Podstawy Kryminologii Prof. dr hab. Monika Płatek; WPiA UW 3 -10 listopada 2009

Definicja Kryminologii Nauka o przyczynach i uwarunkowaniach przestępczości (etiologia przestępczości i patologii). O objawach i przyczynach przestępczości. O funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Zadania kryminologii? Wyjaśnić zachowania? Jakie? Dostarczyć usprawiedliwienia dla działania organów ścigania przestępczości? Czy może usprawiedliwić działania władzy? Rozszerzyć zrozumienie zjawisk społecznych? Uświadomić różnorodność sposobów kontroli społecznej

Główne nurty (paradygmaty) myśli kryminologicznej Kryminologia klasyczna Kryminologia pozytywistyczna: nurt biopsychologiczny i socjologiczny Kryminologia antynaturalistyczna: teoria naznaczenia społecznego, teorie konfliktu społecznego, nurt fenomenologiczny, teorie kryminologii radykalnej, abolicjonizm, Kryminologia neoklasyczna: koncepcja sprawiedliwej odpłaty, teoria kontroli, ekonomiczna teoria przestępczości. Kryminologia feministyczna.

Sposoby badania źródeł przestępczości w kryminologii Poszukiwanie jednostkowych źródeł: Dowody, biologia, społeczeństwo Interakcja – przestępstwo i przestępca zaczynają się od nazwania, nadania „tytułu”. Konflikt – przestępstwo na tle stosunków społecznych – od Marksa przez abolicjonizm, sprawiedliwość naprawczą po feminizm i psychologię społeczną

The Auto-Icon of Jeremy Bentham (1748-1832) with Bentham's Head .

Podstawowe pojęcia: władza, wiedza, ciało. Dyscyplinujące źródła idei więzienia

Sposoby badania źródeł przestępczości w kryminologii Poszukiwanie jednostkowych źródeł: Dowody, biologia, społeczeństwo Interakcja – przestępstwo i przestępca zaczynają się od nazwania, nadania „tytułu”. Konflikt – przestępstwo na tle stosunków społecznych – od Marksa przez abolicjonizm, sprawiedliwość naprawczą po feminizm i psychologię społeczną

Społ. próba objaśnienia przestępstwa i kary: Emil Durkheim : perspektywa rytuałów potępiających Solidarność społeczna Kultura i etyka Znajomość norm Nieuniknioność i pozytywna strona przestępstw Pozytywna rola kary

Emil Durkheim – Teoria kontroli – teoria anomii społecznej. Przestępczość jest zjawiskiem normalnym, co więcej o ile nie zalewa – pożytecznym. Przestępczość jest, była i będzie; Łamanie norm dynamizuje społeczeństwo Gdyby stworzyć „społeczeństwo aniołów” w którym nie popełniano by przestępstw, to ludzie i tak wynajdą zachowania godne potępienia, wykreują przestępczość.

Definicje Solidarność społeczna – fundament kolektywnego życia i społecznej zgodności Społeczne normy i „kolektywna reprezentacja” – formy społecznej organizacji Kultura i etyka społeczeństwa - ugruntowane w specyficznej społecznej organizacji stwarzającej funkcjonalną społeczną przestrzeń Kara ucieleśnienie społecznego morale i porządku – odzwierciedla poziom przestrzegania norm.

Przestępstwo według Durkheima Przestępstwo nie jest ani dane, ani nie jest naturalne. To, co jest uznane za przestępstwo nie jest jednolite i podlega kulturowym i społecznym zmianom . Nie zawsze jest społecznie szkodliwe lub przeciwne społecznym interesom . Przestępstwem są te akty, które poważnie naruszają kolektywne poczucie przyzwoitości (acts which seriously violate a society's conscience collective).

Usprawiedliwienie kary Akt kryminalny narusza święte normy kolektywnego sumienia i tym samym produkuje/powoduje punitywną reakcję Kara służy edukacji moralnej, produkuje/wytwarza autorytet, służy moralnej edukacji, choć winna być ostatnim środkiem po który w tym celu sięgamy Silny i legitymowany ustalony porządek moralny wymaga drobnych sankcji dla przywrócenia pierwotnej harmonii i poradzenia sobie z osoba ją naruszającą

Święte, stałe, kolektywne normy ?

Niezmienne normy moralne: Nie zabijaj Nie kłam Nie kradnij Miłość bliźniego Braterstwo Tolerancja Opiekuńczość

W osiemnastu krajach członkowskich Rady Europy (Szwecja, Norwegia, Cypr, Łotwa, Bułgaria, Islandia, Rumunia, Grecja, Portugalia, Finlandia, Austria, Dania, Chorwacja, Niemcy, Ukraina, Węgry, Holandia, Hiszpania) obowiązuje prawny zakaz stosowania kar fizycznych wobec dzieci. W Polsce karcenie fizyczne dzieci w celu wychowawczym oraz w społecznie akceptowanych granicach jest prawnie dozwolone.   35% Polaków uważa, ze nigdy nie powinno się stosować kar fizycznych wobec dzieci. 50% sądzi, że czasami są one usprawiedliwione, a 13%, że rodzicie mogą karać dzieci biciem zawsze, kiedy uznają, że jest to skuteczna metoda wychowawcza (OBOP 2005).

JAKI POWINIEN BYĆ, PANA(I) ZDANIEM, NAJWAŻNIEJSZY CEL KARY? CZY W POLSCE, PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY PRZYWRÓCIĆ KARĘ ŚMIERCI? CZY W POLSCE, PANA(I) ZDANIEM, NALEŻY ZNIEŚĆ KARĘ ŚMIERCI? VI.93 VI.95 VIII,01 Tak 28 32 66 Nie 64 62 24 Trudno powiedzieć 8 6 10 (OBOB 2001) JAKI POWINIEN BYĆ, PANA(I) ZDANIEM, NAJWAŻNIEJSZY CEL KARY? VI.93 VI.95 VIII.01 Ochrona społeczeństwa przed przestępcami przez ich uwięzienie 32 45 45 Spowodowanie, aby inni ludzie nie popełniali przestępstw 31 26 26 Odpłata, zadośćuczynienie sprawiedliwości 9 11 15 Poprawa skazanego 26 16 13 Inne cele 2 2 1

ochrona społeczeństwa przed przestępczością 95% 93% 77% OBECNIE W POLSCE PRZYGOTOWYWANA JEST NOWELIZACJA PRAWA KARNEGO. Z ODCZYTANEJ LISTY PROSZĘ WYBRAĆ TRZY NAJWAŻNIEJSZE PANA(I) ZDANIEM CELE, JAKIE POWINNA TA REFORMA SPEŁNIAĆ. Można było wskazać trzy odpowiedzi VI.93 VI.95 VIII.02 ochrona społeczeństwa przed przestępczością 95% 93% 77% Surowe karanie 46% 55% 73% Naprawienie szkody wyrządzonej przestępczością - - 42% Ułatwienie skazanym powrotu do społeczeństwa po odbyciu kary 67% 61% 17% Obniżanie kosztów ekonomicznych ograniczania i zwalczania przestępczości 37% 30% 12% Przestrzeganie praw ludzkich skazanych 40% 35% 6% Inne 2% 3% 1% Trudno powiedzieć - - 3% (OBOB 2002)

Teorie strukturalne - Robert Merton Wszyscy podlegają naciskowi społecznemu celem skłonienia ich do osiągnięcia uznanych w tym społeczeństwie wartości. Społeczeństwo wytwarza wspólną strukturę kulturową . Osiągnięcia tych kulturowo wyznaczonych celów: udział w konsumpcji, we władzy, osiągnięcia naukowe lub kulturalne, sława, samodzielne stanowisko; jest uznawane za miernik sukcesu. Obok celów istnieją także społecznie akceptowane środki.

Sposoby przystosowania wg. Mertona Konformizm: cele +środki; Innowacja: cele – brak środków; Rytualizm: odrzucenie celów, akceptacja środków; (idealny urzędnik, doktór, nauczycielka, celnik etc.); Wycofanie – cele i środki silnie zinternalizowane, ale niedostępne: zawiodły, nieosiągalne; zaniechanie dążenia do celów, działalność zastępcza (włóczęgostwo, alkoholizm, narkomania); Bunt – odrzucenie kulturowo określonych celów i środków. (Rewolucja) * Nowe cele, nowe środki

Strukturalna teoria przystosowania się/Anomii Roberta Mertona(1910-2003) Konformizm - człowiek sukcesu Innowacja – bywa, że przestępca lub wynalazca Rytualizm – idealna urzędniczka, nienaganna lekarka, wzorowa nauczycielka; lęk o status Wycofanie się – bywa, że pije, bywa, że myśli, od filozofa po narkomana; defetyzm, kwietyzm, eskapizm Bunt – hippis, rewolucjonista, terrorysta

Travis Hirschi – teoria kontroli - 1969 Przyczyną przestępczości jest osłabienie, zerwanie więzi społecznych, gdyż zmniejsza to gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych. Elementy więzi społecznych: Przywiązanie (attachment) Zaangażowanie (commitment) Zaabsorbowanie (involvement in conventional activities) Przekonania (belief) – gotowość do przestrzegania norm prawnych, akceptacja norm

Hirschi i Gottfredson - 1990 Ogólna teoria przestępczości: Zachowanie kryminalne jest wynikiem zbyt niskiej samokontroli, która to cecha osobowości łączy się z tendencją do zachowań hedonistycznych, wymagających szybkiego zaspokajania potrzeb doraźnych, co jest następstwem niewłaściwego wychowania.

W co należy inwestować, zdaniem Sherman/Gottfedsona, aby przeciwdziałać przestępczości

Kryminologia pozytywistyczna: nurt biopsychologiczny i socjologiczny Koncepcje ekologiczne szkoła Chicagowska

Robert E. Park, Ernest Burgess; Strefy rozwoju miasta: Centralna – loop, city, bussines district; Przejściowa-zone in Transition; Mieszkania pracownicze Willowa Podmiejska – commuters zone (1925)

Coming to Chicago in 1914 in the Department of Sociology and Anthropology, Park acquired an ideal laboratory to study the phenomenon of collective behavior and interaction. Chicago, like any great city, was civilization compressed into a small geographical area but with its diversity left intact. Park wrote: The city is a state of mind, a body of customs and traditions, and of organized attitudes and sentiments that inhere in this tradition. The city is not, in other words, merely a physical mechanism and an artificial construction. It is involved in the vital processes of the people who compose it, it is a product of nature and particularly of human nature. Robert E. Park, "The Negro: The Origins of Slavery," lecture notes.

Strefa przejściowa – t. Burgesa Fazy najmu- osłabienie wspólnoty sąsiedzkiej; inwazji biznesu; pokoi do wynajęcia; napływu grup rasowych i narodowościowych o niskim statusie kulturowym; wkraczanie przestępczości i występku; chaosu społecznego, biznes i przemysł obejmują dzielnice w całkowite posiadanie. Przestępczość jest wynikiem naturalnego procesu rozwoju miasta, a strefa przejściowa jest ostają dla tych, którzy przegrali walkę o byt.

Teoria uczenia się zachowań przestępczych – Edwin Sutherland Teoria zróżnicowanych powiązań: Zachowanie przestępcze jest wyuczone; ZP zostaje wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikowania się. Zasadnicza część uczenia się przestępnego zachowania dokonuje się w grupach o bliskich osobistych powiązaniach.

Teoria zróżnicowanych powiązań Zachowanie przestępne jest wyuczone W interakcjach z innymi osobami, w procesie komunikacji W grupach bliskich osobistych powiązań Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu przepisów prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu przepisów prawa

4.ZP obejmuje: techniki popełniania przestępstw, specyficzne ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji, postaw. 5. Powyższe w powiązaniu z normami prawnymi może być wiążące lub niewiążące – w zależności czy uznaje się czy nie uznaje za ważne przestrzeganie prawa. 6. Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszeniu przepisów prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszeniu prawa.

7. Zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, trwałością, pierwotnością, intensywnością. 8. W procesie uczenia się ZP poprzez powiązania z kryminalnymi i niekryminalnymi wzorcami występują te wszystkie mechanizmy, które występują przy każdym uczeniu się. (naśladownictwo) 9. Ponieważ ZP jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości , nie można go wyjaśnić odwołując się do tych potrzeb i wartości , gdyż zachowanie nieprzestępne jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości. (złodzieje kradną, robotnicy pracują)

Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy Nie istnieją podkultury dewiacyjne. Istnieje podkultura dewiacji lub przestępczości. Pojęcie „podkultura dewiacyjna” sugeruje odrębność danej klasy wartości i norm zachowania w stosunku do kultury dominującej. W praktyce większość wyznaje dwa systemy wartości: oficjalne- konformistyczne, związane są z czasem pracy, nauki, z działalnością polityczną lub społeczną Skryte, nieoficjalne- dewiacyjne, związane s tym co dzieje się w czasie wolnym od kontrolnej obserwacji innych ważnych osób (weekendy, czas prywatny, święta). PATRZ: wartości codzienne i uroczyste

Gresham Sykes i David Matza – teoria technik neutralizacji Zaprzeczenie odpowiedzialności – pod górkę do szkoły; zbieg okoliczności, „wepchnięty” w to, Zaprzeczenie bezprawia – na biednego nie trafiło; nie ma krzywdy, nie twoja sprawa; Zaprzeczenie ofiary – zasłużył/a sobie na to – bo zupa była za słona; bo homoseksualista, Potępienie potępiających – ścigający nie są lepsi, policja jest przekupna, a rodzice źli. Powołanie się na wyższe racje – ratowanie chorego; kolizja wartości.