wykład I Zagadnienia ogólne SPadki wykład I Zagadnienia ogólne

Środki ochrony w prawie spadkowym I. Hereditatis petitio Marek niech będzie sędzią. Jeśli się okaże, że spadek po Tytusie jest według prawa Kwirytów powoda i na podstawie twojego rozstrzygnięcia Marku, sędzio, powodowi nie zostanie oddany, ile rzecz ta jest warta, na taką sumę Marku, sędzio, zasądź pozwanego na rzecz powoda; jeśli się nie okaże – uwolnij Legitymacja bierna: w procesie legisakcyjnym: pro herede possessor w procesie formularnym: pro possessore possessor za Justyniana nawet posiadacz fikcyjny

hereditas - corpora hereditaria: ruchomości i nieruchomości - wierzytelności i długi spadkowe - inne uprawnienia: prawa do grobu (iura sepulchrorum) oraz świadczenia wyzwoleńców (actiones operarum

sukcesja uniwersalna per universitatem res nobis acquirantur (G. 2,97) hereditas nihil aliud est quam successio in universum ius quod defunctus habuerit (D. 50,16,24; 50,17,62) res incorporalis - hereditas - usufructus - obligatio

Środki ochrony w prawie spadkowym II. Interdykt quorum bonorum: Z tych dóbr, których posiadanie na podstawie mojego edyktu zostało mu przyznane, to co posiadasz, uważając się za dziedzica lub za posiadacza, albo posiadałbyś, gdyby nie zostało zasiedziane, albo podstępnie sprawiłeś, żeby przestać posiadać, to jemu oddaj bonorum possessio bonorum possessor usucapio pro herede III. Ochrona w cognitiones extra ordinem

Wartości prawa spadkowego znalezienie, wskazanie heres przez materialny dorobek swego życia wpływać na świat żywych po własnej śmierci swoboda przyjęcia spadku lub innych rozrządzeń testatora ochrona żyjących przed pogorszeniem ich sytuacji na skutek aktów ostatniej woli solidarność rodzinna

zasady prawa spadkowego

1. Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest. Pomponius: „nasze prawo nie dopuszcza, aby cywil umierał zarówno jako testat, jak i intestat, bo naturalnie jest bitwa między tymi rodzajami powołania: testamentowym i beztestamentowym” (D. 50,17,7) Wyjątki: żołnierze contra tabulas: - formalne: w razie pominięcia: żony in manu, córki lub wnuka będących in potestate, a spadkobiercami ustanowił osoby z kręgu sui heredes, testament pozostawał ważny i otrzymywali udział, który przypadłby im w dziedziczeniu beztestamentowym - materialne: przy querela inofficiosi testamenti pretora mógł utrzymać w mocy niektóre postanowienia testatora, jak wskazanie opiekuna niedojrzałym lub zapis dla zwrotu posagu żonie, a nawet w ogóle dopuścić do dziedziczenia spadkobierców ustanowionych przez testatora, którzy nie mieli prawa do bonorum possessio contra tabulas beztestamentowe fideikomisy

2. Swoboda testowania XII tab. 5.3: uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto – „jak rozporządził swoim majątkiem oraz co zdecydował w kwestii opieki nad swymi rzeczami, niech będzie prawem” Testamentum ambulatoria est enim voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum – „testament zmienną jest bowiem wolą zmarłego aż do samego kresu życia” (D. 34.4.4) defunctus - de cuius (od is de cuius hereditate quaeritur)

swoboda dysponowania majątkiem na wypadek śmierci wyraża w istocie Art. 21 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku głosi: „Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia”. Ustawa zasadnicza Niemiec w art. 14 I 1: „Własność i prawo dziedziczenia są gwarantowane”. O przyznaniu publicznego prawa podmiotowego mówi art. 64 pkt 1 polskiej Konstytucji: „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia”. Trybunał Konstytucyjny: „jest ono nieodłącznym korelatem prawa własności, jego dopełnieniem i możliwością jego kontynuacji po śmierci osoby, będącej podmiotem tego prawa” (K 23/98); „prawo własności przysługujące osobie fizycznej nie może wygasać w chwili jej śmierci, ale winno trwać nadal, co zakłada jego przejście na inną osobę lub osoby” (P 4/99), co wyjaśnia znaczenie przyjęcia z Rzymu wolności testowania jako zasady: swoboda dysponowania majątkiem na wypadek śmierci wyraża w istocie ius disponendi, tyle że mortis causa.

causa Curiana verba – voluntas rok 93 przed Chr. Quintus Mucius Scaevola, pontifex maximus Lucius Licinius Crassus verba – voluntas

3. Zasada solidarności rodzinnej artykuł Prawo rzymskie w czasach dekodyfikacji w „Forum Prawniczym” nr 2 z 2012 roku, strony 13-19 dostępne na www.forumprawnicze.eu

ustalenie porządku dziedziczenia beztestamentowego zabezpieczenie członków rodziny

4. Szacunek dla woli zmarłego „W sprawach publicznych nic nie jest bardziej godne czci niż ustawa, w sprawach prywatnych najbardziej prawomocny jest testament” (Cic. Phil. 2,42) „Posłużę się przykładem: nikt nie unieważnia i nie zmienia prawnie sporządzonego testamentu, choć jest on tylko dziełem człowieka” (Ga 3,15) „Ja, Lucius Titius, napisałem ten mój testament bez pomocy kogokolwiek biegłego w prawie, wedle własnego raczej sposobu myślenia, niż nadmiernej i niedorzecznej skrupulatności. I jeśli zrobiłem coś nieprawnie czy mniej uczenie, wola zdrowego człowieka winna być brana za obowiązujące prawo” (D. 31,88,17) „Testamenty tak interpretujemy, aby najlepiej odpowiadało to woli testatora” (D. 50,17,12)

5. Semel heres semper heres zakaz odbierania tego, co nabyto mortis causa actio familiae erciscundae: Marek niech będzie sędzią; ponieważ dziedzice Gajusza Semproniusza wystąpili, aby dać im sędziego w celu podziału majątku oraz w kwestii tego, czym zarządzili lub zdarzyło się w tym spadku przez nich, po tym jak stali się dziedzicami, ile należy przysądzić, sędzio, Tycjuszowi przysądź; cokolwiek z tego powodu jeden drugiemu powinien świadczyć, zasądź, sędzio, jednego na rzecz drugiego; jeśli się nie okaże – uwolnij. consortium ercto non cito

6. Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur

Julian - D. 1,5,26: w niemal całym prawie cywilnym ci, którzy znajdują się w łonie matki, uznawani są za istniejących. Paulus - D. 1,5,7: Dziecko, które jest w łonie kobiety uważa się za już urodzone, ilekroć w sprawie chodzi o jego korzyści. W innych przypadkach, żądającemu przed narodzeniem dziecka, żadną miarą nie przyznaje się pomocy.

Rzymska zasada pozostała w prawie pandektowym, choć współczesne prawo nie w pełni ją przyjęło. - w common law, prawie skandynawskim, czy w mixed jurisdictions, jak np. w Izraelu; - czasem obejmuje ona całe prawa cywilne, jak w art. §22 ABGB; §22 ABGBLicht; art. 29, 30 CCE; art. 31 ust. 2 ZGB; art. 1 ust. 2 CCI; art. 36 CCG; art. 1:2 NNBW, a w części poświęconej spadkom jest tylko powtarzana. - czasem pojawia się dopiero w postanowieniach prawa spadkowego, jak w §1923 ust. 2 BGB; art. 927 §2, 994 §2 KC; art. 1116 GKRF. We francuskim kodeksie cywilnym mówi o niej przepis prawa spadkowego (art. 725 CC), ale odnosi się ją również do darowizn inter vivos (906 CC), bo to także korzyści. Chiny: Art. 28 Law of Succession of The People’s Republic of China of 1985. Art. 1863, 1899 ust. 2, 1940 ust. 2 DCCPRCh.

osoba przed poczęciem tzw. nondum conceptus jej podmiotowość prawna wydaje się trudna do pomyślenia głównie dlatego, że podmiot, o którym mowa, nie istnieje – ten byt ludzki jeszcze nawet snie został stworzony. Dla Rzymian persona non existens art. 962 ust. 3 w związku z art. 953 ust. 2 CCCh: prawa spadkowe dziecka, urodzonego w okresie do 10 lat od śmierci wstępnego, jeżeli mógł on mieć uzasadnioną nadzieje na pojawienie się takiego dziecka. III wiek: fideikomisariuszami mogą być zstępni pierwszego stopnia tych fideikomisariuszy, którzy żyli w momencie śmierci spadkodawcy; za Justyniana rozciągnięto na zstępnych aż do czwartego stopnia pokrewieństwa

Zakres podmiotowy testamenti factio activa testamenti factio passiva capacitas indignitas