Agnieszka Stopkiewicz, gr B III OAM Oznaczenia oceniające gospodarkę węglowodanową: glukoza, HbA1c, albumina w moczu, ciała ketonowe. Agnieszka Stopkiewicz, gr B III OAM

Cukrzyca – choroba społeczna Cukrzyca to zespół zaburzeń metabolicznych dotyczących metabolizmu węglowodanów, w których glukoza jest słabo zużywana i produkowana w zwiększonych ilościach, co prowadzi do hiperglikemii. Hiperglikemia może wynikać też z upośledzenia wydzielania insuliny lub z upośledzenia jej działania albo też wynikać z obu tych zmian.

Rodzaje cukrzycy Typ I Typ II Uszkodzenie komórek β wysp trzustkowych przez autoprzeciwciała, co powoduje znaczne obniżenie, a potem niedobór insuliny Spadek poziomu insuliny powoduje aktywację procesów ketogenezy, stąd oprócz podwyższonego poziomu G, we krwi znajdują się także ciała ketonowe Przyczyną jest insulinooporność spowodowana, np. mutacją rec. dla insuliny, zmiana jej aktywności, zaburzeniami konwersji proinsuliny do insuliny Wydzielana jest insulina, jednak nie powoduje ona wnikania G do tkanek, wobec tego zwiększa się jej wydzielanie  hiperinsulinemię, następnie komórki β się wyczerpują, spada stężenie insuliny  hiperglikemia Nieadekwatny poziom insuliny do stężenia G

Kryteria rozpoznania cukrzycy 1. Objawy: poliuria polidypsja polifagia, utrata masy ciała 2. Glikemia przygodna oznaczona w osoczu > 11,0 mmol/l (200mg/dl) 3. Glikemia na czczo (osocze krwi żylnej) > 7,0 mmol/l (126 mg/dl) 4. OGTT po 2h > 11,0 mmol/l

Prawidłowy poziom G w surowicy wynosi 3,6 – 5,4 mmol/l W cukrzycy glikemia na czczo: > 7,0 mmol/l (osocze krwi żylnej i kapilarnej) > 6,0 mmol/l (krew pełna żylna i kapilarna) Przygodne stężenie G: u osób zdrowych 2 godz. po posiłku d0 11,0 mmol/l > 11,0 mmol/l świadczy o cukrzycy Hiperglikemia, gdy st G > 6,0 mmol/l (110 mg/dl)

Przyczyny hiperglikemii: Cukrzyca i nietolerancja G – niedobór insuliny, insulinooporność, Zespół, choroba Cushinga – nadmiar ACTH Akromegalia – nadmiar GH Udar mózgu, urazy, wstrząs, wzrost amin katecholowych (A, NA)

Powikłania cukrzycy ostre przewlekłe Kwasica ketonowa: ciała ketonowe we krwi, moczu, hiperglikemia, Kwasica mleczanowa: obniżone pH krwi, wzrost luki anionowej, kwas mlekowy w surowicy Hipoglikemia – przy przedawkowaniu leków hipoglikemizujących Mikro- i makroangiopatie naczyń Retinopatia Nefropatia Neuropatia Luka anionowa wzrost powyżej 16 mmol/l

Badania laboratoryjne w cukrzycy Badania przesiewowe (dzieci, przyszli rodzice) Diagnostyka w kierunku potwierdzenia cukrzycy Diagnostyka w kierunku ustalenia typu cukrzycy Badania w fazie ostrej cukrzycy Monitorowanie leczenia osób z cukrzycą Badania przesiewowe w kierunku powikłań cukrzycy Diagnostyka w powikłaniach

Rola laboratorium w cukrzycy 1. Faza przedkliniczna (badania genetyczne , serologiczne, ocena glikemii) Markery genetyczne HLA Markery immunologiczne Ab przeciwko GAD, IAA, fosfatazie tyrozyny Stężenie G (metoda zautomatyzowana) Stężenie insuliny (na czczo, OGTT) GAD dekarboksylaza kw glutaminowego IAA insulina

Rola laboratorium w cukrzycy 2. Faza kliniczna 3. Leczenie – faza ostra Stężenie G OGTT Ciała ketonowe (krew, mocz) Insulina, peptyd C, testy stymulacyjne Stężenie G (krew, mocz)

Rola laboratorium w cukrzycy 4. Leczenia – faza przewlekła Stężenie G (krew, mocz) Białka glikowane – HbA1c Białka w moczu – wydalanie albumin  mikroalbuminuria, proteinuria Lipidy, kreatynina

Stężenie G – podstawowa analiza w diagnostyce cukrzycy Wykonywane przez certyfikowane laboratoria Minimum 8 h głodzenia pacjenta do momentu pobrania krwi Oddzielenie krwi od osocza w czasie < 1 h Materiał biologiczny: krew pełna, osocze, surowica (ważne! Wyniki w zależności od materiału nieco się różnią!!!) o 11% więcej w surowicy i osoczu niż we krwi pełnej krwinki zużywają G Pobranie na NaF inhibitor glikolizy Stężenie G rano wyższe niż po południu Kilkukrotny pomiar

Dobowy profil glikemii Celem jest stwierdzenie skuteczności leczenia Wykonywane u pacjentów z cukrzycą typu I Krew pobrana przed i 2 godz. po każdym posiłku, przed snem, w nocy co 3 godz.

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT) Badanie stosowane w diagnostyce cukrzycy, polega na podaniu pacjentowi G i obserwacji reakcji organizmu: wydzielanie insuliny, szybkość regulacji poziomu cukru we krwi, szybkość wchłaniania G do tkanek Wykonywany na czczo, rano, po przynajmniej 8 godz. od ostatniego posiłku, po przespanej nocy Wskazania: glikemia na czczo 5,6 – 7,0 mmol/l glikozuria Wadą jest słaba powtarzalność testu, brak standaryzacji G, przygotowanie pacjenta, czasochłonność Jest lepszym badaniem niż G na czczo, ponieważ nieprawidłowe uwalnianie insuliny w odpowiedzi na G pojawia się wcześniej w typie I niż podwyższone st G na czczo

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT) Etapy testu: 1. Pobranie próbki krwi – oznaczenie poziomu G w osoczu krwi 2. Obciążenie G: dorośli 75g, dzieci 1,75g/1kg m.c. rozpuszczona w szklance wody – wypić przeciągu 5 min 3. W trakcie (2 godz.) badania pacjent pozostaje w spoczynku, w pozycji siedzącej 4. Pobranie drugiej próbki krwi (po 2 godz.) w celu ponownego oznaczenia poziomu G w osoczu

Glukoza w moczu Prawidłowo brak, lub w ilościach śladowych Oznaczenie glikozurii ma wartość skrinningową Najprostszy i najszybszy sposób oznaczenia to test paskowy Istnieją testy chemiczne, które często dają wyniki FD ( Fehlinga, Benedicta) Oznaczenie za pomocą paska jest oznaczeniem półilościowym

Test paskowy Przy niskich st G niska precyzja (wpływają na to rozcieńczenie moczu oraz obecność inhibitorów enzymów w moczu) Brak czułości i swoistości Wynik ujemny nie rozróżnia normoglikemii od hipokligemii Wynik FD przy obecności innych związków redukujących (wit. C, salicylany) Stosowany wyłącznie do monitorowania, jeżeli wynik będzie dodatni należy go potwierdzić badaniami w laboratorium, Test szybki, wygodny użyciu Zakres mikroalb 30 – 300 mg/l Białkomocz >300 mg/l Wykrywa aceton i acetooctan, nie wykrywa beta hydroksymaślanu

Ciała ketonowe aceton kwas acetylooctowy kwas β-hydroksymasłowy (stanowi najwyższą frakcję) Są produktami utleniania WKT w wątrobie, Stężenie ciał ketonowych w surowicy nie przekracza 0,2 mmol/l, Przyczyny ketonemii i ketonurii: alkaloza, głodzenie, częste wymioty, cukrzyca Należą do nich: aceton  kwas acetylooctowy kwas β-hydroksymasłowy, Są produktami utleniania WKT w wątrobie, a proces ich powstawania określa się terminem ketogeneza, Stężenie ciał ketonowych w surowicy nie przekracza 0,2 mmol/l. Mózg, serce, mięśnie oraz nerki potrafią wykorzystywać je jako materiał energetyczny

Oznaczenie ciał ketonowych ACETEST: odczynniki: Gly, nitroprusydek sodu, fosforan sodu, laktoza. acetooctan i aceton  niebieskofioletowy kompleks z nitroprusydkiem sodu Oznaczenie β-hydroksymaślanu: przekształcenie go do acetooctanu w obecności NAD i dehydrogenazy β-hydroksymaślanu, pomiar powstałego NADH Test paskowy: oznaczenie półilościowe, nie wykrywa β-hydroksymaślanu wyniki FD: leki z grupami –SH wyniki FU: wit. C, pozostawienie na powietrzu pasków, ulatnianie acetonu z moczu

HbA1c – hemoglobina glikowana Powstaje w procesie przyłączenia cząsteczki glukozy do wolnych grup aminowych N-końcowej waliny łańcucha beta globiny, jest to proces nieenzymatyczny (glikacja), Występuje kilka frakcji hemoglobiny glikowanej, które różnią się miedzy sobą rodzajem przyłączonego monosacharydu oraz lokalizacją glikowanej grupy aminowej, Prawidłowa wartość hemoglobiny glikowanej nie powinna przekraczać 6%, Glikacja zachodzi gdy jest za dużo G

HbA1c – hemoglobina glikowana Błona erytrocytu jest przepuszczalna dla G, stąd ilość zawartej w nim Hb glikowanej odzwierciedla średnie st. G we krwi w ciągu poprzednich 3 miesięcy  najlepszy parametr do monitorowania glikemii Jej poziom nie zależy od wysiłku fizycznego, wahań st. G czy posiłku Ocena jej poziomu powinna być wykonywana co 3 miesiące

Oznaczanie HbA1c Materiał: krew pełna żylna pobrana na EDTA lub heparynę lub włośniczkowa pobrana do zheparynizowanych kapilar i probówek zawierających odczynnik hemolizujący Oznaczenie metodą referencyjną (HPLC), elektroforeza, SM, spektrofotometria, metody immunochemiczne, Interferencje: próbki lipemiczne niedokrwistość przewlekłe spożywanie hemolit. alkoholu hemoglobinopatie leki Wzrost: chemiczne modyfikacje cząsteczek Hb powstającej pod wpływem leków, po alk, spadek: zmniejszenie zawartości HbA1, zwiększona zawartość HbF, HbS  zmniejszenie zawartości HbA1

Oznaczenie HbA1c - HPLC Krew na EDTA lub heparynę, może być przechowywana do tygodnia w temp +4 C Czynniki zakłócające: pre-HbA1c, skrócenie życia RBCs, hipertriglicerydemia, hiperbilirubinemia, hemoglobinopatie, Hb powstała pod wpływem leków, alkoholu, mocznicy Wykonanie: 1. rozpuszczoną próbkę w rozpuszczalniku nakłada się kolumnę wypełnioną żelem krzemionkowym 2. zachodzą oddziaływania pomiędzy próbką a wypełnieniem kolumny i następuje rozdział, Wynik to stosunek Hb glikowanej do całkowitej ilości Hb w próbce 2. Związki silniej reagujące z wypełnieniem kolumny wypływają później niż te, które słabo z wypełnieniem kolumny oddziałują

Albumina w moczu Pojawia się, gdy u osób chorujących na cukrzycę dochodzi do uszkodzenia nerek Test paskowy nie wykrywa mikroalbuminurii, Prawidłowo brak, fizjologicznie pojawia się jednak do ok. 15 mg albuminy, Albuminę w moczu można zmierzyć metodą RIA albo HPLC.

Dziękuję za uwagę