KSIĄŻKA W ŚREDNIOWIECZU

Wielka wędrówka ludów, początkiem końca imperium rzymskiego.

WSTĘP W miarę upływu czasu Egipcjanie wyrabiali coraz mniej papirusu. A gdy Arabowie podbili Egipt, dowóz papirusu do Europy został zupełnie przerwany. Jedynym dostępnym materiałem pisarskim stał się wówczas pergamin. Niewiele mu co prawda wtedy z tej popularności przyszło. Wielkie imperium rzymskie zostało na kilkaset lat rozbite przez półdzikie ludy, które przywędrowały z północy i wschodu. Bezustanne wojny zrujnowały wielkie i bogate ongiś miasta.

Z każdym rokiem malała liczba ludzi nie tylko wykształconych, ale w ogóle takich, którzy umieliby czytać i pisać. I gdy pergamin stał się jedynym materiałem piśmiennym, nie bardzo miał kto na nim pisać. Wielkie zakłady przepisywania książek, które utrzymywali księgarze rzymscy zostały dawno zamknięte. Jedynie w zamkach królewskich można było jeszcze spotkać kopistę pracowicie wypisującego literki w aktach dyplomatycznych. Także w zagubionych wśród borów lub pustynnych równin spotykało się czasem mnicha przepisującego księgi „ku zbawieniu duszy”.

Nadszedł jednak taki moment kiedy to książka zaczęła pełnić rolę podstawowego narzędzia pracy i źródła wiedzy dla osób jej poszukujących. Księgi spisywano głównie w klasztornych skryptoriach, z czasem powstawały w miastach wyspecjalizowane warsztaty kopistów. Oczywiście uniwersytety i kancelarie dworskie nie mogły się bez nich obejść stąd też je tam kopiowano. Pulpit skryby skryptorium

Karta pergaminowa Psałterza puławskiego - XV lub XVI w. Książki pisano na pergaminie lub papierze, który pojawił się w Europie około drugiej połowy XII wieku, a rozpowszechnił się zwłaszcza w XIV stuleciu. Książki średniowieczne były bogato zdobione, pojawiały się w nich miniatury, inicjały, bordiury, strony pokrywano ozdobami roślinnymi, motywami zwierzęcymi lub małymi kompozycjami o alegorycznej symbolice. Karta pergaminowa Psałterza puławskiego - XV lub XVI w.

Była to skóra wyprawiona PERGAMIN Pergamin wyrabiano ze skór wielu różnych, ale najczęściej młodych zwierząt. Głównie wykorzystywano skóry cielęce oraz owcze i kozie. Była to skóra wyprawiona (pozbawiona sierści, oskrobana i dokładnie wypłukana) ale nie garbowana, która mogła być następnie poddana szeregowi innych operacji, jak np.: powtórne namaczanie, nasączanie substancjami roślinnymi, szlifowanie, wcieranie różnych substancji czy nawet farbowanie. W efekcie otrzymywano płaty wyrobu stosunkowo elastycznego i miękkiego oraz dość jasnego.

Jego największe zalety to, z miejscowych surowców. w odróżnieniu od papirusu, możliwość pokrywania pismem obu powierzchni oraz wytrzymałość, która umożliwiła zastąpienie zwoju współczesną postacią książki czyli kodeksem. Dopiero pergamin umożliwił stosowanie daleko bardziej zaawansowanych zdobień, a w szczególności rozbudowanych iluminacji i malowania prawdziwych, pełnych szczegółów miniatur, gdyż farba czy tusz nie rozlewały się tak bardzo jak na papirusie. Ważną zaletą pergaminu była również możliwość jego produkcji w dowolnym kraju z miejscowych surowców. WYTWARZANIE PERGAMINU

Do XV wieku pisarze mogli zaopatrywać się w zwoje i arkusze pergaminu w takich sklepach. Jeden z mężczyzn przycina skórę, nadając jej kształt prostokąta, drugi wygładza arkusz pumeksem.

KODEKS PERGAMINOWY Większość ówczesnych druków powstawało na potrzeby kościoła chrześcijańskiego, który w działalności duszpasterskiej potrzebował licznych egzemplarzy Biblii i innych ksiąg o charakterze religijnym. Mnisi w klasztorach wytwarzali więc wspaniałe, bogato zdobione iluminowane rękopisy. Złoty kodeks pułtuski Inicjał Iluminacja

MANUSKRYPTY Możni ludzie pragnący podkreślić swoje bogactwo i pozycję społeczną zlecali kopistom i artystom wykonanie iluminowanych rękopisów na własny użytek „Manuskrypt” – książka powstała w średniowieczu, przepisywana ręcznie. Szczególnie dużym powodzeniem, wśród ludzi bogatych, w tym czasie cieszyły się modlitewniki zwane „Godzinkami”.

ILUMINOWANIE Iluminacja to malarskie zdobienie rękopisów, obejmujące dekoracje pergaminowych kodeksów w średniowieczu.

Inspiracji do większości dekoracji marginalnych dostarczały motywy roślin, spotyka się również motywy fantastycznych tworów o ludzkich głowach i ciele zwierząt zwane groteskami. Dekoracje dodawano po napisaniu głównego tekstu. Pierwsza litera w tekście była wyróżniona wielkością i zdobnictwem- był to inicjał.

Oprócz inicjału obok tekstu można było spotkać miniaturę, czyli kompozycję malarską, której głównym motywem były ludzkie postacie.

Czasami miniatury wplatano w inicjały, czasami stanowiły uzupełnienie marginesu strony ( bordiura), mogły też występować samodzielnie na całej stronicy książki

Oprawy średniowieczne Oprawa kodeksu średniowiecznego następowała po całkowitym napisaniu i ozdobieniu księgi. Rodzaj i jakość oprawy zależała od przeznaczenia. charakteru miejsca i czasu powstania dzieła. Poszczególne składki zszywano w jednolity blok. Grzbiety usztywniano makulaturą a jako okładzinę stosowano deski powlekane skórą, pergaminem blachą lub aksamitem czy atłasem. W różnych okresach średniowiecza motywy dekoracyjne czerpano ze orientalnych sztuk dekoracyjnych.

Ze względu na rodzaj oprawy wyróżnia się następujące jej typy: Oprawa złotnicza lub ołtarzowa była najbardziej drogocenna i reprezentacyjna. W okładki w tych kodeksach wprawiano szlachetne kamienie, perły, blaszki i cekiny ze złota i srebra. Oprawy skórzane w których skóra była zdobiona przez nacinanie i tłoczenie. Miejsca wklęsłe wypełniano złotem Oprawy mnisze charakteryzowały się oszczędnością wykonania i zdobienia. Na okładki drewniane naciągano skórę od strony grzbietu, do połowy deski. Oprawa sakwowa wyróżniała się dodatkowymi płatami skóry, które można było zawiązywać. Książka zyskiwała w ten sposób kształt sakwy - worka, który można było nosić na ramieniu lub przywiązywać do pasa. Oprawa płaszczowa posiadała długi płat skóry lub materiału wystający z jednej strony okładki którym owijano całą księgę.

NOWY MATERIAŁ PISARSKI PAPIER NOWY MATERIAŁ PISARSKI Papier wynaleźli Chińczycy na przeł. II i I w przed naszą erą a jego sposób wyrobu był okryty szczególną tajemnicą. W III w. naszej ery tajemnicę wytwarzania papieru posiedli Koreańczycy, w VII Japończycy i Arabowie. W Europie podjęli produkcję papieru dopiero w XII w. Włosi, dwieście lat później powstały pierwsze warsztaty papiernicze we Francji i Niemczech, po dalszych stu latach w Szwajcarii i w Polsce. Przy produkcji papieru wykorzystywano papkowatą masę, powstała w wyniku miażdżenia szmat. Papiernik w tej masie zanurzał sito, zgarniał na nią porcję wystarczającą na jeden arkusz. Jego towarzysz przykrywał wilgotny arkusz papieru filcem wchłaniającym wodę i umieszczał stos arkuszy pod olbrzymią prasą. Kolejni dwaj pracownicy usuwali filc po wyschnięciu papieru.

Produkcja papieru

INKUNABUŁY Wynalezienie przez Gutenberga druku kończy epokę Średniowiecza. Pojawiły się pierwsze książki drukowane nazwane Inkunabułami (z łac. incunabula, powijaki, kołyska) Pierwszym inkunabułem była Biblia wydana przez Johannesa Gutenberga. Biblia Gutenberga

KSIĄŻKA REKOPIŚMIENNA W POLSCE Psałterz floriański Kazania świĘtokrzyskie Bogurodzica

Biblia królowej Zofii Kronika Galla Anonima Mszał Erazma Ciołka