UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO II KONFERENCJA PANELE EKSPERTÓW 28 – 29 Czerwca 2010 r. „Nowoczesne technologie materiałowe stosowane w przemyśle lotniczym” ZB 9 Metaliczne materiały kompozytowe w aplikacjach lotniczych (w tym materiały typu GLARE) Lider merytoryczny Dr hab. Barbara Surowska Instytucje partnerskie w zadaniu Politechnika Lubelska, Politechnika Rzeszowska, Politechnika Śląska, Instytut Lotnictwa, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych I i II kwartał 2010

Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Politechnika Śląska: Odlewy szkieletowe Zakres przeprowadzonych badań: Opracowanie modelu odlewu szkieletowego o łącznikach ułożonych prostopadle do ścian Określenie rozkładu naprężeń dla modelu komórek elementarnych Wykonanie próbnych odlewów szkieletowych oraz kompozytów Kompozyty umacniane cząstkami Określenie warunków wprowadzenia cząstek zbrojących metodą mechanicznego mieszania (temperatura procesu, prędkość wirowania, rodzaj atmosfery ochronnej, Określenie warunków homogenizacji i odgazowania zawiesiny (temperatura procesu, prędkość wirowania, ciśnienie atmosfery ochronnej, czas homogenizacji) Wytworzenie kompozytów na bazie stopu Al-Si-Mg, zawierających cząstki homo i heterofazowe, technologią odlewniczą cząstki SiC, cząstki węgla szklistego oraz mieszaninę cząstek SiC i węgla szklistego

Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Potwierdzono korzystne właściwości mechaniczne odlewów szkieletowych, w których cała struktura przejmuje reakcję na obciążenie siłą skupioną. Na przykładzie kompozytów z polimerem siarkowym potwierdzono korzystne właściwości mechaniczne i mikrostrukturalne kompozytów wytworzonych ze zbrojeniem szkieletowym. Przeanalizowano możliwości kształtowania dyfuzji, morfologii i segregacji cermetalowych komponentów wzmacniających w kompozytach przeznaczonych do wytwarzania szkieletów Potwierdzono możliwość wytwarzania szkieletów tradycyjnymi technikami odlewniczymi. Porównując strukturę kompozytów zbrojonych cząstkami wytworzonych tradycyjną metodą mechanicznego mieszania ze strukturą odlewów wytworzonych z zastosowaniem techniki próżniowej stwierdzono znaczne podwyższenie lejności, a utworzona po zakrzepnięciu struktura pozbawiona jest porowatości.

Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Politechnika Lubelska: Wytworzono płyty kompozytowe kevlarowo-epoksydowe i hybrydowo-epoksydowe metodą autoklawową w warunkach przemysłowych w celu wyznaczenia parametrów wytrzymałościowych niezbędnych do analizy MES – uzyskano wysoką jakość wykonania. Badania wytrzymałościowe wytworzonych materiałów kompozytowych w temperaturach normalnych pozwoliły na uzyskanie niezbędnych parametrów materiałowych oraz materiału fraktograficznego do jakościowej i ilościowej analizy pękania. Wykonano numeryczną analizę właściwości wytrzymałościowych laminatów szklano- i węglowo-epoksydowych o różnych ułożeniach warstw jako I etap analizy MES laminatów typu GLARE.

Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Politechnika Lubelska: Obserwacje na mikroskopie metalograficznym oraz mikrotomografie komputerowym pozwoliły na jakościową i ilościową ocenę stanu materiałów doświadczalnych. Ponadto metodą mikrotomografii komputerowej wykonano analizę 3D piany ceramicznej dla zespołu z PRz oraz sprawdzono możliwości urządzenia i opracowano metodykę badań na elementach struktur lotniczych otrzymanych w ramach współpracy z PZL Świdnik SA.

Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Politechnika Rzeszowska Kompozyty o osnowie ceramicznej: Zakres przeprowadzonych badań: Wyznaczenie rozkładu średnic zastępczych komórek w spienionej ceramice korundowej. Opracowanie metodyki i wykonanie korundowych pianek do badań przewodnictwa cieplnego. Badania przewodnictwa cieplnego spienionej ceramiki korundowej. Wyznaczenie twardości i ścieralności kompozytów AlCu5/Al2O3. Pianki korundowe o porowatości 90% oraz 86% charakteryzują się małymi wartościami przewodnictwa cieplnego w badanym zakresie temperatury (25 – 600oC), co predysponuje te materiały do zastosowań w lekkich izolacjach termicznych w lotnictwie. Przeprowadzone badania mikrostruktury metodą mikrotomografii komputerowej wykazały, że możliwe jest otrzymanie dobrej jakości przekrojów 2D preformów korundowych, z których obliczono rozkład grubości ścianek pianki. Uzyskano także, dobrej jakości obrazy rekonstrukcji przestrzennej (3D).

Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Ceramiczne materiały na ogniwa paliwowe: W ramach badania technologii wytwarzania elementów ogniwa paliwowego na podłożu anodowym zastosowano nową metodę formowania podłoży jaką jest prasowanie termoplastyczne. Dzięki metodzie prasowania termoplastycznego otrzymano płaskie podłoża anodowe o wysokiej porowatości. Ponadto metoda ta pozwala na wytwarzanie wytrzymałych podłoży w szerokim zakresie porowatości. W porównaniu do metody odlewania folii metoda ta pozwala na użycie niewielkiej ilości materiałów przeznaczonych do prób oraz czas ich przygotowania jest znacznie krótszy.

Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO ITWL: Wykonano diagnostykę próbek badaniami nieniszczącymi z wykorzystaniem nowoczesnych systemów badawczych metodami: Termografii impulsowej; Bond Testing; Metodą ultradźwiękową Określono możliwości diagnostyczne poszczególnych technik badawczych do wykrywania wybranych typów uszkodzeń kompozytów włóknistych; Porównano wyniki uzyskane poszczególnymi metodami.

Dane do wskaźników realizacji celów projektu UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Referaty Dębski H.: Przykłady modelowania MES cienkościennych struktur kompozytowych stosowanych w konstrukcjach lotniczych, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska Bieniaś J., Surowska B.: Wytwarzanie, mikrostruktura oraz wybrane właściwości struktur kompozytowych, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska Bieniaś J., Surowska B., Ostapiuk M., Beer K.: Identyfikacja nieciągłości w laminatach lotniczych z wykorzystaniem mikrotomografii komputerowej, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska Surowska B., Bieniaś J.: The quality inspection of a smart composite structure, ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, 7-10 June 2010, Budapest Hungary Dębski H.: Numerical FEM analysis of aviation load carrying capacity structure constructed from composite materials, ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, 7-10 June 2010, Budapest Hungary Bieniaś J., Ostapiuk M., Surowska B.: Fatigue behaviour of carbon/epoxy composite, ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, 7-10 June 2010, Budapest Hungary Dragan K. , Lisiecki J., Klimaszewski S.: Impact damage identification in the composite aerospace elements with the use NDT and SHM approach, 5th International Conference - Supply on the Wings, 2 – 4 November 2010 Frankfurt, Germany (accepted).

Dane do wskaźników realizacji celów projektu UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Referaty c.d. Kluczowski R., Krauz M., Śliwa R.E.: Methods of preparation of elements of solid oxide fuel cells SOFC, European Conference on Materials and Structures in Aerospace EUCOMAS 2010, 7-8 June 2010 Berlin, Germany Potoczek M., Śliwa R. E.: Processing of Al2O3 preforms by gelcasting of foams and their liquid light metal infiltration, European Conference on Materials and Structures in Aerospace ECOMAS, June 7-8, 2010, Berlin, Germany Potoczek M., Śliwa R. E.: Ceramic foams as thermal conductivity insulations and preforms for metal-ceramics interpenetrating composites for aerospace applications, 5-th International Conference “Supply on the Wings”, November 2-4, 2010, Frankfurt Germany (accepted). Cholewa M., Scelina D.: Temiczna analiza derywacyjna polimerów siarkowych w zastosowaniu do kompozytów ze szkieletowym zbrojeniem AlSiX, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska Nowakowski S., Cholewa M., Wróbel P.: Kompozyty zbrojone fazami międzymetalicznymi z azotem i węglem, VI Seminarium SKN „Sferoid” 2010 Pikos Ł., Cholewa M., Szuter T.: Dobór geometrii odlewów szkieletowych w oparciu o symulacje stanu naprężeń, VI Seminarium SKN „Sferoid” 2010 Cholewa M., Szuter T.: Selection of skeleton castings geometry based on mechanical 3D analysis, 47th Foundry Days, 7th International PhD Foundry Conference, 2010, Brno

Dane do wskaźników realizacji celów projektu UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Publikacje Bieniaś J., Dębski H.: Numeryczna analiza tarcz kompozytowych zbrojonych włóknami szklanymi i węglowymi w warunkach złożonego stanu obciążenia, Kompozyty, nr 2/2010, str. 127÷132, 2010 Dębski H., Bieniaś J.: Numeryczne modelowanie właściwości struktur kompozytowych na przykładzie fragmentu łopaty śmigłowca, Kompozyty, nr 2/2010, str. 170÷174, 2010 Dębski H., Bieniaś J.: Finite numerical analysis of composite structure under complex loading conditions – optimal ply design of laminate, Journal of KONES Powertrain and Transport, Vol.17, No 1/2010, Kopecki T., Dębski H.: Stan zakrytycznej deformacji wielosegmentowej, wielopodłużnicowej konstrukcji cienkościennej poddanej skręcaniu. Badania eksperymentalne oraz nieliniowa analiza numeryczna, Acta Mechanica and Automatica, vol.4, no 1(2010), w druku Surowska B., Bieniaś J.: Wytwarzanie wielowarstwowych struktur kompozytowych metodą autoklawową, Kompozyty, 10: 2/2010, str. 121-126, 2010 Dębski H.: Przykłady modelowania MES cienkościennych struktur kompozytowych stosowanych w konstrukcjach lotniczych, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, str.100÷101 Bieniaś J., Surowska B.: Wytwarzanie, mikrostruktura oraz wybrane właściwości struktur kompozytowych, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, 22-23

Dane do wskaźników realizacji celów projektu UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Publikacje – c.d. Bieniaś J., Surowska B., Ostapiuk M., Beer K.: Identyfikacja nieciągłości w laminatach lotniczych z wykorzystaniem mikrotomografii komputerowej, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, 404-405 Surowska B., Bieniaś J.: The quality inspection of a smart composite structure, Proceedings of ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, Budapest July 2010, no. 156 Dębski H.: Numerical FEM analysis of aviation load carrying capacity structure constructed from composite materials, Proceedings of ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, Budapest July 2010, no. 627 Bieniaś J., Ostapiuk M., Surowska B.: Fatigue behaviour of carbon/epoxy composite, Proceedings of ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, Budapest July 2010, no. 072 Cholewa M., Scelina D.: Termiczna analiza derywacyjna polimerów siarkowych w zastosowaniu do kompozytów ze szkieletowym zbrojeniem AlSi, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, s. 58-69 Cholewa M., Szuter T.: Geometrical and mechanical analysis of 3D casted skeleton structure, Archives of Foundry Engineering, 2/2010, v 10, p 23-27 Dulęba A., Cholewa M.: Morfologia i segregacja fazy wzmacniającej w odlewanym kompozycie AlSi-CrFeCp Kompozyty, 3/2010, s. 195-200 Nowakowski S., Cholewa M., Wróbel P.: Kompozyty zbrojone fazami międzymetalicznymi z azotem i węglem, Studenckie Prace Naukowe, 10/2010, s. 155-163 Pikos Ł., Cholewa M., Szuter T.: Dobór geometrii odlewów szkieletowych w oparciu o symulacje stanu naprężeń, Studenckie Prace Naukowe, 10/2010, s. 169-175

Dane do wskaźników realizacji celów projektu UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Prace inżynierskie obronione: Czerkies P.: Analiza numeryczna kompozytu szklano-epoksydowego z wykorzystaniem metody elementów skończonych (opiekun dr inż. H. Dębski), PL luty 2010 Leńczuk M.: Badania nieniszczące (NDT) wybranych kompozytowych struktur lotniczych (opiekun dr hab. B. Surowska), PL luty 2010 Jakubczak P.: Analiza materiałowa laminatów wzmacnianych włókami szklanymi stosowanych w lotnictwie (opiekun dr hab. B. Surowska), PL luty 2010 Majerski K.: Badania wybranych właściwości kompozytów warstwowych zbrojonych włóknami węglowymi (opiekun dr inż. J. Bieniaś), PL luty 2010 Kowalczyk Ł.: Wytwarzanie kompozytowych struktur lotniczych – technologia i badania wybranych właściwości (opiekun dr inż. J. Bieniaś), PL luty 2010 Mucha A.: Kompozyty inteligentne typu SMART w zastosowaniach lotniczych (opiekun dr inż. J. Bieniaś), PL maj 2010 Prace magisterskie obronione: Kwiatkowski P. : Przemiany fazowe w trakcie krystalizacji pierwotnej stopów Al i Cu (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa) PŚ Pawlas W. : Wpływ wybranych parametrów odlewania na strukturę i własności mechaniczne stopu Al-Si (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa) PŚ

Dane do wskaźników realizacji celów projektu UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Prace inżynierskie planowane: Kozak Małgorzata: Analiza nieciągłości w laminacie kompozytowym (opiekun dr inż. J. Bieniaś) PL 2 prace w PRz Prace magisterskie planowane: Muzyka Małgorzata: Analiza wad technologicznych w strukturze lotniczej typu sandwich (opiekun dr hab. B. Surowska), PL Rózga Katarzyna: Kompozyty metalowe zawierające węgiel szklisty (opiekun dr inż. J. Myalski), PŚ Lorek Tomasz: Badania segregacji w kompozytach Al-Si odlewanych w polu magnetycznym (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa), PŚ Pikos Łukasz: Badania własności użytkowych kompozytów ze zbrojeniem szkieletowym i cieczą lepko-sprężystą (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa), PŚ Prace doktorskie planowane – 1 w PRz Prace habilitacyjne planowane – 1 w PRz Udział studentów / doktorantów / innych wykonawców (liczbowo) PL: 3 pracowników n-b, 1 pracownik techniczny, 1 doktorantka; bez wynagrodzenia – 1 doktorantka, 8 studentów PŚ: 8 pracowników n-b, 2 pracowników technicznych, 5 studentów PRz: 5 pracowników n-b, 3 pracowników technicznych ITWL: 6 pracowników n-b, 3 pracowników technicznych

Stan współpracy z przedsiębiorstwami Doliny Lotniczej UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Stała współpraca z PZL Świdnik SA CEREL Boguchwała Propozycje przyszłego uszczegółowienia SPB na rok 2011 ITWL: Ocena uszkodzeń eksploatacyjnych w tym uszkodzeń typu Impact DAMAGE Porównanie aplikacji metod badań nieniszczących z metodami monitorowania

Badania przewidziane do realizacji przebiegają planowo UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wnioski Badania przewidziane do realizacji przebiegają planowo Wstępne wyniki badań wytworzonych materiałów kompozytowych potwierdzają skuteczność opracowywanych technologii W badania zaangażowani są zarówno pracownicy jak i studenci Wyniki prac prowadzonych w projekcie są upowszechniane w postaci licznych prezentacji oraz opracowanych publikacji, co przyczynia się do promocji projektu Zakłady lotnicze oraz instytuty badawcze zainteresowane są technologiami oraz metodami badawczymi materiałów przeznaczonych do zastosowania w przemyśle lotniczym