TIK w szkole podstawowej Konferencja regionalna projektu „Wdrożenie podstawy programowej kształcenia ogólnego w przedszkolach i szkołach” TIK w szkole podstawowej PRAWO AUTORSKIE W SZKOLE

C e l e:  poznacie, co jest przedmiotem PA;  poznacie pojęcie utworu i jego twórcy; dowiecie się, co to są autorskie prawa osobiste, dozwolony użytek osobisty oraz dozwolony użytek publiczny /w tym użytek szkolny/; … oraz co nieco o licencji Creative Commons i WiOO w szkole.

Akt prawny obowiązujący w zakresie prawa autorskiego to Ustawa z dnia 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Reguluje ona m.in formy korzystania z utworów przez instytucje oświatowe, jak i przez uczniów i nauczycieli poza szkołą.

Przedmiot prawa autorskiego (utwór) Art. 1. Przedmiot prawa autorskiego (utwór) … to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są m.in. utwory: 1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), 2) plastyczne, 3) fotograficzne, 4) muzyczne i słowno-muzyczne, 5) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, 6) audiowizualne (w tym filmowe).

Pojecie utworu w obowiązujących przepisach jest szerokie, na co wskazuje zwrot „w szczególności” użyty w przepisie art. 1 ustawy. Zwrot ten oznacza, że przedmiotem ochrony mogą być też dzieła inne, niewymienione w katalogu utworów z tego przepisu. Ustawodawca nie przewidział wszystkich form pracy twórczej i efektów takiej pracy. Zatem, prawnoautorską ochroną objęte są przeróżne dzieła naukowe, artystyczne, literackie, architektoniczne, programy komputerowe i inne. Utworem w rozumieniu prawa autorskiego może więc być także wykład, prezentacja multimedialna, strona www, program edukacyjny, komiks, projekt wnętrza i inne.

jak tłumaczenie, przeróbka, adaptacja. Przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego może być opracowanie cudzego dzieła, w szczególności takie formy, jak tłumaczenie, przeróbka, adaptacja.

UTWÓR jest przedmiotem prawa autorskiego w wersji ukończonej jak i w postaci nieukończonej, a twórcy przysługuje ochrona niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Oznacza to, że prawnoautorską ochroną objęte są np. szkice, projekty utworu nieukończonego.

Jak wskazują przepisy prawa autorskiego, ochroną jest objęty sposób wyrażenia, natomiast prawnoautorską ochroną ustawa nie obejmuje: pomysłów, idei, metod, procedur itp. Oznacza to, że spod ochrony zostały wyłączone wszelkie „koncepcje”. Tym samym z takiej ochrony nie będzie np. korzystać przepis kulinarny (procedura przygotowania potrawy). Ochrona jest jednak przyznana wówczas, gdy pomysł, czy koncepcja zostaje skonkretyzowana w postaci pewnej wyraźnej formy.

Przepisy prawa autorskiego nie przewidują ochrony pomysłu. Może mieć to znaczenie praktyczne, wobec organizowania np. różnych konkursów. Podstawą prawną na jakiej ewentualnie można byłoby dochodzić swoich praw, w przypadku „kradzieży” pomysłu mogą być przepisy art. 23 i 24 kodeksu cywilnego, tj. ochrona dóbr osobistych (dotyczy to np. różnego typu twórczości).

Art. 4. Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego: 1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty, 2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, 3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne, 4) proste informacje prasowe.

Twórcą utworu chronionego przez prawo autorskie może być osoba fizyczna bądź kilka osób. Bez znaczenia dla ochrony prawnej pozostaje: wykształcenie, wiek, czy poczytalność twórcy (twórców). Autorem (twórcą) może być każda osoba fizyczna, która stworzyła dzieło – utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Ustawa przyznaje twórcy dzieła, jako podmiotowi pierwotnie uprawnionemu, osobiste prawa autorskie i majątkowe prawa autorskie.

Twórczość pracownicza Art. 12 „Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron”.

Twórczość pracownicza Koncepcja określona w tym przepisie przede wszystkim pozwala stwierdzić, że pierwotnie uprawnionym jest twórca dzieła (pracownik), a pracodawca nabędzie prawa do dzieła, jeśli takie zastrzeżenie będzie zawarte w umowie o pracę.

Roszczenia pracodawcy Przedmiotem roszczeń pracodawcy może być więc wyłącznie prawo do utworu powstałego w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych. Takiego prawa nie ma w stosunku do utworu stworzonego przez pracownika, który nie miał obowiązku w powyższym znaczeniu, ale utwór może się wiązać z jego zawodowymi kwalifikacjami (utwór muzyka zatrudnionego jako nauczyciel muzyki).

Roszczenia pracodawcy Pracodawca nie nabędzie także praw do utworu pracownika zatrudnionego w stosunku pracy, gdy utwór nie został stworzony w wyniku wykonania obowiązków pracowniczych (np. matematyk stworzy utwór muzyczny).

Autorskie prawa osobiste Ich charakter wskazuje na szczególnego rodzaju więź twórcy z dziełem, mówi się nawet o pewnym „duchowym” związaniu autora i utworu i o „ojcostwie” dzieła. Osobiste prawa autorskie włączane są także do grupy dóbr osobistych. Ochrona dóbr osobistych możliwa jest więc na podstawie przepisów prawa cywilnego (art. 23 i 24 kodeksu cywilnego) i prawa autorskiego.

Katalog autorskich praw osobistych Art. 16. Katalog autorskich praw osobistych Zgodnie z nim, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: 1) autorstwa utworu; 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; 3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; 5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autorstwo dzieła a plagiat Plagiat to przypisanie sobie autorstwa utworu przez inny podmiot, niż rzeczywisty twórca. Pojęcie plagiatu nie zostało zdefiniowane w przepisach ustawy, ale oznacza przywłaszczenie sobie cudzego dzieła i rozpowszechnianie go pod własnym nazwiskiem. Zgodnie z polskimi przepisami plagiat (został uznany za przestępstwo.

Art. 23. Dozwolony użytek osobisty oznacza, że bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Obejmuje on korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Zakres użytku osobistego nie został w ustawie doprecyzowany, polega on jednak na korzystaniu z dzieł dla własnych, osobistych potrzeb (nawet naukowych, czy zawodowych).

Dozwolony użytek publiczny /użytek szkolny/ Szkoła /instytucja oświatowa/ może korzystać z utworów w celach dydaktycznych (tzw użytek szkolny) na szczególnych zasadach. Uprawnienia te mieszczą się w tzw. dozwolonym użytku publicznym – jest ustawowe zezwolenie na korzystanie z utworów dla realizacji określonych celów, np. celu dydaktycznego przez określone podmioty, tym instytucje oświatowe. Polega na wykorzystywaniu cudzego utworu (książki, artykułu, filmu, muzyki itd.) bez potrzeby uzyskania zezwolenia jego autora i bez stosownej opłaty.

Cel dydaktyczny – to „takie wykorzystywanie utworu, które związane jest z nauczaniem, czyli zamierzonym działaniem nauczyciela ukierunkowanym na wyposażenie uczniów w wiedzę i kształtowanie umiejętności.”

Zasady korzystania z utworów i ich zwielokrotniania (kopiowania) dla celów dydaktycznych: „Można korzystać z całego utworu, natomiast zwielokrotnić można tylko jego fragment. Można korzystać np. z podręcznika, atlasu, mapy, utworu muzycznego, filmowego, literackiego itp. (również przy np. organizowaniu konkursów, wystaw, imprez). Zwielokrotnić można jedynie fragment tych utworów (fragment książki, filmu, mapy). W praktyce często trudno określić, co jest fragmentem a co całością (np. zbiór wierszy).”

Można wykorzystać fragment, np Można wykorzystać fragment, np. podręcznika, książki, artykułu, można go przetłumaczyć. Można korzystać z programów radiowych i telewizyjnych i je zwielokrotniać (we fragmentach) poprzez: korzystanie w czasie rzeczywistym lub po uprzednim nagraniu.

Utwór można zwielokrotnić (kopiować) różnymi technikami: reprograficzną (kopia papierowa), drukowanie, digitalizacja, kopiowaniu wersji elektronicznej przy wykorzystaniu wszelkich technik, cyfrowej transmisji danych etc. Można korzystać i zwielokrotniać tylko utwory rozpowszechnione (wcześniej opublikowane) czyli nie wolno używać np. filmów przed ich premierą, książek przed publikację etc.

Zakres korzystania i zwielokrotniania (czas filmu, grono odbiorców, liczba egzemplarzy itp.) wyznaczony powinien być przez cel jakiemu ma służyć – nauczanie. Egzemplarze zwielokrotnione mogą być wykorzystywane wyłącznie nieodpłatnie.

Należy podać twórcę i źródło pochodzenia utworu. - Korzystając np Należy podać twórcę i źródło pochodzenia utworu. - Korzystając np. z encyklopedii trzeba podać jej tytuł, wydawcę, miejsce i rok wydania oraz stronę. - Korzystając z artykułu: imię i nazwisko autora, tytuł czasopisma, rocznik, numer zeszytu, strony. - Korzystając z nagrania, trzeba poinformować skąd pochodzi, podać nazwę organizacji radiowej lub telewizyjnej i datę nadania. - Wykorzystując utwór audiowizualny: podać nazwę producenta, informację o współtwórcach oraz dane o jego utrwaleniu. - Wykorzystując materiały z Internetu należy podać autora, stronę WWW oraz datę wersji tej strony.

Programy komputerowe są całkowicie wyłączone spod omawianej regulacji. Nie można z nich nawet w celach dydaktycznych korzystać a ani ich zwielokrotniać bez określonej licencji.

Powyższe zapisy nie obejmują możliwości zamieszczania materiałów edukacyjnych na stronie internetowej. Np. stworzona przez nauczyciela prezentacja multimedialna zawierająca utwory (obrazy, utwory muzyczne, literackie itp.) mogą być prezentowane na zajęciach na zasadach „użytku szkolnego”, jednak umieszczenie jej na stronie internetowej szkoły wymaga zgody autorów tych utworów (jeśli obejmują je prawa autorskie).

Ochrona wizerunku Art. 81. 1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. 2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku: 1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych, 2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Licencja Creative Commons Źródło: http://creativecommons.pl „Prawo autorskie nie nadąża za rozwojem technologicznym i ekspansją kreatywności. Obowiązująca automatycznie reguła „wszystkie prawa zastrzeżone” kłóci się z zasadami cyfrowego świata. Licencje Creative Commons to zestaw gotowych narzędzi prawnych skierowanych do twórców i odbiorców. W myśl zasady „pewne prawa zastrzeżone” twórca sam określa warunki, na których udostępnia swoje utwory – ograniczenia i swobody dla odbiorcy swoich dzieł. Jest to alternatywa wobec reguły PA „wszystkie prawa zastrzeżone”, która ogranicza – często niepotrzebnie – możliwość twórczego korzystania z dóbr kultury.” Źródło: http://creativecommons.pl

Wolne i Otwarte Oprogramowanie Źródło: http://www.wioowszkole.org Wioowszkole to projekt, którego celem jest popularyzacja rozwiązań WiOO w szkolnictwie. „Wolne i Otwarte Oprogramowanie umożliwia darmowe użytkowanie zróżnicowanych, a przy tym przyjaznych użytkownikowi narzędzi, które można swobodne kopiować, używać i przekazywać innym. Nauczyciel i uczeń korzystają z tego samego oprogramowania, przy czym nie są ograniczeni do jednego środowiska pracy. Systemy linuksowe nie zwiększają znacząco swoich wymagań sprzętowych, dzięki czemu mogą być instalowane na starszych komputerach, co pozwala zaoszczędzić środki finansowe.”   Źródło: http://www.wioowszkole.org

Odpowiedzialność karna wynika z naruszenia autorskich praw osobistych lub majątkowych i jest przewidziana ustawą o prawie autorskim lub innymi przepisami karnymi. W takim przypadku wystarczy złożyć ustne lub pisemne zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa z wnioskiem o ściganie i ukaranie sprawcy.

Dziękuję. Opracowanie: Ewa Nawrocka Źródła: tekst ustawy PA, opracowanie - Jarosław Marszalik, www.zste.myslenice.pl/biblioteka/prawo-autorkie-w-szkole; www.wioowszkole.org; http://creativecommons.pl /18.03.2013/; materiały pozyskane w czasie studiów podyplomowych „Kształcenie zdalne w edukacji”, UMCS Lublin 2009-2010.