Okresy rozwoju mowy wg Leona Kaczmarka Okres melodii- trwa od urodzenia do ok. pierwszego roku życia. Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku Następnie dziecko zaczyna głużyć. Wydaje wtedy różne dźwięki; są to samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Najpierw dźwięki te dziecko wydaje przypadkowo, później zaczyna je celowo powtarzać. Około roku dziecko zaczyna chodzić i mówić pierwsze słowa. Okres wyrazu- trwa od roku do dwóch lat. Dziecko używa już wszystkich samogłosek poza nosowymi, spółgłosek p, b, m, t, d, n , k, ś czasem ć pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, upraszcza grupy spółgłoskowe, często wymawia tylko pierwszą sylabę lub końcówkę słowa. Okres zdania- trwa od dwóch do trzech lat. Wtedy mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Pojawiają się p, b, m, f, w i ich zmiękczone odpowiedniki, ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi, k, g, h, t, d, n, l. Głoski te nie zawsze bywają pełnowartościowe ze względu na małą sprawność narządów artykulacyjnych. Często też dziecko zamienia je na łatwiejsze zwłaszcza w trudnych zestawieniach. Okres swoistej mowy dziecięcej- trwa od ok. trzeciego do siódmego roku życia. Pojawiają się kolejne głoski a mowa się doskonali. W czwartym roku pojawiają się s, z, c, pod koniec głoska r i w piątym roku życia głoski sz, ż, cz, dż. Dziecko idące do szkoły powinno mieć już zakończony proces kształtowania się mowy.

Daj szansę swojemu dziecku, aby Mowa to cenny dar. Daj szansę swojemu dziecku, aby w pełni z niego korzystało. Mów Mów Mów Mów Mów Mów

Wspomaganie rozwoju mowy Mówmy do dziecka, już od pierwszych dni jego życia, dużo i spokojnie. Nie podnośmy głosu zwracając się do niego. Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy własny głos. Kiedy dziecko wypowie jakieś słowo, zdanie starajmy się rozszerzyć jego wypowiedź. Mówmy dziecku co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego. Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom, pracom domowym. Mówmy do dziecka zwracając uwagę, aby widziało naszą twarz - będzie miało okazję do obserwacji pracy artykulatorów. Karmienie piersią zapewni dziecku prawidłowy rozwój układu artykulacyjnego. Od najmłodszych lat uczymy dbałości o higienę jamy ustnej. Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć. Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami skontaktujmy się z pediatrą. Odpowiadajmy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco. Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki. Uczmy krótkich wierszy na pamięć.

Wspomaganie rozwoju mowy Oglądajmy z dzieckiem obrazki: nazywajmy przedmioty i opisujmy sytuacje prostymi zdaniami. Śpiewajmy z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne. Rysujmy z dzieckiem, mówmy co kreślimy - "...teraz rysujemy kotka. To jest głowa, tu są oczy, nos...". Wspólnie oglądajmy telewizję, wybierajmy programy właściwe dla wieku dziecka. Starajmy się, aby zabawy językowe i dźwiękonaśladowcze znalazły się w repertuarze czynności wykonywanych wspólnie z dzieckiem. Zachęcajmy swoje dziecko do mówienia (nie zmuszajmy!); chwalmy je za każdy przejaw aktywności werbalnej; dostrzegajmy każde, nawet najmniejsze osiągnięcie, nagradzając je pochwałą. Dołóżmy wszelkich starań, aby rozmowa z nami była dla dziecka przyjemnością. Jeżeli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać a nie robi tego, skonsultujmy się z logopedą. Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), koniecznie zapewnijmy mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady te są przyczyną zaburzeń mowy.

Najczęściej spotykane trudności Najczęściej spotykanymi trudnościami w wieku przedszkolnym są: Sygmatyzm – jest to nieprawidłowa wymowa głosek trzech szeregów: szumiącego – sz, ż cz, dż, syczącego – s, z, c, dz i ciszącego ś, ź, ć, dź. Wymowa międzyzębowa- charakteryzuje się wsuwaniem języka między zęby w trakcie mowy. Rotacyzm – jest to nieprawidłowa wymowa głoski r. Lambdacyzm- jest to nieprawidłowa wymowa głoski l. Kappacyzm – jest to nieprawidłowa wymowa głoski k. Gammacyzm- jest to nieprawidłowa wymowa głoski g. Mowa bezdźwięczna – charakteryzuje się zastępowaniem głosek dźwięcznych ich bezdźwięcznymi odpowiednikami.

układ narządów artykulacyjnych

Profilaktyka Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych U większości dzieci z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych (języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego). Czasem przyczyną wady wymowy są nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy, np. zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, przerośnięty język, zbyt duża masa języka, rozszczep wargi itp. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych, nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem. Konieczne są w tych wszystkich wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy oraz ćwiczenia prawidłowego połykania. Optymalną sytuacją byłoby, gdyby ćwiczenia prowadzone były według zaleceń logopedy. Ćwiczenia oddechowe  Ćwiczenia oddechowe poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody mydlanej, chrupek, wiatraczków itp. Są także wplatane w opowieści i zabawy ruchowe.  Ćwiczenia słuchowe Stanowią one bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego ( tzw. słuchu mownego). Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka. 

Zabawy i ćwiczenia W lesie – zabawa ortofoniczna W lesie dzieci zbierają grzyby. W pewnym momencie „zrywa się wiatr” – dzieci głosem naśladują szum wiatru (sz, sz, sz) za chwilę zaczyna padać deszcz (kap, kap). „Patrzcie deszczyk przestał padać, wyjrzało słoneczko”. Posłuchajcie jak dzięcioł puka (stuk – puk). Zobaczcie panowie drwale piłują drzewo (zzz, zzz). A teraz słyszycie, gdzieś na drzewie ćwierka ptaszek (ćwir, ćwir). Dzieci powtarzają wyżej wymienione dźwięki.   Kotki piją mleczko – zabawa (dzieci młodsze) Dzieci - kotki piją mleczko języczkiem z talerzyków, a następnie chodzą wokół miseczek i naśladują kotki (miau – miau). Koniki – zabawa rozwijająca narządy artykulacyjne (dzieci młodsze) Dzieci języczkami naśladują stukot końskich kopyt . Doktor – zabawa rozwijająca narządy artykulacyjne Pan doktor zaleca: płukanie gardła połykanie pastylek picie syropu (Dzieci próbują naśladować te czynności).

Zabawy i ćwiczenia Mama – zabawa artykulacyjna (dzieci młodsze) Mama wyszła do sklepu i zostawiła w domu swoją córeczkę. Córeczka się obudziła i wołała: ma – ma, ma – ma to ciszej, to głośniej (dzieci naśladują).   Sen Ani – zabawa ortofoniczna Dzieci słuchają opowiadania: Mała Ania poszła spać i śnił jej się kotek (miau) i piesek (hau), które spotkała na podwórku. Potem przyszedł mały chłopiec i bardzo płakał, ponieważ zgubił swoją ulubioną piłeczkę. Piesek (hau) i kotek (miau) obiecywali chłopcu swoją pomoc w odnalezieniu piłeczki. W czasie poszukiwań cała trójka (chłopiec, piesek, i kotek) znalazła, zostawioną przez Anię, płaczącą (uuu) lalę. Lala była bardzo śpiąca i chciała iść do swojego łóżeczka w domu. Chłopiec wraz z kotkiem i pieskiem zanieśli lale do domu, a Ania, która żałowała, że zostawiła lalę na podwórku, uśpiła ja teraz (aaa). (Po zapoznaniu się z tą historią dzieci, przy powtórnej inscenizacji naśladują odgłosy).