UCZESTNICY POSTĘPOWANIA

Pojęcie Uczestnik procesu – to kategoria zbiorcza obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcję w procesie wyznaczoną jej przez prawo procesowe. Są to osoby, które przeprowadzają czynności procesowe lub które w nich tylko uczestniczą. Każda z nich pełni funkcję określoną przez prawo procesowe, wyznaczające jej miejsce w układzie stosunków procesowych zawiązujących się w procesie.

Kategorie uczestników postępowania: Organy procesowe Strony procesowe Reprezentanci stron procesowych Rzecznicy interesu społecznego Osobowe źródła dowodowe Pomocnicy organów procesowych

Organy procesowe Organy postępowania przygotowawczego   Organy prowadzące – są to organy państwowe, które same przeprowadzają czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym     Organy nadzorujące – organ, który w zasadzie nie przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa nad zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawność Organy postępowania głównego - sąd w znaczeniu składu orzekającego, sędzia orzekający jednoosobowo zawsze jest sadem - przewodniczący rozprawy lub prowadzący posiedzenie pojednawcze - prezes sądu (przewodniczący wydziału) Organy postępowania odwoławczego - j/w Organy postępowania wykonawczego (art. 2 KKW)

STRONY PROCESOWE Strony procesowe - podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Pojęcie strony jest charakterystyczne dla procesu kontradyktoryjnego. W doktrynie i teorii procesu karnego brak jest jednak jednolitości w definiowaniu strony postępowania karnego. Szczególna pozycja stron wynika z faktu, iż postępowanie prowadzone jest w „ich” sprawie i to właśnie one są bezpośrednio zainteresowane przebiegiem i wynikiem procesu.   Strona występuje w procesie we własnym imieniu – osobiście, a w przypadkach przewidzianych przez przepisy karnoprocesowe może działać przez przedstawiciela ustawowego lub swój organ, a także przez obrońcę lub pełnomocnika.

Strony procesowe Stronami są: w postępowaniu przed sądem:   w postępowaniu przed sądem: oskarżyciel publiczny oskarżyciel posiłkowy oskarżyciel prywatny powód cywilny oskarżony w postępowaniu przygotowawczym: podejrzany pokrzywdzony

Kategorie stron procesowych Na podstawie obowiązujących przepisów procedury karnej, przy uwzględnieniu poglądów przedstawicieli nauki procesu karnego, możliwy jest następujący podział stron procesowych: strony zasadnicze i strony szczególne, strony czynne (ofensywne) i strony bierne (defensywne), strony karne (strony akcji karnej) i strony cywilne (strony stosunku cywilnoprawnego), strony zastępcze i strony nowe.

Strony zasadnicze i strony szczególne Stronami zasadniczymi są te podmioty, które występują w procesie w trybie zwyczajnym, a także w większości trybów szczególnych. Należy do nich zaliczyć: w postępowaniu przygotowawczym: podejrzanego i pokrzywdzonego, w postępowaniu sądowym: oskarżycieli: (publicznego, posiłkowego, prywatnego), powoda cywilnego i oskarżonego.   Do stron szczególnych należy zaliczyć te podmioty, które występują tylko w określonym trybie szczególnym i z tym tylko trybem są związane. Strony szczególne występują w postępowaniu karnym skarbowym i w postępowaniu z nieletnimi. W postępowaniu karnym skarbowym są nimi: - interwenient: podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi (art. 120 § 1 i art. 53 § 41 k.k.s.), - podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej tj. osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze (art. 120 § 1 i art. 53 § 40 k.k.s.).  W postępowaniu z nieletnimi stronami szczególnymi są rodzice lub opiekun nieletniego (art. 30 § 2 pkt 2 u.p.n.).

Strony czynne i strony bierne Tradycyjne, klasyczne wręcz jest w doktrynie rozróżnianie stron czynnych (ofensywnych) i stron biernych (defensywnych). Stroną procesową czynną (ofensywną) jest podmiot występujący do właściwego organu z określonym żądaniem o rozstrzygnięcie w kwestii odpowiedzialności prawnej. Do tej kategorii stron należy zaliczyć np. pokrzywdzonego, oskarżyciela, powoda cywilnego, a także interwenienta, który jest stroną czynną szczególną. Za stronę bierną (defensywną) uznaje się natomiast osobę, przeciwko której żądanie to jest wysuwane, a więc o odpowiedzialności której ma się rozstrzygać (podejrzany, oskarżony, odpowiedzialny posiłkowo w procesie karnym skarbowym).

strony karne i strony cywilne Stroną karną (stroną akcji karnej) są te podmioty, których dotyczy rozstrzygnięcie w kwestii odpowiedzialności prawnej (karnej). (oskarżyciele, oskarżony, odpowiedzialny posiłkowo, podejrzany i pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym) Stroną cywilną jest powód cywilny, a także pozwany cywilnie w procesie karnym (tzw. Proces adhezyjny).

strony zastępcze i strony nowe W obu przypadkach chodzi o osoby, które przejmują w określonych sytuacjach uprawnienia procesowe pokrzywdzonego.   Strona zastępcza to taki podmiot, który na mocy upoważnienia ustawowego może przejąć uprawnienia pokrzywdzonego, gdy ten ostatni nie był jeszcze stroną procesu, a więc zmarł przed uzyskaniem statusu strony. Zgodnie z art. 52 k.p.k. w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe. Strona nowa to taka osoba, która wstępuje w prawa zmarłego pokrzywdzonego, który był już stroną postępowania czyli jeszcze przed śmiercią uzyskał status strony.

Strony postępowania przygotowawczego Podejrzany -osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego Pokrzywdzony -osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo W toku czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym prawa strony przysługują prokuratorowi

Strony postępowania jurysdykcyjnego – skarga oskarżyciela publicznego Oskarżyciel publiczny – prokurator albo inny uprawniony podmiot Ewentualnie: Oskarżyciel posiłkowy uboczny – pokrzywdzony (art. 53) albo, osoba która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 58§1); wymagane jest spełnienie ustawowych wymogów (art. 54) Powód cywilny – pokrzywdzony (art. 62) albo, osoba która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 63); podmiot ten musi wnieść pozew cywilny - Rolę oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego można kumulować Oskarżony – osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osoba co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art. 71 § 2)

Strony postępowania jurysdykcyjnego – skarga subsydiarna Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny – pokrzywdzony (art. 53) albo osoba, która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 58§1); podmiot ten musi wnieść subsydiarny akt oskarżenia (art. 55 § 1 i 2, art. 330) Oskarżyciel posiłkowy uboczny - pokrzywdzony (art. 53) albo, osoba która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 58§1); wymagane jest spełnienie ustawowych wymogów (art. 54) Powód cywilny – pokrzywdzony (art. 62) albo, osoba która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 63); podmiot ten musi wnieść pozew cywilny - Rolę oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego można kumulować Oskarżony – osoba przeciwko, której wniesiono oskarżenie do sądu (art. 71 § 2)

Strony postępowania jurysdykcyjnego – postępowania z oskarżenia prywatnego Oskarżyciel prywatny– pokrzywdzony (art. 59 §1) albo osoba, która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 61§1); podmiot ten musi wnieść prywatny akt oskarżenia albo ustną lub pisemną skargę na Policji, która zostanie następnie przesłana sądowi (art. 487 i 488) Ewentualnie Oskarżyciel prywatny – inny pokrzywdzony (osoba, która wstąpiła w jego prawa), który do rozpoczęcia przewodu sądowego przyłączył się do postępowania(art. 59 §2) Powód cywilny – pokrzywdzony (art. 62) albo, osoba która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 63); podmiot ten musi wnieść pozew cywilny Rolę oskarżyciela prywatnego i powoda cywilnego można kumulować - możliwa jest także kumulacja ról oskarżonego i oskarżyciela prywatnego (tzw. oskarżenie wzajemne – art. 497) Oskarżony – osoba przeciwko, której wniesiono oskarżenie do sądu (art. 71 § 2)

Oskarżyciel publiczny Pełni funkcję rzecznika interesu publicznego Działa w procesie jako organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi lub popiera akt oskarżenia w sprawach ściganych w trybie publicznoskargowym, jak również jeśli przemawia za tym interes społeczny może wszcząć lub przyłączyć się do postępowania wytoczonego przez oskarżyciela prywatnego Może wnosić środki odwoławcze na korzyść oskarżonego  Oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego udział prokuratora w rozprawie jest obowiązkowy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

pokrzywdzony Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej instytucja państwowa lub samorządowa, inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia Prawa pokrzywdzonego mogę wykonywać organy: Państwowej Inspekcji Pracy - w sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art. 218-221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania. organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwa lub wystąpiły o wszczęciu postępowania

pokrzywdzony Uprawnienia: Wziąć udział w przedmiocie skazania bez rozprawy (art. 335 w zw. z art. 434 § 5) Wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (art. 341 § 3 i 4) Wziąć udział w rozprawie, jeśli się stawi i pozostać na Sali, choćby miał składać zeznania jako świadek (art. 384 § 2) Wnieść apelację od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu (art. 444) Wnieść zażalenie na rozstrzygnięcie co do dowodów rzeczowych zawartych w wyroku warunkowo umarzającym postępowanie (art. 342 § 4 w zw. z art. 323 § 2) Ustanowić pełnomocnika (art. 87 § 1) Wnieść sprzeciw przeciwko uwzględnieniu wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej (art. 387 § 2)

Oskarżyciel posiłkowy Wyróżnia się 2 rodzaje oskarżycieli posiłkowych: Uboczny – działający jako strona procesowa obok oskarżyciela publicznego (art. 53 k.p.k.), jak również obok oskarżyciela posiłkowego samoistnego (subsydiarnego) na podst. art. 55 § 3 k.p.k. Samoistny (subsydiarny) – działający jako strona procesowa zamiast oskarżyciela publicznego, który nie wniósł oskarżenia

Oskarżyciel posiłkowy uboczny Jeżeli pokrzywdzony chce wziąć udział w postępowaniu sądowym jako oskarżyciel posiłkowy uboczny musi: Być osobą uprawnioną, Złożyć oświadczenie, że będzie działała w charakterze oskarżyciela posiłkowego w terminie, czyli Do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (w przypadku orzekania na posiedzeniu w przedmiocie skazania bez rozprawy pokrzywdzony najpóźniej na tym posiedzeniu może złożyć oświadczenie, ze chce przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego) W przeciwieństwie do oskarżyciela publicznego może podejmować czynności tylko na niekorzyść oskarżonego Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli. – zażalenie nie przysługuje Sąd orzeka także, iż oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, jeżeli stwierdzi, że nie jest on osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po terminie – zażalenie nie przysługuje Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego. W razie odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia nie może on ponownie przyłączyć się do postępowania. Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.

Oskarżyciel posiłkowy samoistny (subsydiarny) Pokrzywdzony, który zamiast prokuratora wniósł akt oskarżenia (skargę subsydiarna) i popiera go (ją) przed sądem w sprawie o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego Procedura wniesienia skargi subsydiarnej: Prokurator wydaje lub zatwierdza postanowienie o odmowie wszczęcia bądź umorzeniu postępowania przygotowawczego Pokrzywdzony składa zażalenie na postanowienie prokuratora do sądu właściwego do rozpoznania sprawy Sąd po rozpatrzeniu zażalenie uwzględnia je i uchyla postanowienie prokuratora, wskazując powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, którą należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić, wskazania te są dla prokuratora wiążące Prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia katu oskarżenia, wydaje wiec powtórnie postanowienie o odmowie wszczęcia bądź o umorzeniu postępowania W związku z powyższych pokrzywdzony nabywa prawo do wniesienia skargi subsydiarnej w terminie prekluzyjnym 1 miesiąca, liczonego od dnia doręczenia mu postanowienia, o czym należy go pouczyć Obwarowana przymusem radcowsko-adwokackim – sporządzenie i podpisanie skargi subsydiarnej przez pełnomocnika

Oskarżyciel prywatny Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Skarga prywatna może mieć formę prywatnego aktu oskarżenia (art. 487 k.p.k.) bądź skargi ustnej czy pisemnej składnej na ręce Policji, która to przesyła ją właściwemu sądowi, a jeśli trzeba wcześniej zabezpiecza dowody (art. 488 § 1 k.p.k.) Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania. W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego; jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

Oskarżyciel prywatny Ingerencja prokuratora: prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.; Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego; Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego;  Pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.

Powód cywilny Powód cywilny – pokrzywdzony (art. 62) albo, osoba która wstąpiła w prawa pokrzywdzonego po jego śmierci (art. 63); podmiot ten musi wnieść pozew cywilny

Powództwo cywilne Z powództwem adhezyjnym mogą występować: Bezpośrednio pokrzywdzony   Osoby najbliższe dla pokrzywdzonego, które w razie jego śmierci mogą wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia jako strona zastępcza (art. 63 § 1) Osoby najbliższe dla powoda cywilnego (pokrzywdzonego, który wystąpił już z powództwem), które w razie jego śmierci mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących im roszczeń jako strona nowa (art. 63 § 2) Organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo, którym wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji (art. 49 § 4) Organy Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonującym pracę zarobkową, o których mowa w art. 218-221 oraz 225 § 2 k.k., jeżeli w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania Przedstawiciel ustawowy, gdy pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo Zakład ubezpieczeń – w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia Podmiotem uprawnionym do wytaczania labo popierania powództwa jest także prokurator, jeżeli wymaga tego interes społeczny (art. 64) – nie pozbawia to pokrzywdzonego (strony zastępczej lub nowej) uprawnień powoda cywilnego – takim przypadku zachodzi współuczestnictwo jednolite pomiędzy prokuratorem a powodem cywilnym, do którego stosujemy przepisy k.p.c.

Powództwo cywilne Przedmiot powództwa adhezyjnego: Można dochodzić tylko roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa Można zasądzić odszkodowanie za rzeczywistą stratę (damnum emergens) i za utracone korzyści (lucrum cessans) Możliwość zasądzenia odsetek ustawowych

Powództwo cywilne Zgłoszenie powództwa cywilnego Może mieć miejsce już w postępowaniu przygotowawczym, najwcześniej po wszczęciu postępowania w fazie in personam – postanowienie w kwestii przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu sprawy z aktem oskarżenia, przy czym dniem zgłoszenia roszczenia uznaje się dzień zgłoszenia powództwa – status powoda cywilnego można uzyskać dopiero po wydaniu przez sąd postanowienia o przyjęciu powództwa   Wytoczenie powództwa cywilnego można nastąpić najpóźniej do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Terminem tym związana jest strona zastępcza a także prokurator Jeżeli wraz z powództwem cywilnym został zgłoszony wniosek o zabezpieczenie roszczenia, w przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego pokrzywdzony w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych.

Powództwo cywilne Wytoczenie powództwa cywilnego   Następuje przez złożenie pozwu, który musi spełniać określone w k.p.c. warunki formalne W związku z wytoczeniem powództwa sąd wydaje dwa rodzaje rozstrzygnięć: Formalne – o odmowie przyjęcia powództwa, o przyjęciu powództwa (postanowienie powinno być wydane przed rozpoczęciem przewodu sądowego), o pozostawieniu powództwa cywilnego bez rozpoznania Merytoryczne – o uwzględnieniu albo oddaleniu powództwa cywilnego w całości lub w części

Powództwo cywilne Odmowa przyjęcia powództwa cywilnego – art. 65 § 1 Zażalenie nie przysługuje W przypadku, gdy sąd odmówi przyjęcia powództwa cywilnego pokrzywdzony może dochodzić swojego roszczenia w postępowaniu cywilnym; jeżeli w terminie zawitym 30 dni od daty odmowy przyjęcia lub pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania powód cywilny wniesie o przekazanie pozwu sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych, za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym

Powództwo cywilne Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się okoliczność wymieniona w 65 § 1   po śmierci powoda cywilnego osoba najbliższa (strona nowa) nie wstąpiła w prawa zmarłego, ani też prokurator nie wytoczył powództwa na jej rzecz (art. 63 § 2) W razie niestawiennictwa powoda cywilnego do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba że powód złożył wniosek o rozpoznanie pomimo jego nieobecności (art. 383) jeżeli materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego materiału spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania. (art. 415 § 3) sąd wydaje inne rozstrzygnięcie niż wyrok skazujący lub warunkowo umarzający postępowanie (art. 415 § 2 w zw. z art. 1) np. wyrok uniewinniający  Jeżeli materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przygotowawczym nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego (art. 503 § 2) jeżeli w sprzeciwie od wyroku nakazowego podniesiono wyłącznie zarzuty przeciwko rozstrzygnięciu o roszczeniu cywilnym, wyrok nakazowy traci moc tylko w tej części, a sąd na posiedzeniu pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania. (art. 506 § 4) W razie zawieszenia postępowania sąd na żądanie powoda cywilnego przekazuje wytoczone powództwo sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych.

Powództwo cywilne Uwzględnienie powództwa cywilnego: Jest możliwe tylko w razie skazania oskarżonego Może być uwzględnione jeżeli jest uzasadnione pod względem faktycznym i prawnym Sąd, który orzekał co do roszczeń majątkowych, nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji. (art. 107 § 1) Wznowienie postępowania, ograniczone wyłącznie do orzeczenia o roszczeniach majątkowych wynikających z przestępstwa, może nastąpić tylko przez sąd właściwy do orzekania w sprawach cywilnych. (art. 543)

Oskarżony, podejrzany, osoba podejrzana Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Tzw. osoba podejrzana – faktycznie podejrzany, czyli osoba, co do której organy posiadają informacje typujące ją na sprawcę przestępstwa, ale w stosunku do której nie wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów ani nie przesłuchano jej w przesłuchania w charakterze podejrzanego po uprzednim przedstawieniu zarzutów – nie posiada statusu strony procesowej

oskarżony Prawa oskarżonego: Prawo do obrony, z możliwością korzystania z pomocy obrońcy (art. 6) – przysługuje na każdym etapie postępowania Korzystanie z pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu w języku polskim Prawo oskarżonego (podejrzanego) tymczasowo aresztowanego do swobodnego porozumiewania się ze swoim obrońcą podczas nieobecności innych osób i korespondencyjnie

oskarżony Oskarżony (podejrzany) jest obowiązany poddać się (art. 74§2 pkt 2 i 3): 1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom, 2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt 3, 3) pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób. Katalog ten nie ma charakteru zamkniętego. Kolejne obowiązki to: Stawienie się na każde wezwanie w toku postępowania karnego Zawiadamianie organu prowadzącego postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub trwającego dłużej niż 7 dni O powyższych obowiązkach należy pouczyć oskarżonego (podejrzanego) przy pierwszym przesłuchaniu. Brak pouczenia nie wywołuje negatywnych skutków dla oskarżonego, więc nie można uznać jego niestawiennictwa za nieusprawiedliwione

Reprezentanci stron procesowych to osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego Tytuł prawny: Pełnomocnictwo – udzielone przez stronę lub jej przedstawiciela ustawowego Przepis ustawy Zarządzenie prezesa sądu lub (przewodniczącego wydziału) lub przewodniczącego rozprawy

Reprezentanci stron procesowych: Obrońcy – działają oni w interesie oskarżonych, mogą być nimi adwokaci i aplikanci adwokaccy lub radcowie prawni, Oskarżony może mieć nie więcej niż 3 obrońców Obrońca może bronić kilku oskarżonych – ustawa nie ogranicza ich liczby, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności Ze względu na rodzaj tytułu obrony obrońcy mogą być: z wyboru – tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony; może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne. Do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego z urzędu - wyznacza prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy z listy obrońców z urzędu. Powołuje się go tylko wtedy, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru. Powołuje się go bądź na wniosek oskarżonego bądź z urzędu. Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń. Wyznaczenie obrońcy z urzędu nakłada na obrońcę obowiązek podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakończenia postępowania.

Reprezentanci stron procesowych: Pełnomocnicy – działają w interesie innych stron niż oskarżony; np. pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym, a także oskarżycieli posiłkowych, prywatnych lub powodów cywilnych, a także osoby nie będącej stroną jeżeli wymagają tego jej interesu w toczącym się postępowaniu. Przedstawiciele ustawowi: osoby reprezentujące z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich (do ukończenia 18 lat) albo ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo - rodzice, jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga rodziców to każde z nich jest przedstawicielem ustawowym - opiekun faktyczny (osoba pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje) - opiekun prawny (wyznaczony przez sąd opiekuńczy)   osoba pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego (są to te same osoby, co przedstawiciele pokrzywdzonego)

Rzecznicy interesu społecznego osoba niezależna od stron procesowych, działająca na rzecz interesu społecznego w procesie Cechy: Reprezentowanie w procesie interesu społecznego Niezależność od stron procesowych – nie działają na rzecz określonej strony

Rzecznicy interesu społecznego RPO, może np. wnieść kasację nadzwyczajną, może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie ściganej z oskarżenia publicznego Przedstawiciel społeczny, czyli przedstawiciel organizacji społecznej, dopuszczony na jej wniosek do udziału w postępowaniu sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego art. 90 KPK, nie jest on formalnie związany z żadną ze stron i nie deklaruje działania na rzecz którejś z nich Prokurator Generalny, uprawniony do wnoszenia kasacji nadzwyczajnej we wszystkich sprawach zarówno należących do właściwości sądowych powszechnych jak i wojskowych Prokurator w akcji cywilnej (powództwo adhezyjne – wytoczenie lub popieranie, wniosek o zobowiązanie oskarżonego do naprawienia szkody)

Osobowe źródła dowodu osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego Oskarżony – środek dowodowy w postaci wyjaśnień Świadek - środek dowodowy w postaci zeznań Biegły – złożenie środka dowodowego, będącego opinią Osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała – z reguły oskarżony lub osoba podejrzana, czasem też świadek i pokrzywdzony, art. 192 KPK Zawodowy kurator sądowy lub wyjątkowo funkcjonariusz policji – wywiad środowiskowy

Pomocnicy organów procesowych osoba ułatwiająca organowi procesowemu wykonywanie jego funkcji Specjaliści (osoby wykonujące czynności techniczne np. podczas oględzin, przeszukania, eksperymentu), np. funkcjonariusze Policji, ABW, Straży Granicznej, stosuje się do nich odpowiednio przepisy dotyczące biegłych, w razie potrzeby można ich przesłuchać w charakterze świadków Protokolanci art. 144 KPK (osoby powołane do spisania protokołu) w postępowaniu przygotowawczym osoba przybrana przez prowadzącego czynność lub sam przeprowadzający czynność, w postępowaniu sądowym aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy, jeżeli nie należy do składu orzekającego, wyłączenie z tych samych powodów co sędzia Stenografowie (osoby sporządzające stenogram czynności niezależnie od spisania protokołu) dziś praktycznie nie występuje w procesie, wyłączenie z tych samych powodów co sędzia Tłumacze, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych. - do przesłuchania głuchego lub niemego jeżeli nie wystarcza porozumienie się z nim na piśmie - do przesłuchania osoby niewładającej językiem polskim - jeżeli zachodzi potrzeba przełożenia na język polski pisma sporządzonego w języku obcym lub odwrotnie albo zapoznania oskarżonego z treścią przeprowadzonego dowodu Konwojenci policji Nie są uczestnikami procesu osoby zatrudnione w sekretariatach, kasach sądowych, sprzątaczki, woźne.