POWTÓRKA Z LITERATURY- LIRYKA RODZAJE LITERACKIE: LIRYKA EPIKA DRAMAT Opracowanie mgr M. Mazurek

Kto mówi w wierszu? Osobą mówiącą w wierszu jest podmiot liryczny. Czasami podmiot liryczny i autor to ta sama osoba. Podmiot liryczny jest najważniejszym elementem konstrukcji wiersza.Zawsze należy on do świata utworu. To on mówi, opisuje, opowiada, wyznaje,pyta.

Formy monologu lirycznego bezpośrednie wyznanie opis liryczny opowiadanie liryczne monolog udramatyzowany apostrofa apel

Bohater liryczny

Przykład 1 Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała? W którą stronę, w którąś się krainę udała? Czyś ty na wszytki nieba wysoko wzniesiona i tam w liczbę aniołków małych policzona? J. Kochanowski „Tren X” podmiot liryczny- poeta, zrozpaczony ojciec, Jan Kochanowski adresat: Urszulka bohater liryczny: Urszulka

Rodzaje liryki

Rodzaje liryki ze względu na tematykę liryka refleksyjna liryka rewolucyjna liryka patriotyczna liryka religijna liryka miłosna liryka wojenna liryka polityczna

Rodzaje wierszy ze względu na budowę Stroficzny- zbudowany ze zwrotek (strof) - dwuwersowe - trzywersowe- tercyny - czterowersowe Stychiczny- ciągły, bez podziału na zwrotki

Rodzaje wierszy ze względu na rymy: Bezrymowe - białe Rymowane

Rodzaje rymów Dokładne - pełne współbrzmienie głosek: wół- dół; wstążka - książka Niedokładne - przybliżone brzmienie głosek: słońce - łące Gramatyczne - współbrzmią wyrazy będące takimi samymi częściami mowy: byłem- uczyłem Żeńskie - rymują się wyrazy mające więcej niż jedna sylabę: płaciła - mówiła Męskie - rymują się wyrazy jednosylabowe: wół- dół

Układ rymów rymy parzyste: aabb - współbrzmią wyrazy sąsiadujące, rymy okalające: abba - współbrzmią wyrazy pierwszy z czwartym i drugi z trzecim, przeplatane ( krzyżowe): abab - wyrazy rymujące się ułożone są naprzemiennie.

Przykład 2. rymy dokładne żeńskie gramatyczne i niegramatyczne Żem często dumał nad mogiłą ludzi, Żem prawie nie znał rodzinnego domu, Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi przy blaskach gromu, Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę, Smutno mi, Boże! rymy dokładne żeńskie gramatyczne i niegramatyczne krzyżowe

Podział wierszy ze względu na typ wersyfikacji Wiersz sylabiczny - równa liczba sylab w wersach, - w wersach powyżej 8 sylab występuje średniówka, czyli stały przedział w wersie, -akcent pada na przedostatnią sylabę w wersie i na przedostatnią sylabę przed średniówką.

Przykład 3. 1. Wolno szaleć młodzieży, wolno starym zwodzić, 2. Wolno się na czas żenić, wolno i rozwodzić, 3. Godzi się kraść ojczyznę łatwą i powolną; 4. A mnie sarkać na takie bezprawia nie wolno? 1. - - - - - -’ -// - - - - -’ - 13 (7+6) a 2. - - - - - -’ -// - - - - -’ - 13 (7+6)a 3. - - - - - -’ -// - - - - -’ - 13 (7+6) b 4. - - - - - -’ -// - - - - -’ - 13 (7+6) b

Wiersz sylabotoniczny: - taka sama liczba sylab w wersach, - w wersach zgadzają się akcenty, - może występować średniówka.

Przykład 4. 1. Potok płynie doliną, 2. Nad potokiem jawory: 3. Tam ja z tobą, Justyno, 4. Słodkie pędził wieczory. 1. -’ - -’ - - -’ - 7 2. -’ - -’ - - -’ - 7 3. -’ - -’ - - -’ - 7 4. -’ - -’ - - -’ - 7

Najczęściej stosowane środki poetyckiego obrazowania: porównanie - zestawienie cech dwóch przedmiotów lub zjawisk na podstawie podobieństwa. W porównaniu występuje słowo; jak, jakby,niby,na kształt. „Sznur gęsi, z których każda jak łódka się słania, Sunie jak szereg białych znaków zapytania (...)” epitet - najczęściej przymiotnik, opisujący jakąś cechę rzeczownika. „Sypie się i skacze dżdżu wodnisty puszek, rośny pył jesienny, siwy kapuśniaczek”.

metafora ( przenośnia)- przeniesienie znaczeń z jednego przedmiotu na drugi na podstawie pewnego podobieństwa. Przy odczytywaniu niektórych metafor może pomóc trójkąt metaforyczny: metafora: morze traw morze- wielki obszar trawy- rośliny porastające wodny, często falujący ziemię, kołysane wiatrem Można potraktować metaforę jako skrócone porównanie np.. : słońce jak wielkie jabłko słońce= wielkie jabłko (kosmosu)

zbudzone drzewa ruszyły przed siebie, Animizacja (ożywienie)- nadanie przedmiotom, zjawiskom, pojęciom cech istot żywych, ale nie człowieka, np. zbudzone drzewa ruszyły przed siebie, przedstawienie zaś przedmiotów, zjawisk, idei jako osób działających, mówiących to personifikacja, np. słonko uśmiechnęło się radośnie

zamiast Romeo - kochanek Julii apostrofa- bezpośredni, uroczysty zwrot do osoby, bóstwa, idei, przedmiotu w tonacji wykrzyknikowej, np. „Litwo! Ojczyzno moja...” peryfraza (omówienie)- użycie zamiast wyrazu właściwego - innego nazywającego, np. zamiast Romeo - kochanek Julii

symbol- grec. symbolon - „znak rozpoznawczy” symbol- grec. symbolon - „znak rozpoznawczy”. Jest to rodzaj metafory, kiedy jakiemuś obiektowi przypisujemy określone znaczenie. Symbole są wieloznaczne, np. lew jest symbolem siły, odwagi, męstwa, ale również znakiem Peugeota; oko to symbol m.in. świata,Boga, władzy, skarbu jak i czarów, ciekawości, zwierciadła duszy.

alegoria- środek poetycki pokrewny symbolowi, ale w przeciwieństwie do niego jednoznaczny. Zrozumiały dla nas, jednoznaczny sens niesie dany obraz, scena lub osoba. Na przykład kobieta z wagą i przepaską na oczach to alegoria sprawiedliwości; w bajkach alegoriami są zwierzęta, np. lis= spryt, sowa= mądrość, zając= tchórzostwo.

anafora- rozpoczynanie wersów tym samym wyrazem, np. Nic to, choć ty masz pałac kosztem wystawiony Nic to, że stół zastawiasz hojnie półmiskami Nic to, żeć złoto, srebro leży gromadami Nic to, że gładka żona i domu zacnego(...) paralelizm składniowy- powtarzanie tak samo zbudowanych zdań, np. Jako ten robak co się we mnie wierci. Jako ta mucha co mi w ustach brzęczy. Jako ta czkawka co mnie w trumnie męczy.