Odpowiedzialne fotografowanie zabytków Responsible photography of ancient monuments Andrzej Danowski 2011

Mocne światło bardzo niekorzystnie wpływa na organiczne składniki zabytkowych farb - pigment w nich zawarty może zostać uszkodzony długotrwałym działaniem światła lub błyskiem flesza.

Jak zatem uzasadnić komercyjne wykorzystanie pomieszczeń muzealnych do np. fotografii ślubnej, która jak widać też wymaga dużej ilości światła zastosowanej w tej nieborowskiej bibliotece.

Elektroniczne lampy błyskowe, zwane popularnie „fleszami", są następnym (po światłomierzach) pod względem rozpowszechnienia urządzeniem elektronicznym stosowanym w fotografii amatorskiej i zawodowej. Zasada działania lampy wynika z rys. poniżej, na którym pokazano schemat funkcjonalny urządzenia. Przygotowanie przyrządu do pracy polega na zgromadzeniu w kondensatorze C o dużej pojemności (na ogół 200...800 μF) ładunku, którego energię można określić ze znanego wzoru E= 0,5 CU2 Równolegle do kondensatora dołączona jest specjalna lampa rozładowcza (żarnik) wypełniona ksenonem. Napięcie zapłonu takich lamp wynosi na ogół kilka kilowoltów i zależy od konstrukcji lampy. Elektroda zapłonowa jest umieszczona na zewnątrz bańki szklanej, przy czym ma ona na ogół postać napylonego lub naniesionego metodą druku przewodzącego paska. W niektórych lampach rolę elektrody zapłonowej spełnia kilka zwojów cienkiego drutu niklowego nawiniętego ciasno na balonie lampy (żarnika). Układ zapłonowy umożliwia wytworzenie na elektrodzie zapłonowej krótkiego (na ogół kilka mikrosekund) impulsu napięciowego o amplitudzie 10...20 kV, który powoduje lokalną jonizację gazu w lampie i inicjuje, a wydzielona w tym czasie duża energia rzędu dziesiątków dżuli powoduje powstanie bardzo intensywnego błysku światła oświetlającego fotografowany obiekt. Charakterystykę widmową emitowanego przez lampę błyskową strumienia świetlnego pokazano na rys. na następnych slajdach. Wytworzenie impulsu rozładowanie przez nią energii zgromadzonej w kondensatorze C. Czas trwania błysku zawiera się w granicach 0,5...2 ms (1/2000...1/500 s),

                                                 Światło lampy błyskowej zawiera nieco ultrafioletu, co w połączeniu z silnym światłem impulsowym w widzialnym zakresie widma powoduje blaknięcie kolorów. (Tak jak bledną farba na ścianach i obrazy w silnie nasłonecznionym pokoju).

W przypadku dzieł na desce lub na papierze (np W przypadku dzieł na desce lub na papierze (np. akwarela) światło lampy na skutek związanego promieniowania UV i IR i dużej energii, powoduje zrywanie łańcuchów celulozowych oraz wyzwalanie się kwasu siarkowego, który w stymuluje reakcję łańcuchową dalszego zrywania molekularnych łańcuchów celulozowych i w efekcie żółknięcia, brązowienia i rozsypywania się substancji na pył. Pamiętajmy, że podniesienie temperatury o 10K zwiększa dwukrotnie szybkość reakcji chemicznej. Niezauważalna przez fotografującego emisja promieniowania IR lampy błyskowej w pobliżu dzieła jest w stanie przyspieszyć znacząco rozkład niestabilnych chemicznie składników pigmentu. Carl Grimm Konserwator DeYoung Museum w San Francisco

Temperatura barwowa Światło świecy ma temperaturę barwową 2000-2800 K (Kelwinów) Światło żarowe ma temperaturę barwową 3000-4100 K Światło jarzeniowe ma temperaturę 4200-5100 K Światło słoneczne ma temperaturę 5200-5300 K Światło lampy błyskowej ma temperaturę 5400 K Światło dzienne przy zachmurzonym niebie ma temperaturę 5500-5900 K Światło dzienne w miejscu zacienionym ma temperaturę 6000-8000 K                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           

Stosowanie lampy na wprost np Stosowanie lampy na wprost np. na aparacie powoduje odbicie światła od warstwy werniksu.

Istnieją zasadniczo dwie podstawowe techniki malarstwa olejnego: klasyczna (warstwowa, laserunkowa) rozwijana od XV/XVI wieku jako naturalne następstwo technik temperowych. Polega na nakładaniu na barwną zaprawę (podkład, grunt) cienkiej, monochromatycznej podmalówki temperowej lub olejnej, następnie tzw. imprimitury (warstwy barwnego werniksu), a następnie kilku lub kilkunastu warstw półkryjących lub przezroczystych (laserunkowych) farb olejnych albo olejno-żywicznych (z dodatkiem naturalnych żywic lub balsamów). Obrazy malowane tą techniką mają wyjątkowo wyrafinowaną kolorystykę i niezwykłą głębię kolorów. Współcześnie jest ona (ze względu na pracochłonność i wysokie ceny niezbędnych materiałów) używana dość rzadko, gł. do tworzenia kopii i pastiszy dawnego malarstwa, lub przez niektórych współczesnych twórców, niekiedy programowo nawiązujących do warsztatu dawnych mistrzów. alla prima ("od pierwszego razu"), rozwijana od XVIII wieku, polega na realizacji zamysłu twórczego przez położenie jednej, nieraz bardzo grubej i modelowanej ruchem twardego pędzla ew. szpachli (impasto) warstwy kryjących farb olejnych, mieszanych czasem bezpośrednio na obrazie.

Podobraziem może być deska, pilśń, tektura, najczęściej jednak używane jest płótno lniane. Zaprawy pod malowidło mogą być różne: absorbujące (chłonne), półchłonne (gdy farba olejna matowieje wskutek pochłaniania spoiwa przez tę zaprawę), lub tłuste (gdy zachowuje połysk).

Werniks to szlachetny lakier stosowany do celów artystycznych (malarskich). W najprostszej postaci jest roztworem naturalnej lub syntetycznej twardej żywicy w olejku lotnym, alkoholu lub innym rozpuszczalniku. Werniksy w technikach malarskich (zwłaszcza olejnej i temperowej) stosuje się w zasadzie na cztery sposoby: jako werniks pośredni lub izolacyjny, oddzielający od siebie warstwy obrazu, werniks retuszerski korygujący chłonność (skłonność do wsiąkania medium) fragmentów obrazu, werniks końcowy, nakładany na gotowy obraz w celu zabezpieczenia powierzchni a czasem zmiany jego wyglądu (pogłębienia tonu lub nadanie połysku), medium/spoiwo do rozrzedzania lub modyfikacji właściwości farb olejnych i temper; dodatek żywicznego werniksu do farb olejnych przyspiesza wysychanie i dodatnio wpływa na trwałość obrazu, a także ułatwia stosowanie laserunków i technik typu sfumato; Część dawniej stosowanych werniksów naturalnych ciemnieje lub matowieje pod wpływem światła. Może także następować zjawisko krakeluryzacji.

Krakelury – są to charakterystyczne spękania tworzące się na powierzchni obrazu olejnego. Mogą powstawać w warstwie werniksu, ale także w warstwach malarskich, a nawet w gruncie. Powstają na skutek upływu czasu, niewłaściwego przechowywania, działania światła bądź nieprawidłowego przygotowania farb lub zaprawy. Zjawisko to dotyczyć może także malarstwa temperowego, fresków, rzeźb polichromowanych oraz ceramiki, gdzie spękaniu ulega szkliwo.

E= 0,5 CU2 Duża energia fotonów wyzwalana w krótkim czasie może powodować zarówno zmiany w warstwie werniksu, jak też przenikając przez warstwę werniksu i krakelury z różną intensywnością, może powodować nieodwracalne lokalne odbarwienia i plamy w warstwach malarskich. W szczególnym wypadku gdy krakelury są głębokie aż do podkładu, światło odbite od jasnej powierzchni, powoduje uszkodzenie warstwy malarskiej od strony podkładu i może spowodować jej odspojenie lub też uszkodzenie podobrazia. Szczególnie szkodliwe jest działanie światła „na wprost” obiektu, gdyż wówczas dociera ono przez najgłębsze krakelury – nie występuje odbicie światła od ścian spękania.

W przypadku zabytków innych niż obrazy, duża energia fotonów lampy błyskowej, rozładowywana w bardzo krótkim czasie może powodować zmiany chemiczne składników, a w rezultacie oprócz zmiany kolorystyki także kruszenie, rozwarstwianie, pękanie czy zwiększoną podatność na szkodniki.

Poza względami społecznymi (narażenie na kradzież, prawo własności dzieła) nie ma naukowych dowodów na szkodliwość fotografowania obiektów zabytkowych, a wprost przeciwnie, w wyniku fotografowania powstaje dokumentacja ułatwiająca konserwację lub odnalezienie skradzionego dzieła. Natomiast istnieje pewność poparta doświadczeniem, że używanie lamp błyskowych do fotografowania zabytków jest szkodliwe.

Wpływ światła dziennego ( na ogół ograniczonego w muzeach i kościołach), a lampy błyskowej na zabytki, można porównać z wykorzystaniem atomu do elektrowni jądrowej – gdzie wydzielanie energii jest kontrolowane i powolne ( światło dzienne), a wybuchem bomby jądrowej i skutkami jej zniszczeń ( lampa błyskowa)

Mój dzisiejszy post zatytułowałem „Denerwujący problem” Mój dzisiejszy post zatytułowałem „Denerwujący problem”. Co mnie tak denerwuje? Denerwuje mnie ludzka głupota. Chodzi mi o to, że ludzie robią zdjęcia w kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej na Jasnej Górze. A dokładniej denerwuje mnie to, że ludzie wykorzystują do tego lampę błyskową, a jest to w kaplicy zabronione. Jest to zabronione, ponieważ światło z lampy błyskowej szkodzi obrazowi Matki Bożej. Nie jest to wymysł ojców paulinów, tylko jest to potwierdzone naukowo. Oto przykład łamania tego zakazu, o którym piszę: Takie przypadki zdarzają się kilka razy dziennie, a przecież w kaplicy są dwa duże znaki, które mówią o zakazie używania lampy błyskowej. Na powyższym zdjęciu te dwa znaki są otoczone czerwoną pętlą: Jest to po prostu smutne. Miejmy nadzieję, że wkrótce się to zmieni. Cytat z postu internetowego

Berlińskie Nowe Muzeum postanowiło otoczyć specjalną opieką egipską Nefretete, wprowadzając całkowity zakaz fotografowania jej popiersia. Zakaz wytłumaczono niesubordynacją zwiedzających. Dotychczas owo popiersie - jedno z najwspanialszych dzieł sztuki starożytnego Egiptu, wystawione w witrynie ze szkła pancernego - można było fotografować do woli, pod warunkiem, że nie używało się lampy błyskowej. Niestety, większość zwiedzających nie stosowała się do tego ograniczenia. W trosce o bardzo delikatne, stare pigmenty popiersia postanowiono nie ryzykować i od tej pory małżonka egipskiego króla Echnatona, która żyła w XIV wieku p.n.e., już fotografowana nie będzie. Pozostałe eksponaty, wystawione w Nowym Muzeum, w dalszym ciągu można fotografować, oczywiście bez lampy błyskowej. (PAP)

… a przecież lampę błyskową tak łatwo można wyłączyć i każdy aparat posiada taką opcję.

Do fotografowania w muzeach zachęca nas ekspresjonistyczny Van Gogh z plakatu National Museum of Art., ale nie używa on na pewno lampy błyskowej.

Dziękuję za uwagę !