Aktywność fizyczna i urazy młodych sportowców Joanna Florek

Aktywność fizyczna dzieci – w szkole i poza nią Liczba dzieci i młodzieży uprawiających sport wzrosła w ciągu ostatnich dwóch dekad, mimo to coraz częściej obserwuje się otyłość W wieku dojrzewania sprawność fizyczna umożliwia osiągnięcie poziomu profesjonalnego w wielu dyscyplinach, co może zwiększać ryzyko poważnych urazów W miarę dorastania dziecko coraz częsciej uczestniczy w zawodach sportowych, zarówno w szkole jak i poza nią. W wieku dojrzewania sp;rawność fizyczna możliwia osiągnięcie poziomu profesjonalnego w wielu dyscyplinach, co może też zwiększać ryzyko poważnych urazów zarówno niedobór ruchu, jak i przeciążenie organizmu może się odbić niekorzystnie na funkcjonowaniu układu ruchowego i narządów z nim związanych. Dlatego z troską i umiarem należy podchodzić do długotrwałych i intensywnych wisiłków i obciążeń.

Co ruch daje? Kształtowanie cech sprawności fizycznej: rozwoju motorycznego, prawidłowej postawy, szybkości, wytrzymałości, siły, gibkości, koordynacji ruchowej, odporności, wydolności układu oddechowego i krążenia kształtowanie cech charakteru, motywacji, własnej samooceny wyrabianie nawyków aktywnego spędzania wolnego czasu i higienicznego stylu życia ruch dla dzieci – przede wszystkim DOBRA ZABAWA ;) Systematyczne zajęcia wychowania fizycznego i trening sportowy o optymalnym obciążeniu wpływają pozytywnie na układ sercowo – naczyniowy, czynności przysadki mózgowej, układ mięśniowy, powodują zwiększenie intensywności metabolizmu tłuszczowego, obniżenie poziomu cholesterolu, mają korzystny wpływ na procesy odporności nieswoistej i czynności układu nerwowego. Osoby systematycznie ćwiczące zwykle rzadziej sięgają po nikotynę, aklohol i inne substancje uzależniające, lepiej się odżywiają i śpią.

Zależność między stopniem rozwoju dziecka z urazem Niemowlę - do końca 1 rż. ryzyko upadku przy przewijaniu, wypadnięciu z łóżeczka, z kołyski - na ogół jest małe do pierwszych 6 mż. Dziecko uczące się chodzić – koniec 1. – 2 rż. chodzenie, wspinanie się, zwiększenie ruchomości umożliwia dotarcie do rzeczy wcześniej nieosiągalnych ryzyko upadków, oparzeń, utonięć wzrasta Konieczność odpowiedniego dobrania zabawek, nadzorowania zabawy

Wiek przedszkolny: 2-5 lat wyznaczniki aktywności: bieganie, skakanie, wspinanie; Dzieci potrafią rzucać przedmiotami, jeździć na trójkołowych rowerkach, wspólnie się bawić Wiek szkolny: 5-10 lat Postępujące doskonalenie umiejętności ruchowych Gry zespołowe, zabawy, jazda na rowerze dzieci zaczynają brać odpowiedzialność za swoje bezpieczeństwo

Wiek dorastania: dziecko powyżej 14 lat Nastolatek: 10-14 lat: Dalszy rozwój sprawności fizycznej, siły  częstsze urazy Zainteresowania szkolne i pozaszkolne Wiek dorastania: dziecko powyżej 14 lat Zorganizowane zajęcia sportowe Ewentualne urazy mogą wynikać także z ryzykownych zachowań, chęci zaimponowania kolegom

MEDYCYNA SPORTOWA Profilaktyka jako cel medycyny sportowej Kontrola lekarska – obowiązujące prawo - rozporządzenia ministra zdrowia z 22.12.2004 r Profilaktyczne badania lekarskie w zakresie kwalifikacji do zajęć WF i sportu szkolnego sprawuje lekarz POZ Zakres koniecznych badań lekarskich w stosunku do dzieci i młodzeży do 21. rż. ubiegających się o przyznanie licencji albo posiadających licencję na amatorskie uprawianie sportu stanowi podstawę funkcjonowania nieodpłatnych świadczeń w ramach NFZ

Elementy badania sportowo - lekarskiego Badania wstępne oraz okresowe badania (co 6 mies.) Ogólny wywiad lekarski oraz wywiad sportowy dotyczący nie tylko wybranej dziedziny ale także sportów uzupełniających Szczególnie duży nacisk – badanie układów: krążenia, oddechowego, kostno-stawowego; konsultacja laryngologiczna i okulistyczna Badania laboratoryjne – co najmniej badanie ogólne moczu, morfologia krwi z rozmazem, OB Patologie współczesnego sportu – astma wysiłkowa, trida zaburzeń zawodniczek, pourazowe uszkodzenie mózgu, encefalotapia bokserska – zwrócić szczególną uwagą Badanie - rozłożone w czasie, zaplanowane

przeciwwskazania do uprawiania danej dyscypliny obecne - określenie stałej lub okresowej, względnej lub bezwzględnej niezdolności do uprawiania danej dyscypliny Nieobecne – zdolność do trenowania ( max. nie dłużej niż 6 miesięcy)

Wiek rozpoczęcia treningów Od 6. rż – dyscypliny sportu oparte na naturalnych formach ruchu w formie gier i zabaw ruchowych Od 7. rż – dyscypliny sportu oparte na naturalnych formach ruchu, kształtujące koordynację, nieprzeciążające wybiórczo narządu ruchu Od 9. rż. – dyscypliny kształtujące zwinność, szybkość i dynamikę ruchu Od 11. rż – dyscypliny kształtujące siłę i wytrzymałość Od 14 rż. – dyscypliny sportu polegające na wprowadzanie w pełnym zakresie treningu wytrzymałościowego Od 18. rż. – dyscypliny sportu polegające na wprowdzeniu statycznych ćwiczeń siłowych Zależy od charakteru cech motorycznych, jakie w nich dominują

Choroba nie (zawsze) dyskwalifikuje Osoby chorujące na astmę oskrzelową, cukrzycę, padaczkę, po skutecznej terapii nowotworowej mogą uprawiać sport Sytuacja osób niepełnosprawnych ruchowo i psychicznie

ZESPOŁY PRZECIĄŻENIOWE przewlekłe urazy powstające pod wpływem powtarzającego się obciążenia układu mięśniowo- szkieletowego bez odpowiedniego odpoczynku stan ten określa się na ogół jako “zapalenie” (pseudozapalenie, zapalenie miejscowe) - brak ogólnej reakcji odpornościowej organizmu, charakterystycznej dla rzeczywistych stanów zapalnych wynikających z przyczyn organicznych Mogą występować pod różnymi postaciami, m.in..: Jałowych martwic kości Tendinopatie Złamania zmęczeniowe

APOPHYSITIS CALCANEI (Choroba Haglunda - Severa ) jałowa martwica guza kości piętowej przewlekłe pociąganie ścięgna przy jego początku lub przyczepie  mikronaderwania w połączeniu kostno-chrzęstnym miejscowy obrzęk, ból, osteogeneza i zgrubienia często występuje u dzieci i młodzieży, co jest związane z okresami szybkiego wzrastania Apophysitis rozwija się w wyniku przewlekłego pociągania ścięgna przy jego początku lub przyczepie, co skutkuje mikronaderwaniami w połączeniu kostno-chrzęstnym. Chrząstka wzrostowa w miejscu przyczepienia ścięgna do kości jest słabym ogniwem w jednostce mięśniowo-ścięgnistej i ulega uszkodzeniu na skutek powtarzającego się przeciążenia. Ciągłe pociąganie przyczepu ścięgna wywołuje miejscowy obrzęk, powoduje ból, a nawet osteogenezę i zgrubienia

Lokalizacja apophysitis kolano guzowatość piszczeli (choroba Osgooda i Schlattera) dolny biegun rzepki (choroba Sindinga, Larsena i Johanssona) stopa guz piętowy (choroba Severa) V kość śródstopia (choroba Iselina) łokieć nadkłykieć przyśrodkowy miednica guz kulszowy kolec biodrowy przedni górny grzebień biodrowy

Rozpoznanie i lecznie apophysitis danych z badania przedmiotowego i wywiadu dziecko uprawiające sport, skarżące się na ból w miejscu objętym chorobą, który nasila się w trakcie aktywności fizycznej Miejscowa bolesność uciskowa RTG poszerzenie lub przerost guzowatości kostnej (apophysis), a nawet jej oderwanie od powierzchni kości Metoda leczenia - zależna od lokalizacji Zwykle leczenie zachowawcze wystarcza Odpoczynek, okłady z lodu, NLZP, rehabilitacja Stalibilizator, opaska elastyczna

tendinopatie ogólne określenie uszkodzenia ścięgna, zazwyczaj związane z przeciążeniem Zapalenie ścięgna (tendinitis) - objawowe zwyrodnienie ścięgna z przerwaniem ciągłości naczyń i zapalną odpowiedzią naprawczą przewlekłe zapalenie ścięgna ze zmianami zwyrodnieniowymi (tendinosis) - wewnątrzścięgniste zwyrodnienie (np. mikrorozerwania), bez cech zapalenia Tendinopatia jest ogólnym określeniem uszkodzenia ścięgna, zazwyczaj związanego z przeciążeniem. Zapalenie ścięgna (tendinitis) i przewlekłe zapalenie ścięgna ze zmianami zwyrodnieniowymi (tendinosis) to dwa różne rodzaje tendinopatii Tak jak w przypadku apophysitis, tendinopatie przeciążeniowe mają etiologię wieloczynnikową, a sam proces patofizjologiczny prowadzący do uszkodzenia nie jest do końca poznany. W rozwoju tendinopatii uczestniczą czynniki wewnętrzne i zewnętrzne

Tendinopatie u młodych sportowców – typowe miejsce uszkodzenia staw barkowy stożek rotatorów biodro/miednica ścięgna mięśni zginaczy stawu biodrowego, pasmo biodrowo-piszczelowe kolano więzadło rzepki, ścięgno mięśnia czworogłowego uda staw skokowy ścięgno Achillesa, ścięgno mięśnia piszczelowego tylnego, ścięgno mięśnia strzałkowego

Rozpoznanie i leczenie W wywiadzie - długotrwały ból w zajętym przez chorobę obszarze, nasilający się podczas wysiłku badania obrazowe – niekonieczne do rozpoznania, MRI i USG uwidaczniają zmiany, RTG – do oceny dojrzałości szkieletu, nie uwidacznia ścięgien! Leczenie zachowawcze - Największą korzyść może przynieść modyfikacja aktywności (odpowiedni odpoczynek od czynności sprawiających ból), rozciąganie i wzmacnianie mięśnia czworogłowego oraz mięśni zginaczy uda, okłady z lodu i stosowanie leków przeciwzapalnych. Pomocne może być również noszenie ortezy stabilizującej więzadło rzepki. Leczenie uszkodzeń ścięgien u młodych sportowców ma charakter zachowawczy, porównywalny do sposobu leczenia uszkodzenia odrostka. Postępowanie obejmuje poprawę zaburzonej rozciągliwości, wzmocnienie, modyfikację zasad treningu, terapię NLPZ i okłady z lodu w miejscu objętym chorobą

Złamania przeciążeniowe rodzaj złamania, powstającego w wyniku powtarzających się uderzeń podczas biegania lub skoków zwykle dotyczą kończyn dolnych; występują z taką samą częstością u dzieci i dorosłych

Złamania przeciążeniowe Regeneracja kości Obciążenie kości Wieloczynnikowa etiologia nieprawidłowe ułożenie kończyny względem osi, wadliwa struktura kości nieodpowiedni sprzęt treningowy, niewłaściwe zwiększanie intensywności treningów oraz zbyt krótki odpoczynek od uprawiania sportu

Typowa lokalizacja złamań przeciążeniowych biodro/miednica szyjka kości udowej, gałąź kości łonowej udo trzon kości udowej goleń kość piszczelowa kość strzałkowa stopa/staw skokowy kości śródstopia, kość piętowa, kość sześcienna

Rozpoznanie i leczenie Wywiad i badanie przedmiotowe Bolesność uciskowa, ból w czasie przeprowadzania testów funkcjonalnych RTG – może nie uwidocznić złamania w ciągu pierwszych 3-4 tyg. MRI ! Leczenie – na ogół zachowawcze, w niektórych przypadkach - chirurgiczne

Przypadek kliniczny Dziewczynka, 16 lat, uprawiająca biegi przełajowe; brak kontuzji w ciąg ostatniego roku; Pierwsza miesiączka w wieku 14 lat, ostatnia miesiączka 6 mies. temu Dziewczynka chce schudnąć 2-4,5 kg; obecnie waży 47kg, mierzy 167,5 cm (BMI=17) Badanie fizykalne – bradykardia zatokowa (56/min), wychodzenie, wychłodzona, marmurkowata skóra kończyn, bolesność palpacyjna w połowie trzonu prawej k. piszczelowej

Triada zawodniczek Zaburzenia przyjmowania pokarmów Brak miesiączki (amenorrhea) osteoporoza

a) Zaburzenia przyjmowania pokarmów Restrykcyjna dieta; anoreksja nervosa; bulimia Dyscypliny predysponujące – gimnastyka, skoki do wody, jazda figurowa, balet oraz sporty walki, biegi przełajowe, pływanie Częstość występowania zaburzeń przyjmowania pokarmu określa się na 15-62% (w populacji ogólnej 1-5%)

b) amenorrhea Brak krwawienia miesiączkowego przez kolejnych 3-6 miesięcy lub mniej niż 3 cykle miesiączkowe/rok U młodych sportsmenek – zwykle charakter wtórny; konieczność wykluczenia innych przyczyn wtórnego braku miesiączki Częstość występowania w młodych dziewczyn uprawiających sport: 3,4-66%

c) osteoporoza Stan zwiększonej łamliwości kości w wyniku małej masy tkanki kostnej, zaburzeń mikroskopowej struktury kości lub obu przyczyn równocześnie Ryzyko złamań z przeciążenie u niemiesiączkujących kobiet uprawiających sport 4,5 razy większe niż u prawidłowo miesiączkujących Późne powikłania triady zawodniczek – bezpłodność, depresja, samobójstwa, choroby serca, nieodwracalna osteoporoza(mimo powrotu miesiączki, HTZ, oraz suplementacji wit. D i wapnia!)

PODSUMOWANIE: Aktywność fizyczna jest niezbędna nie utrzymania pełnego zdrowia Wysiłek fizyczny powinien być odpowiednio dozowany Nic na siłę! Zespoły przeciążeniowe to przewlekłe urazy powstające pod wpływem powtarzającego się obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego bez odpowiedniego odpoczynku

Dziękuję za uwagę ;)