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem Neminem laedit , qui suo iure utitur – Nikomu nie wyrządza szkody ten, kto wykonuje swoje prawo Nemo enim in persequendo deteriorem causam, sed meliorem facit (D. 50, 17,87) – Dochodzenie sprawy przed sądem nie może pogorszyć, lecz jedynie polepszyć sytuację powoda

Nemo est iudex in propria causa (ad C Nemo est iudex in propria causa (ad C. 3,5,1) – Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie Nemo ex consilio obligatur – Nikt nie zobowiązuje się przez samo udzielenie rady Nemo ex suo delicto meliorem suam conditionem facere potest – Nikt nie może polepszyć swojej sytuacji wyniku własnego czynu bezprawnego

Nemo plus commodi heredi suo relinquit quam ipse habuit – Nikt nie może swojemu dziedzicowi pozostawić więcej korzyści niż sam miał Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet (D. 50,17,54) – Nie można przenieść na drugą osobę więcej praw niż się ma samemu Nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest – Nikt nie może umrzeć, rozrządzając częściowo w testamencie, częściowo na mocy ustawy

Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur – Nikt rozumny nie karze dlatego, że popełniono przewinienie, lecz dlatego, by nie popełniano Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest – Nikt sam wewnętrznym aktem woli nie może zmienić podstawy posiadania Nemo tenetur seipsum accusare – Nikt nie jest zmuszany do oskarżania samego siebie.

Non omne quod licet honestum est (D. 50,17,144 pr Non omne quod licet honestum est (D. 50,17,144 pr.) – Nie wszystko co dozwolone jest uczciwe Non sunt iudicandae leges – Ustawy nie podlegają osądzeniu Nostrum est iudicare secundum allegata et probata (ad D. 1,18,6,1) – Powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi i pewnymi dowodami

Notoria non eget probatione – Okoliczności powszechnie znane nie wymagają dowodu Nulla iniuria est, quae in volentem fiat (D. 47,10,1,5) – Nie wyrządza się krzywdy chcącemu Nulla pactione effici potest, ne dolus praestetur (D. 2,14, 27,3) – Umową nie można wyłączyć odpowiedzialności za podstęp

Nulla poena sine lege (ad D. 50,16,131,1) – Nie ma kary bez ustawy Nulli res sua servit – Nie można mieć służebności na rzeczy własnej Nullum crimen sine lege – Nie ma przestępstwa bez ustawy Nullus idoneus testis in re sua intellegitur (D. 22,5,10) – Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie

Nullus videtur dolo facere, qui suo iure utitur (D Nullus videtur dolo facere, qui suo iure utitur (D. 50,17,55) – Uważa się, że nie działa podstępnie ten, kto korzysta ze swego prawa Nuptias non concubitus, sed consensus facit – Małżeństwo tworzy nie faktyczne pożycie, lecz zgodne porozumienie stron Obligatio est iuris vinculum quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iura (I. 3,13 pr) – Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia według praw naszego państwa.

Omni obligationi fideiussor accedere potest (D Omni obligationi fideiussor accedere potest (D. 46,1,8,6) – Poręczyciel może przystąpić do każdego zobowiązania. Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti posset (D. 50,17,202) – Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie można było jej podważyć Optima est legum interpres consuetudo (D. 1,3,37) – Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

Pacta sunt servanda (ad D. 2,14,7,7) – Umów należy dotrzymywać Pater est quem nuptiae demonstrant – Ojcem jest ten na kogo wskazuje małżeństwo Periculum est emptoris (D. 18,6,8 pr.) – Ryzyko ponosi nabywca Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem (C. 3,1,8) – We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa

Poena constituitur in emendationem hominum – Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet – Kara za przestępstwo popełnione przez zmarłego nie może obciążać jego dziedzica Prior tempore potior iure (C. 8,17,3) – Pierwszy w czasie lepszy w prawie Qui curat, non curatur – Kto sam podlega opiece, nie może jej sprawować nad inną osobą

Qui iure suo utitur, neminem laedit – Kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego Qui munus publice mandatum accepta pecunia ruperunt, crimine repetundarum postulantur (D. 48,11,9) – Dopuszcza się zdzierstwa ten, kto sprawując funkcję publiczną przyjmuje pieniądze od zainteresowanych

Qui testamento heres instituitur, in eodem testamento testis esse non potest (D. 28,1,20 pr) – Kto jest w testamencie dziedzicem, nie może w tym samym testamencie występować jako świadek. Quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt (D. 50,17,32) – Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi Quod arrae nomine datur , argumentum est emptionis et venditionis contractae (Gai.3,139) – Co daje się pod nazwą zadatku, stanowi dowód zawarcia umowy kupna – sprzedaży.

Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere (D Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere (D. 50,17, 29) – To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione przez upływ czasu Quot generationes tot gradus – Ile urodzeń, tyle stopni Reformatio in peius iudici appellato non licet (ad D. 49,1,1 pr.) – Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać (wyroku) na niekorzyść (odwołującego się)

Res iudicata ius facit inter partes – Rozstrzygnięcie sądowe określa stan prawny między stronami Res iudicata pro veritate accipitur (D. 50,17,207) – Rozstrzygnięcie sądowe przyjmuje się za prawdziwe Res nullius cedit primo occupanti – Rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją objął w posiadanie Reus in exceptione actor est (D. 44,1,1) – Pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem

Salus populi suprema lex esto (Cicero, de leg Salus populi suprema lex esto (Cicero, de leg. 3,8) – Dobro Rzeczypospolitej niechaj będzie najwyższym prawem. Wyjaśnienie: Najwyższą powinnością prawa jest pomyślność państwa. Nie oznacza to jednak, aby, mając w polu widzenia interes publiczny, zapominać o interesach jednostki. Wręcz przeciwnie, cały porządek prawny ma na względzie także ochronę interesów pojedynczego obywatela.

Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari (D. 48,19,5 pr.) – Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego. Wyjaśnienie: Jeżeli istnieją jakiekolwiek wątpliwości co do winy oskarżonego, lepiej takiego oskarżonego uniewinnić lub wymierzyć łagodniejszą karę, niż skazać niewinnego człowieka.

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem (D Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem (D. 1,3,17) – Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania. Wyjaśnienie: Prawnik powinien doszukiwać się sensu przepisów, a nie trzymać się ich dosłownego brzmienia. Ta premia jest wytyczna do stosowania prawa.

Secundum naturam est commoda cuiusque rei eum sequi, quem sequentur incommoda (D. 50,17,10) – Naturalne jest, aby ten czerpał korzyści z rzeczy, kto ponosi związane z nią ciężary Semel heres semper heres – Kto raz został dziedzicem jest nim na zawsze Sensum, non verba spectamus – Patrzymy na sens, a nie na słowa

Sententia facit ius inter partes (ad D Sententia facit ius inter partes (ad D. 5,2,17,1) – Wyrok tworzy prawo między stronami Separata esse debet possessio a proprietate – Posiadanie winno być odróżnione od własności Servitus in faciendo consistere nequit (D. 8,1,15,1) – Służebność nie może polegać na działaniu

Servitus servitutis esse non potest – Nie można ustanowić służebności na służebności Servitutibus civiliter utendum est – Służebności należy wykonywać w sposób oględny Servitutis causa debet esse perpetua (D. 8,2,28) – Służebności powinny przynosić gruntowi władnącemu trwałe korzyści

Si in ius vocat ito (Ustawa XII tablic) – Kto został wezwany przed sąd, niech się stawi Species perit ei cui debetur – Rzecz indywidualnie oznaczona ginie na szkodę wierzyciela Summum ius summa iniuria (Cicer, de off. 1,33) – Najwyższe prawo (bywa) najwyższym bezprawiem Superficies solo cedit – To, co znajduje się na powierzchni gruntu, przypada gruntowi

Testis unus , testis nullus – Jeden świadek, żaden świadek Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio (ad D. 9,2,32 pr.) – W takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne Ubi ius, ibi remedium – Gdzie prawo, tam i środek do jego realizacji Ubi ius incertum, ibi ius nullum - Gdzie prawo jest niepewne, tam nie panuje żadne prawo

Utilitas publica privatae praeferri debet – Dobro ogółu powinno być stawiane przed dobrem prywatnym Vim vi repellere licet (D. 43,16,1,27) – Siłę wolno odeprzeć siłą Volenti non fit iniuria – Chcącemu nie dzieje się krzywda