POWSZECHNA HISTORIA PRAWA - Kodeksy w XVIII-XX w. dr Jan Halberda

OD TEORII DO PRAKTYKI Austria, Prusy -> reformy monarchów doby absolutyzmu oświeconego Rzeczpospolita -> (nieudane ) reformy sojuszu szlachecko-mieszczańskiego Francja -> REWOLUCJA Reszta (prawie ) Europy -> walec Napoleona

OŚWIECONY ABSOLUTYZM Transformacja: od „Państwo to ja” L14 do „pierwszego sługi” Królestwo Prus Fryderyka II (1740-1786). Początki Rechtsstaat: „Rządzić mają jedynie prawa. Obowiązek władcy ogranicza się do ich ochrony”. Monarchia Habsburgów Józefa II (1780-1790). Reformy – Stosunki społeczne, wzięcie pod opiekę chłopów (1781), Sprawy wyznaniowe (patent tolerancyjny z 1781 r., Ehepatent z 1783 r.), System prawny (nowe kodeksy).

PRAWO JÓZEFA II 1783 Ehepatent – patent o małżeństwie, 1786 Kodeks Józefiński (prawo osobowe i małżeńskie), 1787 Constitutio Criminalis Josephina (kk), 1788 Powszechna Ordynacja Kryminalna (kpk). Ehepatent Sądy świeckie, forma kościelna, małżeństwo jako umowa, materialnie prawo tak jak do tej pory, przeszkoda braku zrywająca zgody rodziców, rozwód zależy od religii Josephina Nullum crimen sine lege Zniesienie kary śmierci w post.zwyczajnym Różne kary więzienia Teoria odstraszania Obniżenie karalności przestępstw przeciwko religii, kościołowi, dobrym obyczajom Brak przedawnienia Ustawa karna zachodniogalicyjska 1796 Wąska kara śmierci Zwiększenie karalności przestępstw przeciwko religii, kościołowi, dobrym obyczajom Przedawnienie Negatywna teoria dowodowa

RUCH KODYFIKACYJNY W XVIII W. Bawaria – Maksymilian III Józef (1745-1777), kk (1751), kpc (1753), kc (1756), Austria – Theresiana (1768), Leopoldina (WKT 1786), Josephina (1787), POK (1788), ustawa karna dla Galicji Zach. (1796), Franciscana (1803), Codex Theresianus (1766), POS (1781) Ehepatent (1783), k.józefiński (1786), kc zachodniogalicyjski (1797), ABGB (1811), Prusy – Fryderyk II Wielki, Landrecht pruski (1794), Rosja – Instrukcja Katarzyny Wielkiej (1767), Francja – Deklaracja 1789, ustawodawstwo rewolucyjne (pr.małżeńskie, spadkowe, karne – kk 1791, kpk 1795, kler, feudalizm), później kodeksy napoleońskie ->>

KODEKSY NAPOLEOŃSKIE Cywilny z 1804 r. = Code civile / kodeks Napoleona, Postępowania cywilnego z 1806 r., Handlowy z 1807 r., Postępowania karnego z 1808 r., Karny z 1810 r. = Code penal,

PRAWO CYWILNE MATERIALNE Francja: ustawy rewolucyjne, Kodeks Napoleona 1804 Austria: Ehepatent 1783, k.józefiński 1786, kc zach.-gal. 1797, ABGB 1811, III nowele 1914-1916 Niemcy: (Prusy) Landrecht 1794, (Rzesza) BGB 1896-1900 Rosja: Zwód Praw 1832-1835 Szwajcaria: ZGB 1907-1912

PRAWO KARNE MATERIALNE Francja: Deklaracja 1789, kk 1791, k. o przestęp-stwach i karach 1795, Code penal 1810 (do 1994) Austria: Theresiana 1768, [Leopoldina 1786], Josephina 1787, ustawa karna dla Gal.Zach. 1796, Franciscana 1803, kk 1852 (do 1974) Niemcy: (Prusy) Landrecht 1794, kk 1851, (Bawaria) kk 1751, kk 1813, (Rzesza) kk 1871 Rosja: Zwód Praw 1832-1835, k.kar głównych i poprawczych 1845, k. Tagancewa 1903

PRAWO CYWILNE PROCESOWE Francja: kpc 1806 (do 1975) Austria: Powszechna Ordynacja Sądowa 1781, procedura „kleinowska” 1895 Niemcy: (Prusy) Powszechna Ordynacja Sądowa dla Państw Pruskich 1793, (Rzesza) kpc 1877 Rosja: Zwód Praw 1832-1835, kpc 1864

PRAWO KARNE PROCESOWE Francja: Deklaracja 1789, k. o przestępstwach i karach 1795, kpk 1808 (do 1957-1959) Austria: Theresiana 1768, ordynacja procesowa 1788, ustawa karna dla Gal.Zach. 1796, Franciscana 1803, kpk 1850, procedura „glaserowska” 1873 Niemcy: (Prusy) Pruska Ordynacja Kryminalna 1805, kpk 1849-1852, (Rzesza) kpk 1877 Rosja: Zwód Praw 1832-1835, kpk 1864

PRAWO HANDLOWE Francja: kh 1807 (do 2003) Austria: projekt norymberski 1861 Niemcy: (Prusy) Landrecht 1794, (Rzesza) proj.norymberski 1861, HGB 1897-1900 Rosja: Zwód Praw 1832-1835

LANDRECHT PRUSKI (1794) Prace kodyfikacyjne zapoczątkował Fryderyk II Obowiązywanie: czkawka rewolucyjna, posiłkowo od 1794 r., do 1900 r. (BGB). Zakres: całość prawa materialnego (19 tys. §§); w tym prywatne (15 tys. §§) i publiczne. Systematyka: prawa jednostki i prawa w grupie. Treść: pruska droga do kapitalizmu; dwie formy własności, podziały stanowe. Kazuistyka, j.niemiecki.

Kodeks Napoleona (1804) Ustawodawstwo rewolucyjne (antyfeudalne, laickie). Komisje stworzyły kilka projektów; ostateczną wersję opracowało 4 starych prawników. Nazwa: Kodeks cywilny Francuzów (1804)  Kodeks Napoleona (1807)  Kodeks cywilny (1815). Obowiązuje: do dziś, nowele – przeł. XIX/XX w., po II w.św.

Kodeks Napoleona (1804) Systematyka: 3 księgi [personae/res/actiones] o osobach (nabywanie/utrata praw cywilnych, pr.małż.osob., rodzinne), o majątkach (rzeczowe), o różnych sposobach nabywania własności (zobowiązania, małż.majątkowe, spadkowe). [wolność/własność/umowy]

Kodeks Napoleona (1804) Zakres: tylko prawo cywilne (2281 art.). Treść: [pr.majątkowe] antyfeudalny, liberalizm, indywidualizm, wolna własność, swoboda umów, [pr.osob./małż.] patriarchalizm. Technika: j. francuski, prosty, brak kazuistyki. Arcydzieło sztuki legislacyjnej. Wpływ na prawo: Ks.War. 1808, Wł. 1865, Port. 1867, Hiszp. 1889, Ameryka Łac., Azja, Afryka Płn.

ABGB (1811) Prawo cywilne w Austrii: Kodeks terezjański (projekt 1766), Ehepatent (1783), Kodeks józefiński (1786), Kodeks cywilny zachodniogalicyjski (1797), Allgemeines Burgerliches Gesetzbuch = ABGB (1811), III nowele do ABGB (1914-1916). Twórca: Franciszek Zeiller. Obowiązuje: do dziś.

ABGB (1811) Systematyka: podział na 3 części - personae/res/actiones dot. osób : pr. osobowe, małżeńskie osobowe, rodzinne i opiekuńcze dot. rzeczy : pr. rzeczowe, spadkowe, zobowiązań, małżeńskie majątkowe przepisy wspólne : powstanie, zmiana, zniesienie praw, przedawnienie.

ABGB (1811) Zakres: tylko prawo cywilne (1502 §§). Treść: nawiązanie do postulatów prawa natury (równość, wolna własność, swoboda umów), relikty przeszłości (przepisy tzw. polityczne, własność podzielona). Technika: j.niem., proste zdania, brak kazuistyki. Zmiany: uchylenie przepisów politycznych, wprowadzanie nowych ustaw szczególnych.

Prawo rosyjskie Sobornoje Ułożenije (1649). Instrukcja Katarzyny II (1767). Projekt Sperańskiego (1809-1811, wg KN). Pełny Zbiór Praw CR (1830, 46 t., chronolog.). Zwód Praw CR (1832-1835, 15 t., całość prawa, pr.prywatne wg sys.Instytucji, feudalno-stanowe, słaba technika). Projekt z 1905 (wg BGB). Ustawodawstwo rewolucyjne (1917-).

BGB (1896-1900) Dyskusja 1814: Thibaut (kodyfikować!) vs Fryderyk Karl von Savigny (nie! – szkoła historyczna). Zjednoczenie Niemiec (1871)  rewizja konstytucji  2 komisje (krytykowali: germaniści i socjaliści)  uchwalenie (1896), wejście w życie (1900). Obowiązuje: do dziś.

BGB (1896-1900) Systematyka: 5 ksiąg wg systemu pandektowego - część ogólna, zobowiązania, rzeczowe, rodzinne, spadkowe.

BGB (1896-1900) Zakres: tylko prawo cywilne (2385 §§). Treść: „wcielenie teorii pandektów” (pr.rzym.); oparty na liberalizmie, indywidualizmie, ale z pewnymi ustępstwami. Abstrahował od realiów, ale j.w. (klauzule generalne). Technika: j.niemiecki, trudny dla laików (jurysprudencja pojęć). Wpływ: Gr. 1940, Wł. 1942, Ameryka Łac., Azja

ZGB (1907-1912) Rewizje konstytucji  kodeks zobowiązań (1881)  k.cywilny (1907)  wejście w życie (1912) Zakres: tylko prawo cywilne. Obowiązuje: do dziś. Wpływ: Turcja, nowele ABGB, proj.fr-wł (1927), kodeks zobowiązań (1933).

ZGB (1907-1912) Systematyka: według Pandektów i Instytucji wstęp, 1.część ogólna i pr.osobowe, 2.rodzinne, 3.spadkowe, 4.rzeczowe, 5.kodeks zobowiązań.

ZGB (1907-1912) Treść: wpływy pandektystyki i prawa rodzimego. Najnowocześniejszy (wyważenie wartości liberalno-indywidualistycznych ze społecznymi). Niewiele klauzul generalnych. W razie luk: Szkoła wolnego prawa. Technika: j.niem., zrozumiały dla laika, notki na boku.