Odpowiedzialność cywilna lekarza Lek. Łukasz Szleszkowski Katedra Medycyny Sądowej AM Zakład Prawa Medycznego

Prawo cywilne – ius civile będąc częścią wewnętrznego normatywnego systemu prawnego, zajmuje się regulacją stosunków o charakterze majątkowym i majątkowych konsekwencjach pomiędzy obywatelami, podmiotami zbiorowymi oraz obywatelami a podmiotami zbiorowymi. dysponuje ono sankcjami składającymi się na system odpowiedzialności cywilnej.

Odpowiedzialność cywilna odpowiedzialność majątkowa dłużnika dłużnik odpowiada za dług całym swoim majątkiem obecnym i przyszłym; Funkcją odpowiedzialności cywilnej jest f. kompensacyjna, której celem jest wyrównanie uszczerbku doznanego przez poszkodowanego w dobrach prawnie chronionych F. represyjna i prewencyjno-wychowawcza maja mniejsze znaczenie

Odpowiedzialność cywilna lekarza Źródłem odpowiedzialności c. lekarza może być: istniejące między stronami zobowiązanie (umowa pomiędzy prywatnie praktykującym lekarzem pub prywatnym szpitalem a pacjentem) czyn niedozwolony (postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki lekarskiej lub współżycia społecznego prowadzące do szkody)

Pojęcie szkody w prawie cywilnym Szkodę majątkową stanowi materialny uszczerbek na osobie lub mieniu, natomiast niemajątkową cierpienia fizyczne i krzywda moralna; Osobę doznającą szkody i krzywdy nazywa się „poszkodowanym”

Pojęcie szkody w prawie cywilnym Szkoda jest powstałą wbrew woli poszkodowanego różnicą pomiędzy jego obecnym stanem majątkowym a stanem, jaki zaistniałby gdyby nie doszło do zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę W przypadku świadczeń medycznych szkoda, której doznał pacjent ma charakter – szkody na osobie

Pojęcie szkody w prawie cywilnym Szkoda na osobie to takie naruszenie dóbr osobistych, które prowadzi w sposób pośredni obok albo wraz z wyrządzeniem krzywdy do negatywnych skutków majątkowych tej osoby

Pojęcie szkody w prawie cywilnym Szkoda może być wyrządzona pacjentowi przez lekarza, personel medyczny lub w wyniku zaniedbań organizacyjnych

Szkoda majątkowa Uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia; Straty wynikłe z całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej; Straty wynikłe ze zwiększenia potrzeb poszkodowanego lub zmniejszenia jego widoków powodzenia w przyszłości; Koszty leczenia; Inne uzasadnione wydatki;

Szkoda majątkowa utrata dochodów; W razie śmierci szkodą są straty, które wskutek tego ponoszą osoby trzecie (koszty pogrzebu, utrata środków utrzymania, pogorszenie sytuacji życiowej

Szkoda Nie każde uszkodzenie ciała dokonane przez lekarza jest uznane za szkodę; Jeżeli uszkodzenie ciała dokonane zostało podczas zabiegu lege artis i konieczne było dla ratowania życia to nie jest to wyrządzenie szkody Szkoda może być wynikiem wadliwego leczenia lub nawet prawidłowego ale bez zgody pacjenta

Szkoda niemajątkowa - krzywda cierpienia fizyczne i moralne; zwykle wiąże się ze szkodą majątkową na osobie; ale może być od niej niezależna;

Szkoda Ustalelnie wysokości szkody polega na porównaniu stanu w jakim znajdowałby się pacjent, gdyby nie wadliwe postępowanie lekarskie a stanem jaki powstał w wyniku tego postępowania; Należy przy tym uwzględnić samoistny rozwój choroby oraz szkodę przyszłą (zwiększenie potrzeb)

Odpowiedzialność kontraktowa -ex contractu Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika (lekarza lub zakład leczniczy) powoduje odpowiedzialność kontraktową

Odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika – art. 471 KC „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania , chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności za które dłużnik nie odpowiada”

Odpowiedzialność kontraktowa może być oparta: na zasadzie winy; na zasadzie ryzyka (odpowiedzialność jest zaostrzona, dłużnik odpowiada za wyrządzenie szkody niezależnie od winy a tylko z uwagi na niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania)

Odpowiedzialność deliktowa- ex delicto Wyrządzenie szkody poprzez czyn niedozwolony przy braku zobowiązania pomiędzy stronami powoduje odpowiedzialność deliktową

Art. 415 KC „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”

Odpowiedzialność deliktowa może być oparta na zasadzie: Winy Ryzyka Słuszności

Zbieg odpowiedzialności – art. 443 KC „Okoliczność że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła stanowiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba, że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego”

Odpowiedzialność solidarna - art. 441 KC „jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym , ich odpowiedzialność solidarna”

Wina element obiektywny – zachowanie niewłaściwe - uchybienie przez lekarza obowiązkom zawodowym (bezprawność czynu); element subiektywny (nastawienie psychiczne, wina w ścisłym tego słowa znaczeniu)

Wina Wina umyślna – dolus Dolus directus – zamiar bepośredni (sprawca chce wyrządzić szkodę) Dolus eventualis – zamiar wynikowy (sprawca godzi się świadomie na skutek swego postępowania) Wina nieumyślna – culpa (niedbalstwo)

Wina nieumyślna Art. 355 KC - „Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju”

Przesłanki odpowiedzialności cywilnej zdarzenie wyrządzające szkodę (czyn niedozwolony albo niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania) szkoda majątkowa lub niemajątkowa (krzywda); związek przyczynowy pomiędzy tym zdarzeniem a szkodą

Adekwatny związek przyczynowy - art.. 361 § 1 KC Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa zadziałania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła W orzecznictwie SN nie wymaga się aby z.p. ustalony był w sposób pewny; Najczęściej z uwagi na charakter zjawisk biologicznych można mówić tylko o prawdopodobieństwie jego zaistnienia;

Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 VII 1974 (IICR 415/74), w którym Sąd orzekł: „Jeżeli w sprawie ustalono, że stan sanitarny szpitala był wyjątkowo zły i że mógł doprowadzić do infekcji, a zakażenie rzeczywiście nastąpiło, prawdopodobieństwo związku przyczynowego między złym stanem sanitarnym a zainfekowaniem organizmu jest tak duże, że można przyjąć, iż powód spełnił swój obowiązek ze spoczywającego na nim ciężaru dowodu. Nie można, bowiem stawiać powodowi nierealnego wymagania ścisłego udowodnienia, jakimi drogami infekcja przedostała się do organizmu. Dlatego też w takiej sytuacji, jeżeli pozwany szpital twierdzi, że infekcja pochodzi z innych źródeł, powinien to udowodnić”

W wyniku błędnej diagnozy przeprowadzono nieuzasadnioną operację, podczas której podano pacjentowi krew zakażoną HIV. Pacjent doznał szkody na osobie. Czy lekarz, który błędnie zdiagnozował schorzenie ponosi odpowiedzialność cywilną???????

Ciężar dowodu Jeżeli odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy, winę tę z reguły trzeba udowodnić; Ciężar udowodnienia danego faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne; Wierzyciel (powód) powinien udowodnić przesłanki odpowiedzialności cywilnej

Zasada kontradyktoryjności Zasada inkwizycyjności

Biegli w postępowaniu cywilnym Art. 287 § 1 k.p.c. głosi, że: „w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.”

Sąd Najwyższy w Orzeczeniu z dnia 24. XI Sąd Najwyższy w Orzeczeniu z dnia 24.XI.1999 (I CKN 223/98) stwierdził, że „dowód z opinii biegłego z uwagi na składnik w postaci wiadomości specjalnych jest dowodem tego rodzaju, iż nie może być zastąpiony inną czynnością dowodową np. przesłuchaniem świadka. Jeżeli więc zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. sąd może dojść do wiadomości specjalnych wyłącznie poprzez skorzystanie z pomocy biegłego, to sąd dopuszcza się naruszenia art. 232 zdanie drugie k.p.c, skoro z urzędu nie przeprowadza dowodu z opinii biegłego, natomiast dowód ten jest niezbędny dla miarodajnej oceny zasadności wytoczonego powództwa”.

Domniemanie faktyczne Domniemanie faktyczne jest tworzone podczas procesu przez sąd, samodzielnie na podstawie zebranego materiału dowodowego i stanowi procesową metodę dowodzenia, polegającą na rozumowaniu o faktach z innych faktów „Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów” (Art.231 KC)

Domniemanie faktyczne Funkcją instrumentu prawnego, jakim jest domniemanie faktyczne jest przezwyciężenie braków dowodowych oraz usprawnienie dowodzenia w procesie cywilnym

Dowód prima facie – res ipsa loquitur Zdarzenie nie miałoby miejsca, gdyby pozwany dołożył należytej staranności; Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zdarzenie nastąpiło w czasie , gdy powód znajdował się pod kontrolą pozwanego Zachowanie powoda w tej sytuacji było bierne

Lekarz zatrudniony w publicznym ZOZ-ie nie łączy go z pacjentem żaden stosunek umowny; realizuje wobec pacjenta działalność zakładu i jest wobec niego osobą trzecią; odpowiedzialność deliktowa (art.415 KC) lub pracownicza

Lekarz zatrudniony w ZOZ na umowie cywilnoprawnej - kontrakt Lekarz jako - przedsiębiorca świadczący usługi medyczne; Odpowiedzialność ZOZ i lekarza jest solidarna; Gdyby odpowiedzialność ZOZ była kontraktowa wtedy zakład odpowiada za lekarza jako podwykonawcę swoich zobowiązań;

Lekarz prywatnie praktykujący Lekarz zawiera z pacjentem umowę o świadczenie usług leczniczych; Zobowiązuje się do leczenia w zakresie objętym umową; Zobowiązanie lekarza polega na dołożeniu należytej staranności; Lekarz odpowiada za brak staranności (wina) a nie za rezultat leczenia;

Lekarz zatrudniający personel medyczny Odpowiada za wyrządzone przezeń szkody niezależnie od własnej winy; Na zasadzie odpowiedzialności za podwykonawców i pomocników, albo podwładnych; Konieczne jest udowodnienie winy personelu

Lekarz prywatnie praktykujący Lekarz udzielający pacjentowi świadczeń leczniczych na podstawie umowy z NFZ w zakresie świadczeń objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym – odp. deliktowa Świadczenia ponadstandardowe – odp. kontraktowa przy zbiegu z odp. deliktową w przypadku szkody na osobie

Spółdzielnia lekarska pacjent zawiera umowę ze spółdzielnią. Lekarz nie jest kontrahentem pacjenta,,lecz wykonawcą zobowiązań spółdzielni. Odpowiedzialność wobec pacjenta może być tylko deliktowa – z czynu niedozwolonego (art. 415 k.c.). Jeżeli spółdzielnia zapewnia jedynie stronę organizacyjna, a pacjent sam wybiera lekarza – z którym zawiera umowę – stronami umowy o usługi sa pacjent i lekarz. Odpowiedzialność kontraktową za niewykonanie usługi ponosi wyłącznie lekarz przy zbiegu z odpowiedzialnością deliktową.

Zakład leczniczy prowadzony przez lekarzy z których każdy działa na własny rachunek pacjent ma pełną swobodę wyboru lekarza z którym zawiera umowę o usługi lecznicze. Zakład stwarza tylko ramy organizacyjne (np. dostarcza lokal, aparaturę, personel medyczny). Lekarz nie jest pracownikiem zakładu i sam ponosi odpowiedzialność – kontraktową przy zbiegu z deliktową. Zakład może natomiast ponieść odpowiedzialność organizacyjną

Lekarz zatrudniony w prywatnej klinice na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia jest wykonawcą zobowiązań zakładu i działa na rachunek zakładu. W związku z tym zakład ponosi odpowiedzialność kontraktową za wyrządzone szkody przy zbiegu z odpowiedzialnością deliktową Nie uchyla to odpowiedzialności deliktowej samego lekarza.

Lekarz działający w ramach spółki cywilnej lub spółki zoo pacjent zawiera umowę o usługi lecznicze ze spółką. Za wyrządzone pacjentowi szkody odpowiadają solidarnie wszyscy wspólnicy spółki. Odpowiedzialność może być kontraktowa lub deliktowa. Nie uchyla to odpowiedzialności deliktowej każdego z lekarzy wspólników, gdy szkoda jest skutkiem czynu niedozwolonego ze strony konkretnego lekarza.

Lekarze w spółce partnerskiej lekarz nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów zawodu jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego np. pielęgniarki.

Prywatnie praktykujący lekarz – odpowiada za wszelkie szkody doznane przez pacjenta, ale wynajmuje salę operacyjną – szpital mógłby ponieść odpowiedzialność deliktową np.. Gdy szkoda powstała w wyniku wadliwie działających urządzeń szpitalnych lub zaniedbań pielęgniarki.

Publiczny zakład opieki zdrowotnej Nie zawiera umowy z pacjentem; Obowiązek udzielania świadczeń płynie z ustawy; Odpowiedzialność deliktowa

Dołożenie należytej staranności czy zobowiązanie rezultatu? Lekarz jest zobowiązany uczynić wszystko aby osiągnąć rezultat (wyleczenie) Nie może jednak odpowiadać za brak pomyślnego wyniku leczenia;

Wynagrodzenie szkody Naprawienie szkody wyrządzonej poszkodowanemu polega na wypłacie określonej przez sąd w wyroku sumy pienieżnej.

Art. 444 §1 KC „w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą , także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu”

Koszty leczenia; specjalnego odżywiania, nabycia protez, transport chorego; koszty specjalnej opieki i rehabilitacji itd.; Renta – jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, albo jeśli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki na przyszłość (renta pełna lub wyrównawcza)

Zadośćuczynienie – art.. 445 KC „W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę”

Śmierć poszkodowanego – art. 446 KC Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, który je poniósł

Przedawnienie roszczeń „Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę”