Dr Przemysław Polański Wykład 10 ECLET Jurysdykcja i wybór prawa w handlu elektronicznym. Internet lex mercatoria Dr Przemysław Polański Wykład 10 ECLET

Z ostatniej chwili… ENISA została ustanowiona Rozporządzeniem 460/2004 i została powołana do życia 14 marca 2004 roku. Zaczęła działać od 6 października 2005 roku na Krecie ETS potwierdził, że ENISA została ustanowiona zgodnie z prawem UE w oparciu o art. 95 TWE Legalność utworzenia tej organizacji została zakwestionowana przez UK, która uważała, że powinna ona zostać powołana w oparciu o art. 308 TWE Różnice dotyczą ogólnie tego, że art. 308 wymaga jednomyślności w Radzie, a art. 95 kwalifikowanej większości http://www.enisa.eu.int The European Court of Justice confirmed on 2 May that the European Network and Information Security Agency (ENISA), established in 2004 with its seat now in Heraklion (Greece), was correctly established on the basis of the single market clause in Article 95 of the EC Treaty. The Court thereby rejected a legal challenge made by the United Kingdom. Network and information security is of key economic importance for the stability of the European economy, for the security of our society and to win the trust of consumers in new technologies. (02/05/2006) Viviane Reding, Commissioner for Information Society and Media, commented: “Network and information security is of key economic importance for the stability of the European economy, for the security of our society and to win the trust of consumers in new technologies. Today’s judgement confirms the Commission’s view that rules which guarantee such safe, stable and trustworthy IT networks in Europe can be adopted on the basis of the EC Treaty’s single market rules. I am particularly glad that today’s ruling also gives legal certainty to the staff of ENISA in Greece, which I visited three weeks ago and whose valuable work I saw with my own eyes. I intend to make ENISA a key element of the Commission’s future work on network and IT security.” The single market clause of Article 95 of the EC Treaty provides for the adoption of Community-wide rules which improve the single market by qualified majority in the Council, in co-decision with the European Parliament. The United Kingdom had challenged the establishment of ENISA, which in its view should have been made by unanimity in the Council and with consultation of the European Parliament only (EC Treaty Article 308). Today’s judgement of the European Court of Justice confirms that Community agencies which contribute to the proper functioning of the single market can be established on the basis of the single market clause even where their powers are essentially non-regulatory in nature. The European Court of Justice (ECJ) also held that single market rules do not necessarily need to have Member States as their addressees. The ECJ in particular highlights the close connection between the work of ENISA and the EU regulatory framework for electronic communications, which have as their objective the single market in the field of telecommunication services. The Commission will present a Strategic Communication on Network and Information Security at the end of May. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

O ENISie ENISA aims at ensuring a high and effective level of network and information security within the  European Union. Thereby, the Agency contributes to the development of a culture of network and information security for the benefit of the citizens, consumers, enterprises and public sector organisations of the European Union. Consequently ENISA contributes to the smooth functioning of the Internal Market. The Agency assists the Commission, the Member States and the business community in meeting the requirements of network and information security, including present and future Community legislation. ENISA ultimately serves as a centre of expertise for both Member States and EU Institutions to seek advice on matters related to network and information security. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Tematyka wykładu Jurysdykcja w prawie UE w kontekście handlu elektronicznego Wybór prawa właściwego Wybór Internet lex mercatoria Nie zajmiemy się prawem konwencyjnym oraz prawem wspólnotowym znajdującym zastosowaniem przed interesującymi nas aktami. Nie zajmiemy się problematyką wykonywania i uznawania orzeczeń Nie zajmiemy się problematyką prawa właściwego dla deliktów itp – tylko umowy. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Jurysdykcja w Unii Europejskiej Podstawowym aktem w zakresie jurysdykcji sądowej w sprawach cywilnych i handlowych jest Rozporządzenie z dnia 22 grudnia 2001 dotyczące jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych Weszło w życie 1 marca 2002 zastępując konwencję brukselską Kolejny etap doskonalenia rozwiązań prawnych po zmianach wprowadzonych do konwencji brukselskiej przez konwencję z Lugano Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Preambuła 2. Niektóre różnice występujące pomiędzy przepisami wewnętrznymi poszczególnych państw określającymi jurysdykcję oraz uznawanie orzeczeń hamują zdrowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Sprawą kluczową jest ustanownienie przepisów mających na celu ujednolicenie zasad dotyczących konfliktu jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych, oraz uproszczenie formalności zmierzające do szybkiego i prostego uznawania oraz wykonywania orzeczeń ze strony Państw Członkowskich związanych niniejszym Rozporządzeniem. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Preambuła 6. Dla osiągnięcia celu polegającego na swobodnym przepływie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, niezbędnym i właściwym jest, aby zasady rządzące jurysdykcją oraz wykonywaniem orzeczeń były określone przez instrument prawny Wspólnoty, który jest obowiązujący oraz możliwy do bezpośredniego stosowania. 10. W celu swobodnego przepływu orzeczeń, orzeczenia wydane w Państwach Członkowskich związanych niniejszym Rozporządzeniem powinny być uznawane oraz wykonywane w innych Państwach Członkowskich, nawet jeżeli dłużnik orzeczenia jest zamieszkały w Państwie trzecim. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Preambuła 11. Reguły jurysdykcyjne muszą być w wysokim stopniu przewidywalne oraz oparte na zasadzie stanowiącej, że jurysdykcja generalnie opiera się na miejscu zamieszkania pozwanego, oraz że jurysdykcja musi być na tej podstawie zawsze dostępna, za wyjątkiem kilku dobrze zdefiniowanych sytuacji, w których treść sporu sądowego lub autonomia stron uzasadnia zastosowanie innego czynnika wiążącego. Miejsce zamieszkania osoby prawnej musi być zdefiniowane w sposób autonomiczny, tak aby wspólne zasady uczynić bardziej przejrzystymi oraz uniknąć konfliktów w zakresie jurysdykcji. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Preambuła 13. W odniesieniu do ubezpieczeń, umów konsumenckich oraz umów o pracę, strona znajdująca się na słabszej pozycji powinna być chroniona przepisami jurysdykcyjnymi, które są bardziej korzystne dla jej interesów niż przewidują to zasady ogólne. 14. Autonomia stron umowy innej niż umowa ubezpieczeniowa, umowa konsumencka lub umowa o pracę, gdzie możliwa jest jedynie ograniczona autonomia w zakresie wyznaczania sądów posiadających jurysdykcję, musi być respektowana przy przestrzeganiu wyłącznych podstaw jurysdykcji określonych w niniejszym Rozporządzeniu. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Preambuła (15) W interesie harmonijnego wymiaru sprawiedliwości niezbędne jest zminimalizowanie możliwości prowadzenia równoległych postępowań oraz zapewnienie, aby niemożliwe do pogodzenia orzeczenia nie były wydawane w dwóch Państwach Członkowskich. Musi istnieć jasny i skuteczny mechanizm dla rozstrzygania spraw w toku oraz związanych z tym działań, a także eliminowania problemów wynikających z różnic istniejących w systemach wewnętrznych w zakresie określania terminu, w którym dana sprawa uznawana jest za sprawę w toku. Dla celów niniejszego Rozporządzenia termin ten powinien zostać zdefiniowany w sposób autonomiczny. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Preambuła (16) Wzajemne zaufanie do wymiaru sprawiedliwości w ramach Wspólnoty uzasadnia automatyczne uznawanie orzeczeń wydanych w Państwie Członkowskim, bez potrzeby stosowania jakiejkolwiek dodatkowej procedury, za wyjątkiem przypadków spornych. (17) Na mocy tej samej zasady wzajemnego zaufania, procedura mająca na celu ustanowienie w jednym Państwie Członkowskim wykonalności orzeczenia wydanego w innym musi być skuteczna oraz szybka. W tym celu deklaracja stwierdzająca, że orzeczenie podlega wykonaniu powinna być wydawana niemal automatycznie po czysto formalnych sprawdzeniach dostarczonych dokumentów, bez możliwości podnoszenia przez sąd ze swojej własnej inicjatywy jakichkolwiek powodów dla niewykonalności przewidzianych w niniejszej Regulacji. (18) Jednakże respektowanie prawa do obrony oznacza, że pozwany powinien mieć możliwość odwołać się w ramach procedury adwersaryjnej od stwierdzenia wykonalności, jeżeli uzna że zachodzi jeden z powodów dla niewykonalności. Zgłaszający roszczenie powinien również mieć możliwość skorzystania z procedur odszkodowawczych w sytuacji jeżeli jego wniosek o deklarację wykonalności został odrzucony. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Zakres zastosowania Rozporządzenia 1. Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie obejmuje ona w szczególności spraw podatkowych, celnych i administracyjnych. 2. Rozporządzenia nie stosuje się do: (a) stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, jak również ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, prawa spadkowego włącznie z testamentami; (b) upadłości, układów i innych podobnych postępowań; (c) ubezpieczeń społecznych; (d) sądów polubownych. 3. W niniejszym Rozporządzeniu termin "Państwo Członkowskie" oznacza Państwa Członkowskie za wyjątkiem Danii. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Przepisy ogólne Zamieszkały na terenie Wspólnoty (bez względu na obywatelstwo), może być pozwany przed sąd państwa jego zamieszkania Patrz art. 59 i 60 (1). Zamieszkały na terenie jednego Państwa Członkowskiego może być tylko wyjątkowo pozwany przed sąd innego Państwa Członkowskiego: Jurysdykcja szczególna (umowy; alimenty; czyn niedozwolony, odszkodowanie, działalność odziałów, trustee, zapłata za ratownictwo) Jurysdykcja w sprawach dotyczących ubezpieczenia Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich Jurysdykcja nad indywidualnymi umowami o pracę Jurysdykcje wyłączne (pr. rzeczowe i obligacyjne na nieruchomościach; ważności spółki i jej decyzji, spółki, rejestry, rejestracja patentów i podobnych praw, sprawy o wykonanie orzeczenia) Umowa dotycząca jurysdykcji Artykuł 59 1. Jeżeli wymaga ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd stosuje swoje prawo. 2. Jeżeli strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym Państwie Członkowskim, stosuje prawo tego Państwa Członkowskiego. Artykuł 60 Dla celów niniejszego Rozporządzenia spółka lub inna osoba prawna, albo związek osób fizycznych lub prawnych, posiada swój domicyl w miejscu, gdzie ma: swoją statutową siedzibę, lub swoją administrację centralną, lub swoje główne miejsce prowadzenia działalności, Dla celów Zjednoczonego Królestwa oraz Irlandii "statutowa siedziba" oznacza zarejestrowane biuro lub, jeżeli takie biuro nigdzie nie istnieje, miejsce rejestracji, lub jeżeli takie miejsce nigdzie nie istnieje, miejsce na mocy prawa którego dokonano aktu założycielskiego. 3. W celu ustalenia, czy "trust" ma siedzibę w Państwie Członkowskim, przed którego sądami zawisła sprawa, sąd stosuje swoje prawo prywatne międzynarodowe. Miejscem wykonania zobowiązania jest: Miejsce dostarczenia rzeczy Miejsce wykonania usługi Dotyczy umów sprzedaży i umów o świadczenie usług Poprzednio kwestie te były przedmiotem ustaleń sądów w oparciu o normy kolizyjne danego ustawodawstwa Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Jurysdykcja szczególna odnośnie umów Art. 5. Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium jednego z Państw Członkowskich, może być pozwana w innym Państwie Członkowskim: 1. (a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy - przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane; (b) dla celów niniejszego przepisu oraz o ile nie uzgodniono inaczej, miejscem wykonania danego zobowiązania jest: w przypadku sprzedaży towarów, miejsce w Państwie Członkowskim gdzie na mocy umowy towary zostały dostarczone, lub gdzie powinny były zostać dostarczone, w przypadku świadczenia usług, miejsce w Państwie Członkowskim gdzie na mocy umowy usługi były świadczone, lub gdzie powinny były być świadczone, (c) jeżeli podpunkt (b) nie ma zastosowania, wówczas zastosowanie ma podpunkt (a) 2. (….) 3.jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu - przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę lub gdzie takie zdarzenie może nastąpić; Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Rozporządzenie a handel konsumencki (B2C)

Najpoważniejszy przywilej konsumenta Konsument może wytoczyć powództwo a kontrahent musi przed sąd miejsca zamieszkania konsumenta Używając prawniczego języka, „gdy druga strona umowy, inna niż konsument, kieruje swoją działalność do państwa w którym konsument ma miejsce zamieszkania, a zawarta umowa wchodzi w zakres tej działalności.” Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 15. Zakres zastosowania Konsument może korzystać z prawa wytoczenia powództwa przed sądem swego miejsca zamieszkania w przypadku umów sprzedaży na raty i im podobnych oraz umów zawartych na odległość Art. 15 1. W odniesieniu do powództw wynikających z umowy zawartej przez osobę, konsumenta, w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszego rozdziału, nie naruszając artykułu 4 oraz artykułu 5 punkt 5: (a) jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych lub (b) jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub inną umowę kredytową, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy określonego rodzaju, lub (c) we wszystkich innych przypadkach, gdzie umowa została zawarta z osobą, która prowadzi działalność handlową lub zawodową w Państwie Członkowskim miejsca zamieszkania konsumenta lub w jakikolwiek sposób kieruje taką działalność do tego Państwa Członkowskiego lub do kilku Państw, włącznie z tym Państwem Członkowskim, a umowa wchodzi w zakres takiej działalności. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 15 (2-3) Rozporządzenia 2. Jeżeli kontrahent konsumenta nie ma miejsca zamieszkania na terytorium jednego z Państw Członkowskich, ale posiada filię, agencję lub inny oddział w jednym z Państw Członkowskich, to będzie on traktowany w sporach dotyczących jego działalności tak, jak gdyby miał miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa. 3. Niniejszy rozdział nie ma zastosowania do umów przewozu innych niż umowa, która w ramach podanej ceny, przewiduje połączenie podróży i zakwaterowania. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 16 Najważniejsze prawo konsumenta Konsument może wytoczyć powództwo albo przed sądem swego miejsca zamieszkania albo sądem kontrahenta Kontrahent musi wytoczyć powództwo przed sądem miejsca zamieszkania konsumenta Art. 16 1. Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swemu kontrahentowi albo przed sądy Państwa Członkowskiego, na którego terytorium ten kontrahent ma miejsce zamieszkania, albo przed sądy miejsca, gdzie konsument ma miejsce zamieszkania. 2. Kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sądy Państwa Członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania. 3. Artykuł ten nie narusza prawa do wytoczenia powództwa wzajemnego przed sąd, przed którym zgodnie z niniejszym działem zawisło powództwo główne. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 17 Ograniczenie możliwości umownego wyłączenia Rozporządzenie praktycznie uniemożliwia pozbawienia konsumenta prawa wytoczenia powództwa przed sąd jego miejsca zamieszkania: Art. 17. Od postanowień niniejszego działu można odstąpić tylko na podstawie umowy: 1.jeżeli umowa została zawarta po powstaniu sporu lub 2.jeżeli przyznaje ona konsumentowi uprawnienie do wytaczania powództwa przed sądy inne niż wymienione w niniejszym rozdziale, lub 3.jeżeli została ona zawarta między konsumentem a jego kontrahentem, którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym Państwie Członkowskim, a umowa ta uzasadnia jurysdykcję sądów tego Państwa Członkowskiego, chyba że taka umowa nie jest dopuszczalna według prawa tego Państwa Członkowskiego Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Rozporządzenie a handel profesjonalny (B2B)

Zakres zastosowania Teoretycznie rzecz biorąc przepisy dotyczące umów o jurysdykcję dotyczą nie tylko handlu profesjonalnego (B2B) ale generalnie handlu niekonsumenckiego (C2C) Wybór sądu w umowach konsumenckich (B2C) jest ograniczony do sądów wskazanych w art. 17 Jednakże, ze względu na wagę tego pierwszego, skupimy się tylko na tym obszarze Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 23 (1) 1. Jeżeli strony, z których przynajmniej jedna ma miejsce zamieszkania na terytorium Państwa Członkowskiego, uzgodniły, że sąd lub sądy Państwa Członkowskiego powinny rozstrzygać spór już wynikły albo mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa mają jurysdykcję. Jurysdykcja taka ma charakter wyłączny, chyba że strony uzgodniły inaczej. Taka umowa dotycząca jurysdykcji musi być zawarta: a)w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie, lub b)w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami, lub c)w handlu międzynarodowym, w formie odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i stale przestrzegają. Wszelka korespondencja za pomocą środków elektronicznych, która pozostawia trwały zapis będzie równoznaczna z "pismem". Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 23 (3-5) 3. Jeżeli taka umowa została zawarta przez strony, z których obie nie mają miejsca zamieszkania na terytorium jednego Państwa Członkowskiego, to sądy innych Państw Członkowskich nie mogą orzekać, chyba że uzgodniony przez strony sąd lub sądy prawomocnie stwierdziły brak swej jurysdykcji. 4. Jeżeli w zawartych na piśmie warunkach powołania powiernictwa zostało stwierdzone, że powództwa przeciwko powiernikowi lub uposażonemu z tytułu powiernictwa rozpoznawać ma sąd lub sądy Państwa Członkowskiego, to ten sąd lub te sądy mają jurysdykcję wyłączną, jeżeli chodzi o stosunki między tymi osobami, ich prawa lub obowiązki w ramach powiernictwa. 5. Umowy dotyczące jurysdykcji i odpowiednie postanowienia zawarte w warunkach powołania "trustu" nie wywołują skutku prawnego, jeżeli są sprzeczne z przepisami artykułów 13, 17 lub 21 albo jeżeli sądy, których jurysdykcja została wyłączona przez strony w umowie, mają wyłączną jurysdykcję na podstawie artykułu 22. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 24 Jeżeli sąd Państwa Członkowskiego nie ma jurysdykcji na podstawie innych przepisów niniejszej rozporządzenia, uzyskuje on jurysdykcję, jeżeli pozwany przed sądem tym wda się w spór. Zasada ta nie ma zastosowania, jeżeli pozwany wdaje się w spór tylko w tym celu, aby podnieść zarzut braku jurysdykcji lub jeżeli inny sąd ma na podstawie artykułu 22 jurysdykcję wyłączną. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Wybór prawa w Konwencji rzymskiej z 1980 roku

Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 roku Ograniczona do państw UE Polska jeszcze do niej nie przystąpiła, ale zapewne niebawem to nastąpi 3 kwietnia 2006 r. projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rzymskiej został złożony w Sejmie Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Zawartość konwencji Zakres zastosowania „do zobowiązań umownych w stanach faktycznych, które wykazują związek z prawem różnych państw.” (art. 1 ust.1) Szereg wyłączeń (art. 1 ust. 2): Stan cywilny; zdolności; umowy dot. pr. spadkowego; majątkowe prawo małżeńskie; zapis na sąd polubowny; wybór sądu, weksle i czeki; prawo spółek, stowarzyszeń i osób prawnych; dowodów, trustów i przedstawicielstwa; umowy ubezpieczenia Prawo wskazane może być prawem nie-strony konwencji (art. 2) Wpierw należy jednak stosować odpowiednie prawo konwencyjne (art. 21) lub prawo wspólnotowe (art. 20) Zasada swobody wyboru prawa (art. 3) Prawo właściwe w razie braku wyboru prawa (art. 4) Prawo właściwe dla umów konsumenckich, o pracę (art. 5-6) Przepisy wymuszające swoją właściwość lex fori (art. 7) Kwestie szczegółowe: Prawo właściwe dla oceny istnienia i ważności umowy; formy; braku zdolności; Zakres obowiązywania prawa właściwego dla umowy (art. 10); dowody (art. 14) Przelew wierzytelności i przejście wierzytelności z mocy prawa (art. 12-13) Wyłączenie odesłania (art. 15) i klauzula porządku publicznego (art. 16) Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Zakres obowiązywania prawa właściwego dla umowy (art. 10) Prawo właściwe dla umowy wybranej przez strony lub właściwej na mocy Konwencji w szczególności ma zastosowanie do: Wykładni umowy Wykonania zobowiązań Skutków niewykonania zobowiązań Wygaśnięcia zobowiązań, przedawnienia itp. Skutków nieważności umowy Możliwe zastrzeżenia Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Wyraźny lub dorozumiany wybór prawa. Depecage (art. 3 para. 1) 1. Umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybór prawa powinien być wyraźny lub w sposób dostatecznie pewny wynikać z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony mogą dokonać wyboru prawa dla całej umowy lub dla jej części. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Zmiana wyboru prawa; pełna skuteczność zmiany (art. 3 para. 2) 2. Strony mogą w każdym czasie umówić się, że umowa podlega prawu innemu niż to, które dla tej umowy było uprzednio właściwe na podstawie wcześniejszego wyboru prawa dokonanego zgodnie z niniejszym artykułem bądź na podstawie innych przepisów niniejszej Konwencji. Zmiana określenia prawa właściwego dokonana przez strony po zawarciu umowy nie narusza ważności umowy ze względu na formę w rozumieniu artykułu 9 ani praw osób trzecich. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Przepisy bezwzględnie obowiązujące (art. 3 para. 3) 3. Jeżeli wszystkie inne elementy stanu faktycznego w czasie dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w jednym i tym samym państwie, to wybór przez strony prawa obcego – niezależnie od tego, czy został on uzupełniony umową o właściwość obcego sądu – nie narusza przepisów, których zgodnie z prawem tego państwa nie można w drodze umowy wyłączyć, zwanych dalej „przepisami bezwzględnie obowiązującymi”. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Podsumowanie zasady swobody wyboru prawa Kwestie uregulowane: Strony mogą wybrać dowolne prawo jednakże sąd może zastosować przepisy wymuszające swoją właściwość lub klauzule porządku publicznego Wybór wyraźny lub dorozumiany Wybór dla całości lub części umowy Nieograniczone prawo umownej zmiany prawa właściwego Wpływ przepisów wymuszających swoją właściwość przy wyborze prawa Brak regulacji tzw. klauzul stabilizacyjnych, które usztywniają klauzulę wyboru prawa na moment zawierania umowy Brak rozstrzygnięcia co do dopuszczalności wyboru poza państwowych norm prawnych n.p. lex mercatoria, ogólne zasady prawa, normy materialne prawa konwencyjnego itp.) Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Klauzula wyboru prawa w Zasadach UNIDROIT Przykładowe klauzule: "This contract shall be governed by the UNIDROIT Principles (2004)[except as to the Articles...]". Zasady UNIDROIT wskazują na własne mechanizmy wypełniania luk i zawierają własne przepisy bezwzględnie obowiązujące Czy luki i przepisy bezwzględnie obowiązujące Zasad UNIDROIT czy prawa właściwego znajdą zastosowanie Kolizyjny wybór prawa? "This contract shall be governed by the UNIDROIT Principles (2004)[except as to Articles...], supplemented when necessary by the law of [jurisdiction X]". Materialny wybór prawa (teoria inkorporacji) Luki oraz przepisy bezwzględnie obowiązujące wypełnione będą przez prawo właściwe dla danej umowy Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 4 Brak wyboru prawa. Najściślejszy związek. 1. Jeżeli wybór prawa właściwego dla umowy zgodnie z artykułem 3 nie został dokonany, umowa podlega prawu państwa, z którym wykazuje ona najściślejszy związek. Jeżeli jednak część umowy, która da się oddzielić od reszty, wykazuje ściślejszy związek z innym państwem, wówczas do tej części można zastosować w drodze wyjątku prawo tego innego państwa. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 4 (2). Domniemanie najściślejszego związku z miejscem pobytu / siedzibą zarządu 2. Z zastrzeżeniem artykułu 5, domniemywa się, że umowa wykazuje najściślejszy związek z tym państwem, w którym strona, na której spoczywa obowiązek spełniania świadczenia charakterystycznego, w chwili zawarcia umowy ma miejsce zwykłego pobytu lub w przypadku spółki, stowarzyszenia lub osoby prawnej, siedzibę zarządu. Jeżeli jednak umowa została zawarta w ramach działalności gospodarczej lub zawodowej tej strony, domniemywa się, że umowa wykazuje najściślejszy związek z państwem, w którym znajduje się jej główne przedsiębiorstwo, lub – jeżeli zgodnie z umową jeżeli świadczenie ma być spełnione przez inne przedsiębiorstwo niż główne – z państwem, w którym znajduje się to inne przedsiębiorstwo. 5. Przepisu ustępu 2 nie stosuje się, jeżeli świadczenie charakterystyczne jest niemożliwe do ustalenia. Domniemania o których mowa w ustępach 2, 3 i 4, nie mają zastosowania, jeżeli z całokształtu okoliczności wynika, że umowa wykazuje ściślejszy związek z innym państwem. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 4 (3 i 4) Reguły szczególne 3. Bez względu na ustęp 2, jeżeli przedmiotem umowy jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości, domniemywa się, że umowa wykazuje najściślejszy związek z tym państwem, w którym nieruchomość jest położona. 4. Domniemanie o którym mowa w ustępie 2, nie stosuje się do umów przewozu towaru. W przypadku takich umów domniemywa się, że wykazują one najściślejszy związek z tym państwem, w którym w chwili zawierania umowy przewoźnik miał swoje główne przedsiębiorstwo o ile w państwie tym znajduje się także miejsce załadunku i rozładunku albo główne przedsiębiorstwo nadawcy. Na potrzeby niniejszego ustępu za umowy przewozu towarów uznaje się także umowy czarterowe na jeden rejs i inne umowy, które służą przede wszystkim przewozowi towarów. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Brak wyboru prawa Przy braku wyboru prawa – prawo państwa, które wykazuje najściślejszy związek Szereg domniemań: Reguła - prawo państwa, w którym zobowiązany do świadczenia charakterystycznego ma miejsce zwykłego pobytu (siedzibę zarządu) W handlu profesjonalnym – prawo państwa w którym zobowiązany do świadczenia charakterystycznego ma przedsiębiorstwo spełniające świadczenie Inne domniemania przy umowach dotyczących praw rzeczowych i umów przewozu Brak domniemań w sytuacji gdy nie można ustalić świadczenia charakterystycznego bądź gdy umowa wskazuje na ściślejszy związek z innych państwem. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 5 (1) Definicja umów konsumenckich 1. Niniejszy artykuł stosuje się do umów, których przedmiotem jest dostarczenie rzeczy ruchomych lub świadczenie usług na rzecz osoby, „konsumenta”, w celu, który nie może być uznany za związany z jej działalnością zawodową lub gospodarczą, jak również umów dotyczących finansowania takiej działalności. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Art. 5 (2) Przepisy bezwzględnie obowiązujące Bez względu na artykuł 3, wybór prawa właściwego przez strony nie może prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przysługującej mu na podstawie przepisów bezwzględnie obowiązujących w państwie, w którym ma on miejsce zwykłego pobytu,: Jeżeli, w państwie tym zawarcie umowy zostało poprzedzone specjalnie uczynioną propozycją lub reklamą i konsument dokonał czynności, które w tym państwie są niezbędne do zawarcia umowy, albo Jeżeli, kontrahent konsumenta albo przedstawiciel kontrahenta otrzymał w tym państwie zamówienie konsumenta, albo Jeżeli, umowa dotyczy sprzedaży towarów, a konsument wyjechał z tego państwa za granicę i tam złożył zamówienie, o ile wyjazd konsumenta został zorganizowany przez kontrahenta, w celu nakłonienia konsumenta do zawarcia umowy. 3. Bez względu na artykuł 4 i w braku wyboru prawa właściwego zgodnie z artykułem 3, do umów zawartych w okolicznościach, o których mowa w ustępie 2, stosuje się prawo państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Prawo państwa zwykłego pobytu konsumenta 4. Niniejszego artykułu nie stosuje się do: A) umów przewozu; B) umów o świadczenie usług, jeżeli usługi należne konsumentowi muszą być świadczone wyłącznie w innym państwie, niż państwo w którym konsument ma prawo zwykłego pobytu. 5. Bez względu na ustęp 4, niniejszy artykuł ma zastosowanie do umów o podróż obejmujących kombinowane świadczenia przewozowe i zakwaterowanie za wspólną cenę. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Ochrona konsumenta Ochrona pasywnego konsumenta tylko w 3 przypadkach wymienionych w konwencji Przy wyborze prawa przepisy wymuszające swoją właściwości Przy braku wyboru przepisy jego miejsca zwykłego pobytu Aktywny konsument nie jest chroniony! Ale patrz art. 7 Konwencji Mała przydatność w handlu elektronicznym Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Przepisy wymuszające swoją właściwość Art. 7 1. Przy stosowaniu prawa określonego państwa na mocy niniejszej Konwencji można przyznać skuteczność przepisom prawa innego państwa, z którym stan faktyczny sprawy wykazuje ścisły związek, o ile przepisy te zgodnie z prawem tego innego państwa mają zastosowanie, bez względu na to, jakiemu prawu podlega umowa. Przy podejmowaniu decyzji, czy można przyznać skuteczność tym bezwzględnie obowiązującym przepisom prawa, należy brać pod uwagę ich charakter i przedmiot, a także skutki, które wystąpiłyby w przypadku ich zastosowania lub niezastosowania. 2. Niniejsza Konwencja nie narusza przepisów prawa państwa sądu orzekającego, które w odniesieniu do danego stanu faktycznego wymuszają swoje zastosowanie, bez względu na to, jakie prawo ma zastosowanie do umowy. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Internet lex mercatoria

Potrzeba ponadnarodowego prawa cyberprzestrzeni Prawo prywatne międzynarodowe wprowadza potężny element niepewności prawnej Potrzeba poszukiwania rozwiązań uniwersalnych, możliwych do zaakceptowania przez różne kultury prawne Potrzeba wskazania źródeł autonomicznego prawa w Internecie Wykształcone w XIX wieku prawo prywatne międzynarodowe jest w dużej mierze bezradne wobec Internetu. Opiera się ono bowiem o łączniki, które z reguły związane są z określonym miejscem geograficznym (n.p. miejsce zawarcia umowy, miejsce jej wykonania, miejsce położenia przedmiotu umowy, siedziba stron itd). Jednakże w sieci Internetu geografia odgrywa rolę marginalną Cyberprzestrzeń to świat błyskawicznej komunikacji opartej o zasoby transparentnie rozlokowane na serwerach i połączonych ze sobą odnośnikami. [1] Por. n.p. Kocot, W. (2005) Wpływ Internetu na prawo umów, p.380. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Własna kultura Internet tworzy „idealną” platformę dla ponadnarodowego rozsądzania sporów związanych z korzystaniem z sieci Użytkownicy Internetu wytworzyli w dużej mierze własną i autonomiczną kulturę zachowań To fundament na którym można zacząć budować autonomiczny system rozstrzygania sporów Jednakże, stworzenie całkowicie autonomicznego prawa cyberprzestrzeni nie wydaje się możliwe n.p. wolność słowa. Można jednak znacznie ulepszyć sferę handlową Dr Przemysław Polański ECLET 2006

„Prawo właściwe dla cyberprzestrzeni” „Zaczątki nieformalnego systemu rozsądzania sporów już istnieją w formie grup dyskusyjnych i elektronicznej poczty. „Prawo cyberprzestrzeni" współistniejące z tradycyjnymi porządkami prawnymi byłoby wyjątkowo praktycznym i wydajnym sposobem rozstrzygania sporów w świecie komputerowych sieci.” Hardy, I. T. (Summer 1994) The Proper Legal Regime For Cyberspace, p.1021. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

„Prawo cyberprzestrzeni i stare konwencje” „Warto więc chyba stworzyć autonomiczne prawo cyberprzestrzeni dla sieci komputerowych. Zwolennicy tej interesującej koncepcji wskazują na to, że w cyberprzestrzeni nie występuje terytorialność oparta na granicach państwowych. Co więcej, przy funkcjonowaniu międzynarodowej sieci nie można w zasadzie wskazać na istotne związki z jakimkolwiek konkretnym krajem. Należałoby się więc zastanowić nad przyznaniem cyberprzestrzeni statusu innego miejsca (innej rzeczywistości) niż realny świat, łącznie z własnym porządkiem prawnym. Ten swoisty, odrębny porządek prawny miałby obejmować oczywiście nie tylko prawo autorskie, lecz także prawo patentowe, znaków towarowych, ochronę dóbr osobistych, a być może także elementy prawa prasowego oraz cywilnego.” Dr Przemysław Polański ECLET 2006

„Prawo cyberprzestrzeni i stare konwencje” (c.d.) Ustanowienie własnego prawa cyberprzestrzeni - jak podkreślają jego zwolennicy - nie tylko wyeliminuje problemy wyboru prawa właściwego, lecz także - a być może przede wszystkim - umożliwi wypracowanie nowych konstrukcji prawnych swoistych tylko dla międzynarodowych sieci komputerowych, bez niebezpieczeństwa naruszenia istniejących już paradygmatów prawnych, m.in. w sferze prawa autorskiego. Prawo to powinno także zajmować się problemem przepływu chronionych dóbr (m.in.utworów) między światem realnym i światem cyberprzestrzeni. Wprowadzenie własnego prawa cyberprzestrzeni wydaje się jednak niemożliwe, przynajmniej w najbliższym czasie.” Janusz Barta, Ryszard Markiewicz (15.11.97) „Prawo cyberprzestrzeni i stare konwencje”, Rzeczpospolita Nr 266 Dlatego należałoby na razie wybrać między istniejącymi rozwiązaniami. Za celowe trzeba uznać preferowanie przy ocenie naruszenia prawa autorskiego lex loci protectionis. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Problemy istniejących autonomicznych koncepcji prawa cyberprzestrzeni Bardzo wysoki poziom ogólności Brak określenia katalogu źródeł prawa Zbytnie skupienie się na orzecznictwie arbitrażowym Brak odniesienia do przepisów wymuszających swoją właściwość Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Katalog źródeł prawa cyberprzestrzeni

Definicja prawa cyberprzestrzeni Zespół powszechnie stosowanych norm postępowania w Internecie, które mogą być użyte do rozstrzygnięcia sporu prawnego Potencjalne sankcje Zawieszenie lub odebranie prawa korzystania z domeny Unieważnienie umowy Negatywny rating w globalnym systemie oceny usługodawców Odcięcie od Internetu Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Potencjalny katalog źródeł Zwyczaj Konwencje Jednolite transnarodowe orzecznictwo Modelowe prawa i zasady Modelowe umowy i kodeksy postępowania Standardy technologiczne Dr Przemysław Polański ECLET 2006

O charakterze źródeł Źródła inspiracji a nie samodzielne źródła prawa Konieczność potwierdzenia norm w praktyce Normy te można traktować je jako szczególną formę zwyczaju (prawo zwyczajowe sensu largo) Tak rozumiane prawo Internetu może Współistnieć z prawem krajowym Funkcjonować autonomicznie Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Zwyczaj

Definicja zwyczaju Zwyczaj to inspirowana zachowaniem innych podmiotów praktyka postępowania (w Internecie), która jest prawnie doniosła i wystarczająco rozpowszechniona w określonej przestrzeni i czasie aby uzasadnić przypuszczenie, że jest i będzie powszechnie stosowana. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Elementy zwyczaju Powszechność praktyki Brak elementu subiektywnego Doniosły prawnie Krótki czas formowania Praktyka musi być dobra Zwyczaj nie musi być sądowo lub administracyjnie potwierdzony ale bardzo dobrze jeśli jest Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Konwencje

Konwencja o e-kontraktach Konwencja ONZ o wykorzystaniu komunikacji elektronicznej w międzynarodowych kontraktach z 23 listopada 2005 roku Brak odniesienia do zwyczajów handlowych w Internecie Niechętna a wręcz wroga lex mercatoria Stara terminologia Brak umożliwienia opiniowania przez internautów Inne interesujące konwencje CISG z 1980 roku Konwencja o cyberprzestępczości Traktaty WIPO z 1996 roku Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Jednolite orzecznictwo

Orzeczenia W tradycyjnym lex mercatoria to bardzo ważne źródło wiedzy o zwyczajach handlowych Istotne tylko przy zachowaniu wymogu: Jednolitości Transnarodowości Jednolita norma orzecznicza to szczególny przykład zwyczaju prawnego Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Arbitraż internetowy W Internecie mówić możemy głównie o arbitrażu domenowym Zobaczymy czy obejmie on inne kategorie spraw Niektóre sądy internetowe zbankrutowały Jednak w przyszłości powstaną stabilne internetowe sądy § 15 (a) ICANN Rules: ‘A Panel shall decide a complaint on the basis of the statements and documents submitted and in accordance with the Policy, these Rules and any rules and principles of law that it deems applicable.’ Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Prawo właściwe wg Zasad ICANN § 15 (a) Zasad ICANN: „Panel powinien rozpatrzyć sprawę w oparciu o twierdzenia stron i przedłożone dokumenty na podstawie Polityki, tych Zasad oraz jakichkolwiek norm (any rules) i ogólnych zasad prawa, które uzna za odpowiednie.” Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Domenowe normy orzecznicze Ustalone normy Pozwany musi wykazać prawo do domeny lub uzasadniony interes prawny Pasywne wykorzystywanie domeny może być uznane za działanie w złej wierze Twierdzenia stron podczas dochodzenia do ugody mogą być uznane za przejaw złej wiary Większościowe normy: Domena składająca się ze znaku towarowego i negatywnego określenia „suck”(sucks cases) jest łudząco podobna do znaku towarowego skarżącego. Brak konsensusu: Czy strona fanów daje prawo do domeny zawierająca znak towarowy? Czy strona krytykująca daje prawo do domeny zawierającej znak towarowy? Zawartość strony nie ma znaczenia przy ustalaniu mylącego podobieństwa Dr Przemysław Polański ECLET 2006

ADR w UE Art. 17.3. DHE Państwa Członkowskie zachęcają organy właściwe dla pozasądowego rozstrzygania sporów do przekazywania Komisji informacji o ważnych decyzjach, które podejmują w odniesieniu do usług społeczeństwa informacyjnego wszelkich innych informacji dotyczących praktyk i zwyczajów odnoszących się do handlu elektronicznego. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Modelowe prawa i zasady

Modelowe prawa i zasady Prawa Modelowe UNCITRAL Zasady UNIDROIT Zasady PECL Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Modelowe umowy i kodeksy postępowania

Modelowe umowy i kodeksy postępowania Typowe umowy występujące w sieci n.p. w sklepach internetowych Licencje typu GPL EDI Agreement Codes of conduct Regulaminy Netykieta Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Standardy technologiczne Code is law – Lessig i inni Standardy technologiczne również odgrywają istotną rolę, szczególnie w sytuacji gdy system prawny bezpośrednio się do nich odwołuje Patrz rozporządzenie do polskiej ustawy o informatyzacji Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Wykorzystanie koncepcji

Internet lex mercatoria jako prawo właściwe Czy system zwyczajowych norm wykształconych w Internecie mógłby być zastosowany przez arbitrów zamiast narodowego systemu prawa gdy: strony wybrały lex mercatoria (itp.) jako ich prawo właściwe dla ich umowy? strony nie wybrały systemu prawa Potrzeba profesjonalnych sądów arbitrażowych zajmujących się rozstrzyganiem szeregu sporów w sieci. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Rola arbitrażu Czy nie należałoby rozważyć możliwości wykorzystania arbitrażu domenowego do rozstrzygania innych sporów z zakresu prawa Internetowego? Sankcja zablokowania domeny może okazać się dużo bardziej skuteczną formą zwalczania nadużyć w sieci niż kary grzywny. Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Wykorzystanie koncepcji w Polsce Polska tradycja prawna nie wydaje się być przygotowana w tej chwili na przyjęcie tego typu koncepcji Jest tak pomimo brzmienia art. 25 p.p.m., które nie nakazuje wyboru prawa określonego państwa, choć doktryna wyraźnie odróżnia wybór prawa od wskazania zespołu norm Strony mogą poddać swe stosunki w zakresie zobowiązań umownych wybranemu przez siebie prawu, jeżeli pozostaje ono w związku z zobowiązaniem. Należy jednak zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Najwyższego z lat 1970-tych Orzeczenie SN z 18.5.1970, I CR 58/70 Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Konkluzje Internet potrzebuje ponadnarodowego systemu rozstrzygania sporów Źródłem norm merytorycznych pomocnych przy rozstrzyganiu sporów w sieci mogą okazać się zwyczaje internetowe Zwyczaje te występują pod różnymi postaciami: Praktyki niepisane Praktyki spisane Jednolite orzecznictwo Modelowe prawa pod warunkiem powszechnego stosowania Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Konkluzje Za wcześnie jest w tej chwili by mówić o wyodrębnieniu się systemu ponadnarodowego prawa w sieci Ale można powiedzieć, że system taki w tej chwili się kształtuje Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Konkluzje Czas pokaże czy idea autonomicznego prawa Internetu upowszechni się czy nie Dotyczy to przede wszystkim arbitrażu – sądy narodowe mogą co najwyżej inkorporować normy zwyczajowe do krajowego porządku prawnego W każdym jednak przypadku zwyczaje w Internecie mogą odegrać znaczącą rolę w rozstrzyganiu zarówno lokalnych jak i transnarodowych sporów Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Zalecana literatura De Ly, F. (2001) Choice of law clauses, Unidroit Principles of International Commercial Contracts and Article 3 Rome Convention, Lex mercatoria before domestic courts or arbitration privilege?, in:Mélanges Mercadal, Paris: 12pp. Polska literatura Dr Przemysław Polański ECLET 2006

Kontakt ppolanski@elaw.pl Dr Przemysław Polański ECLET 2006