Definiowanie terminów Podstawy metodologii 2 Definiowanie terminów Definiowanie

Definiowanie terminów Definicja podaje znaczenie terminu. Termin definiowany nazywa się definiendum. Wyrażenie określające znaczenie definiowanego terminu nazywa się definiens. Wyrażenie łączące definiendum z definiens nazywa się spójką definicyjną. Definiowanie

Definiowanie terminów Przedmiot, do którego termin się odnosi, nazywa się desygnatem tego terminu. Zbiór desygnatów terminu nazywa się jego zakresem. Definiowanie

Definiowanie terminów Przykład: Kwadrat to jest prostokąt o równych bokach. Prostokąt jest (nazywa się) kwadratem wtw wszystkie jego boki są równe. Desygnatem terminu „kwadrat” jest każdy kwadrat. Zakresem terminu „kwadrat” jest zbiór wszystkich (i tylko) kwadratów. Definiowanie

Po co definiować terminy? Aby unikać błędu ekwiwokacji. Aby mogły pełnić określoną funkcję teoretyczną: 00 = ? 0n = 0, n > 0 a0 = 1, a  0 an  am = an+m Definiowanie

dane określenie jest wieloznaczne; Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 roku w sprawie zasad techniki prawodawczej. § 146. 1. W ustawie lub innym akcie normatywnym formułuje się definicję danego określenia, jeżeli: dane określenie jest wieloznaczne; dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego nieostrości; znaczenie danego określenia nie jest powszechnie zrozumiałe; ze względu na dziedzinę regulowanych spraw istnieje potrzeba ustalenia nowego znaczenia danego określenia. Definiowanie

Rodzaje definicji sprawozdawcze: zdają sprawę z faktycznego sposobu użycia wyrażeń przykład: hasła w słowniku projektujące: nadają znaczenie terminom w określonym celu przykład: terminy naukowe, prawnicze regulujące: modyfikują (uściślają) znaczenie terminu w określonym celu Definiowanie

Definicja klasyczna kwadrat prostokąt per genus proximum et differentiam specificam przez rodzaj najbliższy i różnicę gatunkową A jest to B mające cechę C Kwadrat jest to prostokąt równoboczny kwadrat prostokąt równoboczny Definiowanie

Definicje równościowe nieklasyczne Przykład: Do zbóż zaliczamy pszenicę, żyto, jęczmień, owies, kukurydzę, grykę i proso. Definiowanie

Definicje kontekstowe: Definicja kontekstowa to rodzaj definicji równościowej, której definiendum – w odróżnieniu od definicji wyraźnej – obok wyrazu definiowanego zawiera jeszcze inne wyrazy. W definicji kontekstowej wyraz definiowany umieszczony zatem zostaje w definiendum w pewnym kontekście: Pierwiastkiem kwadratowym liczby x jest taka liczba dodatnia y, że iloczyn y przez siebie jest równy x. Definiowanie

Definicje rekurencyjne (indukcyjne) Stosuje się wtedy, gdy zakres definiendum trudno wyznaczyć za pomocą pojedynczego zdania. Definicja rekurencyjna składa się z: z warunku wyjściowego, który wyznacza pewien podzbiór zakresu definiendum oraz warunków rekurencyjnych, które podają reguły rozszerzania podzbiorów zakresu definiendum. Definiowanie

Definicje rekurencyjne (indukcyjne) Przykład: Potomkiem osoby x jest każde jej dziecko. Potomkiem osoby x jest też każdy potomek jej dowolnego potomka. Definiowanie

Definicja przez postulaty Stosuje się dla uniknięcia regresu w definiowaniu przez wyróżnienie terminów pierwotnych oraz aksjomatów (postulatów) określających relacje między terminami pierwotnymi definiując je w uwikłaniu. Definiowanie

Definicja przez postulaty Przykład: P(A) ≥ 0 P(A  B) = P(A) + P(B), A  B   P(A  A) = 1 Definiowanie

Błędy definiowania Za szeroka definicja: Za wąska definicja: Krzesło jest to mebel do siedzenia. Za wąska definicja: Krzesło jest to mebel do siedzenia dla jednej osoby, z oparciem na plecy, wyściełany obiciem w pepitkę. Definicja za szeroka i za wąska: Krzesło jest to mebel do siedzenia wyściełany obiciem w pepitkę. Definiowanie

Błędy definiowania Wykluczanie się zakresów: Relatywizm moralny jest to względność dobra Przesunięcie kategorialne Mętna definicja: Miłość jest bezrozumnym drżeniem duszy Definiowanie

Błędy definiowania Ignotum per ignotum Kolistość (błędne koło): Transcendentale to przedmiot, który nie należy do żadnej kategorii. Kolistość (błędne koło): Potomkiem osoby a jest jej dziecko lub potomek jej dziecka. Regres w nieskończoność: można zablokować za pomocą definicji przez postulaty. Definiowanie

Definicje operacyjne Zdefiniować wielkość fizyczną to podać metodę jej pomiaru (Percy Brigdman 1927) temperaturę mierzy się termometrem inteligencję mierzy się testem IQ Definiowanie

Definicje operacyjne Zarzuty: tę samą wielkość mierzy się różnymi metodami zwłaszcza w różnych zakresach jej wartości pomiar jest uteoretyzowany, co umożliwia m.in. skalowanie przyrządu odkrywanie nowych metod pomiarowych Definiowanie

Przykład: waga skręceń Henry Cavendish (1798) Źródło: Wikipedia Definiowanie

Skale pomiarowe Skala nominalna Skala porządkowa Skala interwałowa Skala ilorazowa Definiowanie

Definicje częściowe Carnapa zdania redukcyjne dla terminów dyspozycyjnych (1936): x(Q1(x)  (Q2(x)  Q3(x))) x(Q4(x)  (Q5(x)  Q3(x))) Obszar nieokreśloności:  ((Q1(x) ∧ Q2(x))  (Q4(x) ∧ Q5(x))) Definiowanie

Definicje częściowe Przykład: Q1(x) = Q4(x) = „x jest zanurzone w wodzie” Q2(x) = Q5(x) = „x rozpuszcza się ”; Q3(x) = „x jest rozpuszczalne”. x(Q1(x)  (Q2(x)  Q3(x))) x(Q4(x)  (Q5(x)  Q3(x))) x(Q1(x)  (Q2(x)  Q3(x))) Definiowanie

Definicje częściowe Obszar nieokreśloności:  ((Q1(x) ∧ Q2(x))  (Q4(x) ∧ Q5(x))) Możliwe zacieśnienie obszaru nieokreśloności: Dwa przedmioty o tej samej strukturze chemicznej są albo obydwa rozpuszczalne, albo obydwa nierozpuszczalne. Definiowanie

Podział logiczny Podział logiczny zakresu nazwy A to zbiór zakresów nazw B1, …, Bn, podrzędnych względem zakresu nazwy A, parami rozłącznych i takich, że ich suma jest równa zakresowi nazwy A. zakres nazwy A to całość dzielona (totum divisionis) zakresy nazw B1, …, Bn to człony podziału (membra divisionis) Definiowanie

Podział logiczny Podział logiczny zakresu nazwy A to zbiór zakresów nazw B1, …, Bn, podrzędnych względem zakresu nazwy A, parami rozłącznych i takich, że ich suma jest równa zakresowi nazwy A. zakres nazwy A to całość dzielona (totum divisionis) zakresy nazw B1, …, Bn to człony podziału (membra divisionis) Zasada podziału – własność, z uwagi na odmiany której wyróżnione są człony podziału. Definiowanie

Po co dzielić? Podział logiczny zakresu jakiejś nazwy A jest wtedy wskazany, gdy mamy zdać sprawę z własności przedmiotów A z pewnego punktu widzenia, a przedmioty A z tego punktu widzenia bardzo się różnią. Wtedy wskazane jest wyróżnienie różnych grup w obrębie wszystkich przedmiotów A w taki sposób, by przedmioty należące do tej samej grupy, z interesującego nas punktu widzenia, były do siebie bardziej podobne niż przedmioty wzięte z dwóch różnych grup. Podział taki nazywa się podziałem z tego punktu widzenia naturalnym. Definiowanie

Po co dzielić? Żaden podział nie jest bezwzględnie naturalny; epitet „naturalny” może przysługiwać podziałowi tylko w odniesieniu do pewnego punktu widzenia. K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna. Definiowanie

Po co dzielić? Żaden podział nie jest bezwzględnie naturalny; epitet „naturalny” może przysługiwać podziałowi tylko w odniesieniu do pewnego punktu widzenia. K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna. Z punktu widzenia: ze względu na określone potrzeby teoretyczne w biologii ze względu na ewolucyjne pokrewieństwo gatunków w chemii ze względu na własności chemiczne pierwiastków Definiowanie

Klasyfikacja Definiowanie

Typologia Przykład: cztery typy osobowości: Sangwinicy (optymiści, pogodni, zrównoważeni, racjonalni) Cholerycy (ambitni, energiczni, niezrównoważeni) Melancholicy (bardzo uprzejmi, taktowni, często perfekcjoniści) Flegmatycy (spokojni, chłodni, nie lubią zmian) Definiowanie

Typologia Kilka szczególnych pojęć typologicznych: typ idealny (Max Weber, 1920), np. wolny rynek typ przeciętny, np. przeciętny Polak typy skrajne, np. lewica i prawica (polityczna) Definiowanie

Typologia Typologię stosuje się zamiast klasyfikacji wtedy, gdy liczba i całościowa charakterystyka indywiduów, które nie dają się ściśle zaliczyć do żadnego typu jest nieistotna ze względu na aktualne potrzeby teoretyczne. Definiowanie

Klasy społeczne w Polsce (2004) Klasa % Dochód Mienie i model konsumpcji najniższa 4 <0,6 Nic, zasiłki, najniższe renty i emerytury niższa 16,5 <0,9 Mieszkanie kwaterunkowe, szmatex, bez mięsa średnia niższa 42 <2,5 Mieszkanie spółdzielcze, drobne oszczędności, Seicento, supermarket, średnia 26 <7,5 Mieszkanie własnościowe, Lanos, tanie butiki, dużo warzyw, wakacje w Grecji lub Chorwacji średnia wyższa 10 <15 Dom lub duże mieszkanie, Toyota, butiki, ryby/sushi, wakacje w Meksyku Wyższa 1,5 30 Duży dom, BMW+Harley Davidson, biżuteria, jacht, Szeszele top ? Rezydencja+dom(y), Mercedes, jacht, samolot Definiowanie