Aktualne ujęcie doktryny praw podstawowych w prawie wspólnotowym PRAWO WSPÓLNOTOWE Aktualne ujęcie doktryny praw podstawowych w prawie wspólnotowym

Prawa podstawowe Wspólnotowy system prawny zawiera własne prawa podstawowe oraz prawa człowieka i obywatela, które co prawda pozyskane zostały dzięki porównawczej analizie systemów konstytucyjnych państw członkowskich, ale są od nich niezależne.

cd. Istotnym wzorcem dla praw podstawowych włączonych do prawa wspólnotowego jest także EKPC, ratyfikowana przez wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty. Pomimo że Wspólnota dotychczas nie mogła przystąpić do EKPC, to poprzez jej członków jest zależna od Konwencji w tym sensie, że organy wspólnotowe nie mogą naruszyć standardów praw podstawowych zawartych w wykładni organów EKPC (wyrok z 18 czerwca 1991 w Sp. C-260/89, Ellimiki Radio Tileorassi ERT)

cd. Wspólnotowe prawa podstawowe nie muszą we wszystkich szczegółach odpowiadać średniemu czy najwyższemu poziomowi ochrony tych praw w państwach członkowskich. Ich jakość w konkretnych przypadkach oraz całkowita ochrona prawna z nich wynikająca jest właściwa systemowi prawa wspólnotowego. Treść i zasięg wspólnotowych praw podstawowych dzisiaj daje się. dość łatwo wywnioskować z obszernego orzecznictwa ETS .

cd. Obok podstawowych praw, jak prawo do: własności, wykonywania zawodu, wypowiadania poglądów, Trybunał przejął także takie zasady państwa prawa jak : zgodna z prawem działalność administracji, zakaz podwójnego karania, prawo do rzetelnego procesu z szeroko zagwarantowanym prawem do wysłuchania sądowego i ogłosił je „powszechnymi zasadami prawnymi prawa wspólnotowego".

cd. . Włączenie do prawa pierwotnego wniosków wynikających z orzecznictwa Trybunału jest pośrednim przyjęciem przez państwa członkowskie stanowiska Trybunału w kwestii praw podstawowych w prawie wspólnotowym. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego wszedł w życie nowy art. 7 TUE, który wzmocnił kontrolę Unii Europejskiej nad respektowaniem praw podstawowych przez państwa członkowskie.

cd. W ramach procedury nadzoru Rada. działając na wniosek 1/3 państw członkowskich, Parlamentu lub Komisji, może stwierdzić, że istnieje poważne ryzyko naruszenia art. 6 TUE przez państwa członkowskie, czyli naruszenie podstawowych zasad prawnych, praw człowieka, praw demokratycznych i wolnościowych. Przegłosowanie takiej konstatacji wymaga 4/5 głosów członków Rady.

cd. Przed stwierdzeniem takiego naruszenia Rada musi wysłuchać zdania państwa członkowskiego, któremu zarzucane jest łamanie praw fundamentalnych oraz uzyskać zgodę Parlamentu, który podejmuje decyzję większością 2/3 głosów, przy obecności ponad połowy posłów. Rada może również powołać niezależnych ekspertów, którzy przedłożą w stosunkowo krótkim terminie raport na temat respektowania praw w danym państwie członkowskim. Rada jest również zobowiązana do dokonywa nią regularnych przeglądów sytuacji prawnej w danym państwie

cd. W dalszej części procedury, na wniosek l/3 państw członkowskich lub Komisji Rada Europejska w głosowaniu jednomyślnym może definitywnie stwierdzić poważne i trwałe naruszania praw podstawowych przez dane państwo. Również w tym przypadku Rada Europejsku musi uzyskać zgodę Parlamentu, a rząd tego państwa powinien zostać wysłuchany. Po takim definitywnym stwierdzeniu Rada, podobnie jak w zapisie przyjętym już w Traktacie Amsterdamskim, może zawiesić wykonywanie przez to państwo członkowskie pewnych praw wynikających z prawa wspólnotowego.

cd. Restrykcje mogą sięgać aż zawieszenia prawa do głosowania w Radzie włącznie. Natomiast wszelkie zobowiązania danego państwa wynikające z prawa wspólnotowego, są dla niego cały czas wiążące. Głosowanie w tej części procedury odbywa się kwalifikowaną większością i w taki sam sposób Rada może następnie zmienić lub odwołać zakres restrykcji nałożony na dane państwo.

Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w miejscu pracy A. Uwagi wstępne Artykuł 141 TWE jest jedynym zapisanym prawem podstawowy» w prawie wspólnotowym, które działa na korzyść każdego obywatela także w stosunku do obywateli własnego państwa członkowskiego.

Zasada równouprawnienia wynagrodzeń cd. Artykuł 141 TWE [119] gwarantuje: „zasadę jednakowego wynagrodzeniu dla mężczyzn i kobiet za jednakową pracę" w państwach członkowskich. Czyli gwarantuje jednakowe wynagrodzenie „dla pracobiorców kobiet i mężczyzn, wykonujących jednakową pracę w tym samym przedsiębiorstwie państwowym lub prywatnym".

Zasada równouprawnienia wynagrodzeń w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości W wyroku z 8 kwietnia 1978 r. w Sp. 43/75, Defrenne II Trybunał po raz pierwszy Wyjaśnił, że art. 141 TWE spełnia nie tylko cele ekonomiczne i zadania związane z zapewnieniem jednolitych warunków konkurencji, ale takie socjalno-polityczne. Z powodu tego dwojakiego, gospodarczego i socjalnego, celu zasada ta zalicza się do „praw podstawowych" Wspólnoty.

Zasada równouprawnienia wynagrodzeń Jednocześnie jest faktem, że ze względu na brzmienie skierowana jest ona tylko do państw członkowskich, co nie jest jednak sprzeczne z jej pośrednią skutecznością, ponieważ art. 141 TWE zawiera jasny i bezwarunkowy obowiązek, który nadaje się do tworzenia praw dla jednostki.

cd. Zasada równouprawnienia Jednocześnie Trybunał wyjaśnił, iż art. 141 TWE dotyczy nie tylko stosunku pracy w organach władz państwowych i w przedsiębiorstwach. Przepis ten w taki sam sposób działa na regulacje w zbiorowych, jak i indywidualnych, cywilnoprawnych umowach o pracę, tworzy więc (poziomy) skutek między osoba zatrudnioną a pracodawcą.

cd. Zasada równouprawnienia W swoich ostatnich wyrokach Trybunał konsekwentnie podtrzymał, a nawet wzmocnił społeczne i publicznoprawne cele art. 141 TWE, stwierdzając że są one nadrzędne względem celów ekonomicznego znaczenia i celu tego artykułu ( Sp. C-50/96, z 11 lutego 2000 r. oraz poł. Sp. C-270/97 i C-271/97, Deutsche PobI AG vs. Sievers i Schrage, z 11 lutego 2000 r.).

Dyrektywy dotyczące równouprawnienia Dyrektywa 76/207 o urzeczywistnieniu zasady równouprawnienia mężczyzn i kobiet w odniesieniu do dostępu do pracy, kształcenia zawodowego i do kariery zawodowej, jest pod względem warunków pracy do dnia dzisiejszego wzorcem dla krajowych praw wykonawczych a jej stosowanie w praktyce ma duże znaczenie. Według art. 2 tej dyrektywy zasada równouprawnienia oznacza, ,,że nie może mieć miejsca żadna bezpośrednia lub pośrednia dyskryminacja z powodu płci".

Dyrektywy dotyczące równouprawnienia Dyrektywa 79/7 o stopniowym urzeczywistnianiu zasady równouprawnienia mężczyzn i kobiet w obszarze bezpieczeństwa socjalnego dotyczy przede wszystkim likwidacji dyskryminacji w obszarze ustawowych systemów świadczeń w przypadku: choroby, inwalidztwa, starości, wypadku przy pracy, chorób zawodowych, bezrobocia.

Dyrektywy dotyczące równouprawnienia Stanowczo zakazana jest dyskryminacja w dostępie do systemów świadczeń, obowiązku płacenia i ustalania składek oraz ustalania świadczeń. Odnośne przepisy uznane zostały przez Trybunał za bezpośrednio skuteczne.

Co oznacza „jednakowe wynagrodzenie za [...] jednakową pracę"? Najpierw Trybunał ograniczył treść zasady równości wynagrodzenia „przedstawia [...] specjalne postanowienie", które nie może być rozumiane tak, że nakaz równości przekłada się również na równouprawnienie dotyczące pozostałych warunków pracy jak np. ustalaniu wieku emerytalnego (wyrok z 1978 r. w Sp. I49/77, Defrenne III).

Co oznacza… Następnie Trybunał rozwinął zasadę równości, wychodząc stopniowo poza ścisłe brzmienie art. 141 TWE. W wyroku z 27 marca 1980 r. w Sp. 129/79 Wendy Smith wyjaśnił, że jednakowa praca niekoniecznie wykonywana musi być jednocześnie w tym samym zakładzie. Stąd art. 141 TWE zabrania także dyskryminacji kobiet na stanowiskach, które przedtem zajmowane były przez lepiej opłacanych mężczyzn, jeżeli różnice w wynagrodzeniu nie są uzasadnione przesłankami obiektywnymi.

Co oznacza… W sp. 157/86, Mary Murphy (wyrok z 4 lutego 1988 r.) Trybunał rozpatrywał przypadek, w którym pracodawca cynicznie argumentował, iż zasada równości wynagrodzenia ograniczona jest do jednakowej pracy i nie może być stosowana do pracy niejednakowej. Stąd też nie przeciwstawia się ona dyskryminacji kobiet, które otrzymują mniejsze wynagrodzenie za bardziej wartościową pracę. Trybunał bardzo zdecydowanie opowiedział się przeciw temu rozumowaniu i wezwał sądy krajowe do rzeczywistego art. 141 TWE.

Pośrednia dyskryminacja płacowa W wyroku z 7 lutego 1991 r. w Sp. C-184/89 Nimz, Trybunał doszedł do wniosku, iż art. 141 TWE jest wtedy naruszony, kiedy pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze godzin, np. na 1/2 etatu, muszą dwukrotnie dłużej pracować w danym przedsiębiorstwie, by przejść do wyższej grupy uposażeń.

Pośrednia dyskryminacja płacowa Podobnie w wyroku z 13 lipca 1989 r. w Sp. 171/88, Rinner-Kuhn Trybunał uznał, że odmowa uznania ciągłości płacowej pracowników zatrudnionych w nie pełnym wymiarze godzin jest sprzeczna z art. 141 TWE [119].

Pośrednia dyskryminacja płacowa, U podstaw tego orzecznictwa leży fakt, iż praktycznie we wszystkich państwach członkowskich o wiele więcej kobiet niż mężczyzn zatrudnionych jest w niepełnym wymiarze godzin. Wskazanie na tę okoliczność nie jest tu, więc neutralne pod względem płci. Zatem zróżnicowane traktowanie pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin dozwolone jest tylko wtedy, gdy pracodawca udowodni, iż jest to uzasadnione względami obiektywnymi, np. jakość i wartości pracy jednego z pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin jest rzeczywiście niższa z powodu mniejszego doświadczenia

Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych W wyroku z 17 maja 1990 r. w Sp. C 262-88, Barber Trybunał uznał odprawy przy zwolnieniu oraz zakładowe systemy emerytalne za części składowe wynagrodzenia w rozumieniu art. 141 TWE. Tym samym naruszeniem zasady wynagrodzeń jest sytuacją, kiedy mężczyźni z powodu różnicy wieku emerytalnego muszą dłużej pracować w danym zakładzie niż kobiety, aby zdobyć takie samo prawo do emerytury.

Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych Z drugiej strony Trybunał przyznał jednak, iż ogólne ustalenie zróżnicowanego wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn oraz wynikające z tego różnice w prawach emerytalnych nie są w żaden sposób dyskryminujące w rozumieniu 141 TWE (por. wyrok z 16 lutego 1982 r. w Sp. 19/81, Burton)

Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych W odniesieniu do ustawowych systemów ubezpieczeń emerytalnych Trybunał jest związany Dyrektywą 79/7, gdyż jej art. 7 o stopniowym urzeczywistnieniu zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w obszarze zabezpieczeń socjalnych potwierdza kompetencję państw członkowskich do ustalania zróżnicowanego wieku emerytalnego nawet, jeśli różnice wieku emerytalnego wpływają na wysokość innych świadczeń. Jest to wyjątek od zasady jednakowego traktowania kobiet i mężczyzn w wieku emerytalnym. Również art. 7 a Dyr.79/7 musi być restrykcyjnie interpretowany. Trybunał dał temu wyraz w licznych sprawach np. od Sp. C-328/91, Thomas, Sp. C-137/94, Ridiarclson.

Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych Sądy krajowe często składają zapytania do ETS o orzeczenie wstępne w kwestii powiązania danego elementu z państwowym systemem ubezpieczeń emerytalnych. Przykładem może być Sp. C-382/98, Taylor z 16 grudnia 1999 r., w której Trybunał uznał, że państwo brytyjskie nie może uzależniać uprawnień do dopłat do ogrzewania w zimie od osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Sam fakt przyznania dopłat dla osób w starszym wieku wystarcza, aby zaliczyć płatność do zakresu materialnego art. 3 Dyr., jednak stosowanie wyjątku (art. 7 a Dyr.) od reguły równego traktowania kobiet i mężczyzn jest niedopuszczalne, ponieważ dopłaty do ogrzewania nie są co do zasady wewnętrznie powiązane z wiekiem emerytalnym.

Dyskryminacja przy rozwiązaniu stosunku pracy i przy roszczeniach emerytalnych Z kolei w innym orzeczeniu w Sp. C-154/96, Wolfs, Trybunał opowiedział się przeciwko różnicowaniu metod obliczania emerytur dla mężczyzn i kobiet w sytuacji, kiedy prawo krajowe likwiduje różnice w osiągnięciu wieku emerytalnego.

Dyrektywy dotyczące równouprawnienia W szeregu tzw. dyrektyw dotyczących równouprawnienia utworzono przepisy ramowe, których realizacja w prawie krajowym zagwarantować ma efekty w równouprawnienie kobiet i mężczyzn w miejscu pracy, także pod wzgląd powszechnych warunków pracy i innych elementów, nie związanych bezpośrednio z wynagrodzeniem.

Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy Przeprowadzenie dowodu jest proste w przypadkach bezpośredniej dyskryminacji pracowników poprzez nierówne wynagrodzenie za jednakową pracę w tym samym zakładzie. Trudności sprawia natomiast udowodnienie dyskryminacji tych pracowników, którzy wykonują jednakową pracę w różnym czasie, albo na wynagrodzenie, których wpływają także kryteria wtórne.

Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy Rada Unii przyjęła 15 grudnia 1997 dyrektywę 97/80 nakładającą na pracodawców tzw. Ciężar dowodowy. Artykuł 2. tej Dyr. stwierdza, że wszelkie działania, kryteria lub przepisy, które negatywnie wpływają na statystycznie większą liczbę, kobiet mogą być usprawiedliwione tylko i wyłącznie w oparciu o obiektywne czynniki nie związane z płcią.

Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy Duńskie przedsiębiorstwo DANFOSS posiadało system różnych dodatków do niskiej płacy podstawowej. Przy przyznawaniu dodatków pod uwagę pozornie obiektywne kryteria, jak jakość pracy, pracowników, samodzielność, odpowiedzialność, wykształcenie i staż, pracy. W rezultacie system ten doprowadził jednak do tego, iż kobietom wypłacano średnio 7 % niniejsze wynagrodzenie niż mężczyznom na podobnych stanowiskach – Sp. 109/88 Danfoss

Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy W takich przypadkach Trybunałowi wystarczy, gdy pokrzywdzony udowodni dyskryminację na podstawie danych statystycznych. Wtedy pracodawca musi wnieść dowód przeciwny, iż zróżnicowane traktowanie usprawiedliwione jest kryteriami obiektywnymi. Wobec pojedynczych kryteriów na rzecz zróżnicowanego traktowania Trybunał jest bardzo krytyczny. Rzadko który pracodawca będzie w stanie udowodnić, iż średnia jakość pracy kobiet jest niższa mężczyzn. Do pozornie obiektywnych kryteriów, jak wykształcenie zawodowe należy podchodzić ostrożnie, gdyż Trybunał uznaje je tylko wtedy, kiedy rzeczywiście wpływają one na jakość i tym samym na wartość pracy.

Obowiązek przedstawienia dowodów dyskryminacji w miejscu pracy Negatywny wpływ może się odnosić do ilości płacy, możliwości awansu, przepisów urlopowych, stażu pracy i wielu innych składowych systemu pracy. Ciężar dowodowy takiego uzasadnienia spoczywa na pracodawcy. ETS podtrzymał tę linię rozumowania, zachęcając sądy krajowe które rozstrzygają sprawy różnych zawoalowanych form dyskryminacji, do weryfikacji w oparciu o dostępne dane statystyczne i do czujności w kwestii wszelkich pośrednich form dyskryminacji naruszającej art. 141 TWE por. C-281/97, Kruger.

Prawne skutki naruszenia zasady równouprawnienia Przy okazji skutków prawnych naruszenia zasady równouprawnienia należy rozróżnić, czy naruszenie dotyczy prawa pierwotnego, tzn. z reguły art. 141 TWE czy też konkretny nakaz równouprawnienia wynika z jednej z dyrektyw. W przypadku roszczeń na podstawie dyrektywy, która na poziomie krajowym nie znalazła dokładnego lub pełnego zastosowania obowiązują powszechne reguły o bezpośredniej skuteczności postanowień dyrektyw

Prawne skutki naruszenia zasady równouprawnienia we wszystkich przypadkach, w których obywatel nie może powołać się na ustalenia dyrektywy lub dozna szkody w wyniku nieprawidłowej lub niepełnej implementacji możliwe jest wysunięcie roszczeń opartych na zasadach formułowanych w sprawie Francovich.

Prawne skutki naruszenia zasady równouprawnienia W przypadku, kiedy obywatel może powołać się na przepisy zawarte w odnośnych dyrektywach lub kiedy zastosowanie znajduje art. 141 TWE, przyjmuje następujące zasady postępowania:

Prawne skutki naruszenia zasady równouprawnienia jeżeli zarzut o naruszenie zasady równouprawnienia jest uzasadniony, to istnieje zobowiązanie państwa członkowskiego do ponownego uregulowania swojego porządku prawnego i praktyki administracyjnej. Państwo członkowskie nie jest przy tym jednak zobowiązane prawem wspólnotowym do przydzielania w przyszłości wszystkim pracownikom danej grupy roszczeń na poziomie grupy dotychczas uprzywilejowanej, lecz może ustalić wynagrodzenie na niższym poziomie.

Prawne skutki naruszenia zasady równouprawnienia Do momentu przyjęcia nowej regulacji osoby poszkodowane mogą jednak wysuwać żądanie równouprawnienia płacowego (lub innego) na poziomie wyższym, obowiązującym do czasu wejścia w życie tej nowej zasady.

Prawne skutki naruszenia zasady równouprawnienia Wsteczne oddziaływanie wyroków za okres zatrudnienia i okres ubezpieczenia przed wydaniem wyroku Trybunał ograniczał ze względu na skutki finansowe dla przedsiębiorstw. Jedynie powód oraz inne osoby, które przed ogłoszeniem odnośnego wyroku Trybunału wniosły podobny pozew, mają prawo do odszkodowania również za okres sprzed wydania wyroku (por. np. wyrok z 8 kwietnia 1976 r. w spraiwe 43/75, Defrenne II)

Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich Prawa podstawowe osób fizycznych i prawnych mogą być naruszone zasadniczo na trzy sposoby: bezpośrednio przez regulacje organów wspólnotowych (up. przez środki prawne przyjęte przez Komisję w procedurze dochodzeniowej związane z prawem o konkurencji), przez środki prawne władz i sądów własnego państwa członkowskiego (np. zastrzeżenia przy wydawaniu koncesji lub ograniczenia swobody wykonywania wolnego zawodu),

Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich przez akty prawne i postanowienia władz i sądów innego państwa członkowskiego (np. przez ograniczenia dotyczące prawa do nabywania domków letniskowych).

Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich

Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich Od wymienionej zasady istnieją następujące wyjątki, w których władze i sądy państw członkowskich są bezpośrednio związane gwarancjami praw podstawowych prawa wspólnotowego: zasada równości wynagrodzenia kobiet i mężczyzn W obszarze stosowania" TWE zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja z powodu przynależności państwowej - art. 12 TWE

Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich Osoby fizyczne i prawne, które czują się pokrzywdzone w swoich prawach podstawowych przez środki władz krajowych jednego z państw członkowskich, mogą się powołać na prawa podstawowe zawarte w systemie danego państwa oraz na EKPC, lecz nie na podstawowe prawa w prawie wspólnotowym. Te ostatnie wiążą tylko organy WE.

Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich Zakaz, ten skierowany jest zarówno przeciwko organom wspólnotowym, jak i państwom członkowskim i obejmuje także dyskryminację własnych obywateli, którzy czynią, lub uczynili użytek ze swoich praw do swobodnego przemieszczania się i przez to weszli w pewnym sensie w obszar stosowania TWE. Podobnie działają swobody fundamentalne prawa wspólnotowego w dziedzinach wykraczających poza granice państw względnie na korzyść osób fizycznych i prawnych, które rzeczywiście czynią lub uczyniły z tych swobód użytek.

Podstawowa ochrona prawna przeciwko środkom państw członkowskich Jeżeli władze państw członkowskich opierają ingerencję w prawa osób prywatnych na prawie wspólnotowym, np. ograniczenie swobody przepływu usług uzasadniają zastrzeżeniem o porządku publicznym i bezpieczeństwie, to muszą w ramach tego działania przestrzegać podstawowych praw prawa wspólnotowego (por. wyrok w sp. z 18 czerwca 1991 r. w Sp. C-260/89, Elliniki Radio Tileorassl ERT,

Skutki braku działań ustawodawczych W swoim wyroku z 5 marca 1996 r. w poł. Sp. C-46 i C-48/93, Brasseric du Pecheur przeciwko Niemcom i Factortame III ETS orzekł, co następuje: państwa członkowskie ponoszą zasadniczo pełną odpowiedzialność za bark działań ustawodawczych, który skutkuje naruszeniem prawa wspólnotowego, przy naruszeniu prawa wspólnotowego przez ustawodawcę krajowego poszkodowanemu przysługuje roszczenie o odszkodowanie, o ile naruszony przepis prawny Wspólnoty miał na celu nadanie mu praw, naruszenie to wystarczająco poważne i między naruszeniem a szkodą poniesioną przez jednostkę istnieje bezpośredni związek przyczynowy".

Skutki braku działań ustawodawczych Roszczenie o odszkodowanie musi być wysunięte i zaspokojone zgodnie z zasadami prawa krajowego. Władze i sądy krajowe są jednak związane następują. standardami prawa Wspólnoty: roszczenia odszkodowawcze oparte na prawie wspólnotowym nie mogą być traktowane gorzej niż porównywalne roszczenia oparte na prawie krajowym; ich dochodzenie nie może być w żadnym wypadku uniemożliwione lub nadmiernie utrudnione; „sąd krajowy nie może, w ramach stosowanego przez siebie prawa, uzależniać odszkodowania od tego, czy instytucji państwowej, która naruszyła prawo, można przypisać winę umyślną czy nieumyślną";

Naruszenie prawa wspólnotowego Naruszenie prawa wspólnotowego przez organ władzy ustawodawczej lub wykonawczej państwa członkowskiego, lub przez jego regionalne albo komunalne instytucje Postępowanie inicjowane przez Komisje w trybie nadzoru art. 226 TWE Postępowanie przed krajowymi sądami (administracyjnymi), zawierające w razie potrzeby odesłanie do Trybunał. Zgodnie z art. 234 TWE [177] Skarga o nieważność danego aktu prawnego zgodnie z art. 230 TWE wniesiona przez inny organ wspólnotowy lub państwo członkowskie

Naruszenie prawa wspólnotowego Naruszenie prawa europejskiego przez organ wspólnotowy lub inną wspólnotową instytucję W przypadku, kiedy dane działanie lub akt prawny dotyczy jednostki w sposób bezpośredni i indywidualny, jednostka może zaskarżyć ważność aktu prawnego zgodnie z art. 230 TWE Przy wykonywaniu prawa przez urzędy krajowe możliwe jest zaskarżenie i postępowanie przed krajowymi sądami (administracyjnymi), z uwzględnieniem roli Trybunału jako instancji orzekającej

Naruszenie prawa wspólnotowego Spowodowanie szkód przez niezgodne z prawem wspólnotowym działanie (lub zaniechanie działania) organów i instytucji wspólnotowych Skarga przed sądami krajowymi o odszkodowanie zgodnie z art. 288 I TWE [215 I] (odpowiedzialność traktatom -Wspólnoty) lub zaskarżenie do Trybunału Sprawiedliwości zgodnie z art. 235 TWE w związku z art. (pozaumowna odpowiedzialność Wspólnoty)

Naruszenie prawa wspólnotowego Spowodowanie szkód przez niezgodne z prawem wspólnotowym działanie (lub zaniechanie działania) krajowych organów wykonawczych i/lub prawodawczych Pozwy przed sądami krajowymi w ramach krajowego prawa i procedur dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej państwa opartych na zasadach wypracowanych przez Trybunał w orzecznictwie o odszkodowaniach z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego (Francovich; Brasserie i Factortame III; Dillenkofer)

Obowiązki państw członkowskich W Sp. 79/83, Harz Trybunał wyjaśnił, że: „[...] wszystkie organy władzy państwowej, w tym również sądy, podlegają wynikającemu z dyrektywy zobowiązaniu państw członkowskich dążenia do osiągnięcia wyznaczonego w niej celu, jak również obowiązkowi, zgodnie z art. 5 Traktatu o EWG, do przedsięwzięcia wszystkich środków ogólnej lub szczególnej natury, nadających się do wypełnienia tego zobowiązania. Wynika stąd, że sąd krajowy przy stosowaniu prawa krajowego [...] wyłożyć je musi zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy, by osiągnąć z kolei cel wskazany w art. 189 III."

Obowiązki państw członkowskich Trybunał włączył tym samym do zobowiązania implementacji dyrektyw nie tylko rządy i parlamenty, lecz także sądy państw członkowskich. Oznacza to, iż wobec całego prawa krajowego - tzn. zarówno wcześniejszego, nie dopasowanego jeszcze do dyrektywy, jak i nowego, w którym, nie dokonano właściwej transformacji dyrektywy - sądy muszą, tam gdzie to tylko możliwe, stosować wykładnię zgodną z dyrektywami. We wszystkich pozostałych przypadkach Trybunał oświadczył, iż niewdrożenie lub niepełne wdrożenie dyrektywy może prowadzić do odpowiedzialności odszkodowawczej państwa zgodnie z art. 226 TWE.

Grupy osób w obszarze swobodnego przemieszczania się 1. Dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym

Zakres swobody przemieszczania się Pracownicy przemieszczający się to osoby, które czynią użytek ze swojego prawa do swobodnego przemieszczania się, tzn. przeprowadziły się do innego państwa członkowskiego i pracują tam (lub pracowały) bezterminowo albo co najmniej przez dłuższy czas (co zazwyczaj oznacza ponad sześć miesięcy) jako pracownicy etatowi (grupy 4-6).

Zakres swobody przemieszczania się Pracownicy przygraniczni to osoby zamieszkałe w jednym państwie członkowskim, a pracujące w innym państwie członkowskim, tzn. codziennie lub przynajmniej co tydzień przekraczający granicę w celu dotarcia do miejsca pracy (gr. 4). Przeniesienie miejsca zamieszkania do innego państwa członkowskiego przy utrzymaniu miejsca pracy w kraju ojczystym nie wystarcza, by móc korzystać ze wspólnotowych praw do swobodnego przemieszczania się. Decydujące jest tu podjęcie działalności zawodowej w innym państwie członkowskim niż kraj ojczysty (wyrok z 26 stycznia 1993 r. w Sp. C-112/91, Werner).

Zakres swobody przemieszczania się Stażyści są obywatelami jednego z państw członkowskich, którzy poza swoim krajem ojczystym, w innym państwie członkowskim uczestniczą w szkoleniu lub dokształcaniu zawodowym. W trakcie szkolenia są oni w znacznej mierze zrównani z pracownikami przemieszczającymi się (z grupy 3).

Zakres swobody przemieszczania się Uprzywilejowanymi członkami rodzin są w pierwszym rzędzie małżonkowie oraz zstępni (tzn. dzieci i wnukowie pracownika przemieszczającego się i/lub jego małżonki), którzy nie ukończyli 21 lat lub pozostają na utrzymaniu pracownik przemieszczającego się (grupa 1 i 2).

Zakres swobody przemieszczania się Natomiast krewni w linii wstępującej tzn. rodzice i dziadkowie) pracownika przemieszczającego się lub jego małżonki zaliczają się do uprzywilejowanych członków rodziny, jeśli pozostają na jego utrzymaniu (grupa 7). W przeciwieństwie do samych pracowników przewieszających się nie jest ważne, czy osoby te posiadają obywatelstwo któregoś z państw członkowskich; roszczenia pochodne obowiązują także w stosunku do tych członków rodzin, którzy posiadają obywatelstwo państwa trzeciego (art. 10 Rozp. 1612/68).

Zakres swobody przemieszczania się Nieuprzywilejowanymi członkami rodzin są inni krewni przemieszczającego się pracownika albo uprzywilejowanego członka jego rodziny (grupa 7). Osoby te, o ile nie kwalifikują się już do innej grupy, posiadają prawo do roszczeń dotyczących tylko pobytu, tzn. nie mogą być dyskryminowane z powodu przynależności państwowej, jeżeli z pracownikiem przemieszczającym się pozostają w jednym gospodarstwie domowym lub są przez niego utrzymywane (por. art. 10 Rozp. 1612/68).

Zakres swobody przemieszczania się Wszystkie inne osoby są krajowcami (Rezydentami) lub obywatelami państwa trzeciego i nie posiadają prawa do żadnych roszczeń wywodzących się z prawa wspólnotowego w zakresie swobody przemieszczania się.

Roszczenia w obszarze swobody przemieszania się A- brak roszczeń wywodzących się z prawa wspólnotowego B- roszczenia dotyczące tylko pobytu C- tylko roszczenia pochodne D- szerokie roszczenia dotyczące swobody przemieszczania się

Podstawy roszczeń do swobodnego przemieszczania się Pierwotne prawo wspólnotowe, art. 39 TWE [zm. 48] i n. z art. 39 II TWE pod pojęciem swobody przemieszczania się w prawie wspólnotowym rozumie się traktowanie obywateli innych państw członkowskich tak samo jak obywateli własnego kraju w odniesieniu do „zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy".

Pierwotne prawo wspólnotowe Art. 39TWE [zm. 48 III] konkretyzuje uboczne roszczenia do równego traktowania w miejscu pracy, takie jak: ubieganie się o (zaproponowane przez pracodawców) miejsca pracy; swoboda wjazdu (przy ubieganiu się o pracę); Prawo do pobytu (w celu wykonywania pracy); prawo do pozostania po zakończeniu zatrudnienia.

Wtórne prawo wspólnotowe Rozporządzenie 1612/68 o swobodnym przepływie pracowników wewnątrz Wspólnoty Artykuły 10-12 tego rozporządzenia regulują prawa członków rodzin pracowników (w sensie wspólnotowym) dotyczące swobodnego przemieszczania się,

Wtórne prawo wspólnotowe Prywatnoprawne w umowach o pracę są natomiast całkowicie nieważne, jeśli dyskryminują cudzoziemców ze Wspólnoty lub taką dyskryminację dopuszczają (art. 7 Rozp.). W przypadku dyskryminacji kobiet (prawo podstawowe!) Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, iż nie ma potrzeby czekać aż strony w umowie o pracę zlikwidują dyskryminujące zapisy, gdyż od początku zapisy te są nielegalne (Sp. C-184/N1. Nimz,).

Wtórne prawo wspólnotowe Dyrektywa 68/360 o zniesieniu ograniczeń dotyczących podróżowania i pobytu pracobiorców państw członkowskich i członków ich rodzin wewnątrz Wspólnoty Myśl przewodnia Dyr. 68/360 to: „ Sytuacja pracowników innych państw członkowskich i członków ich rodzin powinna być, tak dalece jak to możliwe, zrównana z sytuacją własnych obywateli".

Wtórne prawo wspólnotowe Postanowieniami dyrektywy objęte są wszystkie osoby, wobec których znajduje zastosowanie Rozp. 1612/68 (art. 1 Dyr.). Rozróżnienie dokonywane jest zasadniczo pomiędzy osobami, które wjeżdżają do innego państwa członkowskiego, by tam przez dłuższy czas pracować i mieszkać (art. 4-7 Dyr.), a osobami które: albo wjeżdżają do innego kraju członkowskiego na okres maksymalnie trzech miesięcy i chcą tam pracować (art. 8 I lit. a Dyr.), albo jako pracownicy graniczni zachowują swoje miejsce zamieszkaniu w kraju ojczystym, a w kraju goszczącym jedynie pracują lub też pracują i mieszkają tylko w dni robocze (art. 8 I lit. b Dyr.), albo są pracownikami sezonowymi (np. pomocnicy przy żniwach, art. 8 I lit. | Dyr.). Pracownicy, którzy należą do trzech ostatnich grup, mogą podjąć pracę w innym państwie członkowskim bez zezwolenia na pobyt lub zatrudnienie.

Wtórne prawo wspólnotowe Rozporządzenie 1251/70 o prawie pracowników do pozostania w obszarze państwa członkowskiego po ustaniu zatrudnienia Z rozporządzenia wynika, którzy pracownicy i którzy członkowie rodzin, po ilu lalach pracy i pobytu w innym państwie członkowskim, uzyskują prawo do nieograniczonego pozostania w tym państwie członkowskim. Prawo do pozostania na podstawie Rozp. 1251/70 należy oddzielić od prawa pobytu zgodnie z Dyr. (90/365, a przede wszystkim od prawa pobytu określonego w Dyr. 90/364.

Wtórne prawo wspólnotowe Dyrektywa 90/365 dotyczy zasadniczo tych samych grup osób, co rozp. 1251/70 o pracownikach i Dyr. 75/34 o prawie obywateli państwa członkowskiego do pozostania w obszarze innego państwa członkowskiego po zakończeniu samodzielnej pracy. Dyrektywa 90/365 w trzech aspektach jest jednak obszerniejsza:

Wtórne prawo wspólnotowe a) minimalne okresy wykonywania czynności zawodowych i zasady dotyczące pobytu w innym państwie członkowskim nie obowiązują osób, które w innym państwie członkowskim pracowały samodzielnie lub niesamodzielnie do chwili nabycia prawa stałego pobytu po ustaniu zatrudnienia;

Wtórne prawo wspólnotowe b) Dyr. 90/365 nadaje prawo pobytu nie tylko w tym państwie członkowskim w którym wykonywane były czynności zawodowe, lecz w każdym dowolnym państwie członkowskim, obojętnie czy dana osoba kiedykolwiek pracowała w tym państwie samodzielnie lub niesamodzielnie;

Wtórne prawo wspólnotowe c) Dyr. nie jest ograniczona do osób, które w przeszłości uczyniły użytek ze wspólnotowego prawa do swobody przemieszczania się lub swobody prowadzenia działalności gospodarczej, dlatego przyznaje wszystkim emerytom i rencistom (włącznie z osobami pobierającymi renty inwalidzkie z powodu niezdolności do pracy i renty przedemerytalne) oraz członkom ich rodzin stałe prawo pobytu w dowolnym miejscu, w dowolnym państwie członkowskim Wspólnoty.

Wtórne prawo wspólnotowe Tym samym po raz pierwszy w prawie wspólnotowym swoboda przemieszczania się - zależna jest od zamieszkania, a nie od miejsca pracy. Stąd też podstawą prawną dyrektywy jest art. 308 TWE [235], a nie art. 40 TWE [zm. 49]

Wtórne prawo wspólnotowe Dyrektywa 93/96 o prawie do pobytu dla studentów Zgodnie z dyr. 93/96 powszechne prawo do pobytu obejmuje, podobnie jak w przypadku emerytów i rencistów, także studentów w czasie trwania studiów. Dyrektywa stwierdza im, iż nie mogą się oni domagać od państwa przyjmującego wsparcia ze studiami. Z orzecznictwa Trybunału wynika jednak, że studenci z innego państwa członkowskiego nie mogą być dyskryminowani w dostępie do systemu kształcenia (wyrok z 13 lutego 1985 r. w Sp. 293/83 Gravier )

Wtórne prawo wspólnotowe Dyrektywa 90/364 o prawie do pobytu dyr. 90/364 jest ustaleniem zbiorczym dla osób, „których prawo do pobytu zostało określone na podstawie innych ustaleń prawa wspólnotowego". Wymienione wcześniej warunki znajdują tutaj odpowiednio zastosowanie.

Wtórne prawo wspólnotowe Rozporządzenie 1408/71 o stosowaniu systemu zabezpieczeń socjalnych wobec przemieszczających się pracobiorców i pracowników samodzielnych, jak i członków ich rodzin Zgodnie z art. 10 Rozp. 1408/71 świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych nie mogą być ani cofnięte, ani skrócone, jeśli osoba uprawniona posiada miejsce stałego zamieszkania w innym państwie członkowskim niż to, w którym znajduje się podmiot odpowiedzialny za świadczenia. Dotyczy to też przypadków, w których pracownik przemieszczający się mieszka i pracuje w jednym państwie członkowskim, ale jego rodzina (tymczasowo) mieszka w innym państwie członkowskim (art. 23 Rozp.) Pracownicy przemieszczający się tym samym posiadają pełną ochronę z tytułu ubezpieczeń społecznych w całej Unii.

Treść i warunki roszczeń dot. swobodnego przemieszczenia się

Pracobiorca Pracobiorcą w prawie wspólnotowym jest ten kto: związany jest poleceniami, tzn. pracuje dla kogoś innego otrzymując wynagrodzenie lub świadczenie wzajemne. Sprawa 53/81 Levina

Pracobiorca, który czyni użytek z prawa do swobodnego przemieszczania się W stałym orzecznictwie Trybunału pracobiorcy tylko wtedy mogą korzystać z praw do swobodnego przemieszczania się ze względu na miejsce pracy, kiedy pracują, pracowali lub będą pracować w innym państwie członkowskim niż ich kraj ojczysty (państwa, których posiadają obywatelstwa)

Pracobiorca, który czyni użytek … Tak zwana dyskryminacja krajowców nie jest zakazana prawem wspólnotowym. Państwa członkowskie mogą tolerować dyskryminację własnych obywateli w odniesieniu do wynagrodzenia, warunków pracy itp., pomimo iż pracowników przemieszczających się z innych państw członkowskich muszą przed tym chronić

Pracobiorca, który czyni użytek … Od dopuszczalności dyskryminowania krajowców istnieją dwa wyjątki: dyskryminacja z powodu płci jest zabroniona przez prawo europejskie bez względu na przynależność państwową, obywatele własnego kraju nie mogą być dyskryminowani, jeżeli w jakikolwiek sposób wiąże się to z ich wcześniejszym zatrudnieniem za granicą. Zapobiegać ma to obawie obywateli państwa członkowskiego przed wykorzystaniem swoich praw do swobodnego przemieszczania się z uwagi na możliwe późniejsze skutki negatywne.

Pracownik przemieszczający się Elementem decydującym o zaklasyfikowaniu osoby jako „pracownika przemieszczającego się" jest miejsce pracy za granicą. Według ETS nie wystarczy jednak by pracobiorca przez dłuższy czas mieszkał co prawda w sąsiednim państwie, ale pracował w kraju ojczystym, np. jako pracownik graniczny codziennie dojeżdżający do pracy w kraju ojczystym (wyrok z 26 stycznia 1993 r. w Sp. C-112/91, Werner).

Pracownik przemieszczający się Pracownik przemieszczający się traci uprzywilejowaną pozycję, gdy z własnej woli zrezygnuje z wykonywania zawodu, nie z powodu przejścia na emeryturę, np. ze względu na podjęte szkolenie, nie wiążące się z wcześniejszą pracą (wyrok z 26 lutego 1992 r. w Sp. C-357/89, Raulin). Szkolenie to jednak musi stanowić przygotowanie do przyszłej działalności zawodowej, może uzasadniać prawa do swobodnego przemieszczania się.

Pracobiorca posiadający obywatelstwo jednego z państw członkowskich Barierę swobodnego przemieszczania się może stanowić art. 10 TWE [5], jeżeli państwo członkowskie zbyt hojnie swoje obywatelstwo nadaje obywatelom państw trzecich. Wywodzące się z prawa międzynarodowego kryterium genuine link posługuje się podobną argumentacją (wyrok MTS z 6 kwietnia 1955 r. w sprawie Nottebohm, Verdross/Simma).

Korzystanie z praw do swobodnego przemieszczania się przez członków rodziny pracownika Współmałżonkowie i dzieci poniżej 21 lat są osobami uprzywilejowanymi i jako takie zawsze są uprawnione do pobytu. Posiadają roszczenie do wszystkich przywilejów socjalnych, jakich państwo przyjmujące udziela współmałżonkom i dzieciom własnych obywateli w podobnych sytuacjach życiowych Dziećmi są rodzone lub adoptowane dzieci pracownika przemieszczającego się, pary małżeńskiej lub jednego współmałżonka (art. 10 Rozp. 1612/68 i orzecznictwo)

Korzystanie z praw do swobodnego przemieszczania się przez członków rodziny pracownika Osoby uprzywilejowane nie muszą także (stale) mieszkać u pracownika przemieszczającego się (wyrok z 13 lutego 1985 r. w Sp. 267/83, Diatta i art. 11Rozp. 1612/68), który wyraźnie przyznaje tym osobom prawo do „wykonywania jakiejkolwiek działalności za wynagrodzeniem" „na całym obszarze" państwa przyjmującego).

Korzystanie z praw do swobodnego przemieszczania się przez członków rodziny pracownika Faworyzowani krewni to wstępni pracownika przemieszczającego się lub jego współmałżonka, tzn. rodzice i dziadkowie. Osoby te posiadają prawo do pobytu, jeżeli przemieszczający się pracownik świadczy na ich utrzymanie (art. 10 Rozp. 1612/68).

Korzystanie z praw do swobodnego przemieszczania się przez członków rodziny pracownika Pozostałe osoby, tzn. dalsi krewni oraz wszystkie osoby niespokrewnione (np. pomoce domowe, niańki) nie mogą wywodzić swojego prawa do pobytu od przemieszczającego się pracownika. Państwa członkowskie zobowiązały się co prawda do „uprzywilejowania" pozostałych „członków rodzin", jeśli przemieszczający się pracownik świadczy na ich utrzymanie albo jeśli pozostają z nim w jednym gospodarstwie domowym (art. 10 Rozp. 1612/68), jednak konkretnego roszczenia nie można wyprowadzić w oparciu o to zobowiązanie.

Korzystanie z praw do swobodnego przemieszczania się przez członków rodziny pracownika Wszystkie wymienione grupy osób, pozostające w jednym gospodarstwie domowym, mogą ewentualnie posiadać własne, tzn. nie pochodzące od przemieszczającego się pracownika, roszczenie do pobytu. Jest ono wtedy nad­rzędne wobec roszczenia pochodnego. Warunkiem własnego roszczenia jest to, że osoby te same są lub będą przemieszczającymi się pracownikami. W końcu osoby te mogą uzyskać własne roszczenie z tytułu samodzielnej działalności zarobkowej, np. jako prywatni nauczyciele języków lub korepetytorzy. Istotnym warunkiem własnego roszczenia jest jednak obywatelstwo jednego z państw członkowskich.

Przyszli pracownicy odbywający szkolenie zawodowe Osoby, które przebywają na szkoleniu zawodowym (związanym ze studiami lub praktyką zawodu, ale na poziomie wyższym niż szkoła średnia) w określonych wpadkach mogą posiadać roszczenia do swobodnego przemieszczania się. Pracownicy przemieszczający się, którzy pracowali w innym państwie członkowskim i zrezygnowali z tej pracy, by kształcić się dalej, zachowują swoją uprzywilejowaną pozycję, jeżeli szkolenie rzeczowo związane jest poprzednim zawodem (por. wyrok z 21 czerwca 1988 r. w Sp. 39/86, Lair).

Przyszli pracownicy odbywający szkolenie zawodowe Osoby, które odbywają szkolenie zawodowe i jednocześnie wykonują prace za wynagrodzeniem uważane są za pracowników przemieszczających się i posiadają prawo do uzyskania pozwolenia na pobyt i prawo do równego traktowania w odniesieniu do wszystkich przywilejów (wyrok z 26 lutego 1992 r. w Sp. C-357/89, Raulin). To samo dotyczy samodzielnych, dodatkowych czynności zarobkowych, np. udzielaniu prywatnych walnych lekcji muzyki, języków i korepetycji, jeśli służą one rzeczywiście celom zarobkowym.

Przyszli pracownicy odbywający szkolenie zawodowe Stażyści, którzy odbywają szkolenie zawodowe, by później zostać pracobiorcą, początkowo nie posiadali żadnych roszczeń do przyznania pozwolenia na pobyt i zezwolenia na szkolenie. W wyroku z 13 lutego 1985 r. 293/83, Gravier, Trybunał oświadczył jedynie, że jeżeli takie osoby zostały już raz dopuszczone do określonego szkolenia, to nie mogą być później dyskryminowane w stosunku do krajowców.

Przyszli pracownicy odbywający szkolenie zawodowe każda osoba, która posiada obywatelstwo państwa członkowskiego i która dopuszczona została do studiów przez wyższą szkołę innego państwa członkowskiego, posiada roszczenie do prawa pobytu na czas nauki. Roszczenie to może być czasowo ograniczone, ale musi być przyznane także współmałżonkom i pozostającym na utrzymaniu dzieciom, niezależnie od ich por. wymienione już wyroki w Sp. 293/83, Gravier i w Sp. C-357/89, Raulin).

Przyszli pracownicy odbywający szkolenie zawodowe Studenci, którzy są lub byli pracownikami przemieszczającymi się albo członkami rodzin przemieszczających się pracowników, muszą być traktowani jak krajowcy także w odniesieniu do stypendiów. Wobec osób tych zastosowanie ma art.12 TWE [zm. 6]. W skrajnych przypadkach może to oznaczać, iż państwo członwskie, które dofinansowuje zagraniczne studia własnych obywateli, będzie zobowiązane do wspierania studiów dzieci pracowników przemieszczających się i ich kraju ojczystym (por. wyrok z 13 listopada 1990 r. w Sp. C-308/89, di

Szczegóły roszczeń Wyjazd z kraju ojczystego Artykuł 2 Dyr. 68/360 zobowiązuje państwa członkowskie do zezwolenia własnym obywatelom i członkom ich rodzin na wyjazd i do wydania wszystkich niezbędnych do tego dokumentów podróży, jeżeli chcą oni pracować w innym państwie członkowskim. Obejmuje to również np. zabierane ze sobą ruchomości i bagaż podróżny.

Wjazd do kraju przyjmującego Artykuł 3 Dyr. 68/360 ustala, iż państwa członkowskie nie są uprawnione do żądania wizy od obywateli innych państw członkowskich, którzy chcą wjechać na ich teren w celu poszukiwania lub wykonywania pracy. Natomiast członkowie rodzin, którzy są obywatelami państwa trzeciego, mogą podlegać obowiązkowi posiadania wizy.

Wjazd do kraju przyjmującego Państwa członkowskie nie mogą uzależniać pozwolenia na wjazd - poza kontrolą ważności dokumentów osobistych - od odpowiedzi na pytania o cel i długość planowanego pobytu, bądź też przedstawienia niezbędnych środków finansowych na pobyt (por. wyrok z 30 maja 1991 r. w Sp. C-68/89, Komisja przeciwko Holandii (kontrole graniczne)).

Poszukiwanie pracy Pomimo że zasadniczo, zgodnie z art. 4 Dyr. 68/360, od wjeżdżających pracowników może być wymagane potwierdzenie zatrudnienia od przyszłego pracodawcy, to dopuszczalny jest także wjazd w celu poszukiwania pracy (por. art. 39 TWE [zm. 48 i art. 5 Rozp. 1612/68). Cudzoziemcowi ze Wspólnoty podczas poszukiwania pracy państwo przyjmujące zobowiązane jest zagwarantować „taką samą pomoc" ze strony urzędów pracy, jaką zapewnia własnym obywatelom

Poszukiwanie pracy Według art. 69 I Rozp. 1408/71 o zabezpieczeniu socjalnym przemieszczających się pracowników, roszczenie osoby wobec państwa, w którym pracowała ona wcześniej przez 3 miesiące po wyjeździe z kraju, istnieje, o ile osoba ta pracowała tam wcześniej oraz nie z własnej woli została pozbawiona pracy. Po upływie tego czasu realizacja prawa do zasiłku dla bezrobotnych odnosi się do państwa przyjmującego. roszczeń nie posiadają natomiast te osoby, które dobrowolnie zostały bezrobotnymi lub też pozostając nadal w stosunku pracy szukają innego zatrudnienia (por.wyrok z 8 kwietnia 1992 w Sp. C-62/91, Gray).

Poszukiwanie pracy Trybunał w wyroku z 26 lutego 1991 r. w Sp. C-292/89, Antonissen ograniczył generalnie okres poszukiwania pracy w państwie przyjmującym do sześciu miesięcy. Kto po sześciu miesiącach nie znalazł pracy lub nie potrafi przedstawić konkretnych dowodów na szybkie jej podjęcie, może być wydalony, chyba że spełnione są warunki z Dyrektywy 90/364 o prawie do pobytu.

Pobyt stały w państwie przyjmującym Jeżeli przemieszczający się pracownik zawrze umowę o pracę na czas nieokreślony, to pozwolenie na pobyt wydane musi być na okres co najmniej 5 lat (art. 6 Ib Dyr. 68/360). Po tym czasie przemieszczający się pracownik posiada roszczenie do nieograniczonego prawa pobytu, jeżeli pracuje nadal lub nie jest bezrobotnym z własnej woli dłużej niż przez 12 miesięcy Dyrektywa ustala, iż zaświadczenie to określane jest jako „Pozwolenie na pobyt dla obywateli państwa członkowskiego EWG" i musi się różnić od pozwolenia na pobyt dla obywateli państw trzecich. Wydawanie i przedłużanie pozwolenia na pobyt musi być bezpłatne lub za pobraniem takich opłat, które obywatele państwa przyjmującego wnoszą za wystawienie lub przedłużenie ważności dowodu osobistego (art. 9 I Dyr. 68/360).

Równe traktowanie w dostępie do zatrudnienia, w wynagradzaniu, wszystkich pozostałych warunkach pracy i przy zwalnianiu W zakres zakazu dyskryminacji w odniesieniu do warunków pracy, w szerszym pojęciu, wchodzą zarówno pracodawcy publiczni, jak i prywatni. Poziomy skutek wobec osób trzecich praw o swobodnym przemieszczaniu się, tzn. ich oddziaływanie w prywatnoprawnych stosunkach pracy, zostało wyraźnie przez Trybunał potwierdzone 12 grudnia 1974 r. w Sp. 36/74, Walrave i Koch, jednakże tylko w odniesieniu do zakładowych umów zbiorowych Poziomy skutek wobec pojedynczych umów o pracę nie został jeszcze w pełni wyjaśniony,

Równe traktowanie w dostępie do zatrudnienia, w wynagradzaniu, wszystkich pozostałych warunkach pracy i przy zwalnianiu W obszarze umów zbiorowych każda dyskryminacja z powodu przynależni państwowej jest zabroniona. Sprawdzić należy, czy obywatel przyjmującego kraju członkowskiego w takiej samej sytuacji nie jest w jakiś sposób lepiej traktowany. Dyskryminacja z innych powodów niż przynależność państwowa nie wchodzi w zakres art. 39 TWE [zm. 48] i n

Nabycie mieszkania własnościowego Zgodnie z art. 9 I Rozp. 1612/68 pracownicy przemieszczający się nie mogą być wykluczeni z możliwości nabycia „mieszkania, którego potrzebują". W swoim wyroku z 30 maja 1989 r. w Sp. 305/87, Komisja przeciwko Grecji (nabywana nieruchomości) Trybunał orzekł konsekwentnie, iż przepisy, które zakazują nabywania przez cudzoziemców nieruchomości w suwerennym obszarze innego państwa członkowskiego, korzystaniu z nich i dysponowania nimi są sprzeczne z art. 39 TWE„. A „jeżeli chodzi o swobodę świadczenia usług, to dostęp do własności i używania nieruchomości gwarantowany jest w taki sam sposób przez art. 49 TWE [zm. 59], o ile jest istotny dla rzeczywistego korzystania z tej swobody".

Nabycie mieszkania własnościowego W odniesieniu do nabywania kolejnych mieszkań i domów letniskowych względnie kupna nieruchomości jako lokaty kapitału, prawno wspólnotowe reguły swobody przemieszczania się nie są jednak barierą przeciwko ograniczeniom ze strony poszczególnych państw członkowskich. Dotychczas nie została rozstrzygnięta kwestia, czy nabycie nieruchomości dla celów amortyzacyjnych (oszczędności z tytułu podatkowi, może być zaliczone do „przywilejów socjalnych" w rozumieniu art. 7 Rozp 1612/68.

Równe traktowanie w odniesieniu do pozostałych przywilejów Przykłady, w których Trybunał domagał się równouprawnienia przemieszczających się pracowników w ramach „pozostałych przywilejów socjalnych„: 1) Dumping socjalny: państwa członkowskie muszą stosować swoje przepisy o ochronie pracy i minimalnych wynagrodzeniach w taki sposób na korzyść pracowników przemieszczających się, aby uchronić ich przed wykorzystaniem przez nieuczciwych pracodawców (wyrok z 4 kwietnia 1975r. w Sp.167/73, Komisja przeciwko Francji). W stosunku do obywateli państw trzecich nie istnieje natomiast żadna prawnowspólnotowa ochrona przed dumpingiem socjalnym, por. wyrok z 17 marca 1993 r. w Sp. Sloman Neptun

Równe traktowanie w odniesieniu do pozostałych przywilejów 2) Ochrona osób dotkniętych kalectwem przed wypowiedzeniem pracy: wewnętrzne przepisy o ochronie osób dotkniętych kalectwem chronią pracowników przemieszczających się w równym stopniu, jak pracowników kraju goszczącego również dotkniętych kalectwem (wyrok z 13 grudnia 1972 ' w Sp. 44/72, Marsman).

Równe traktowanie w odniesieniu do pozostałych przywilejów 3) Pozamałżeńskie wspólnoty życiowe: państwo członkowskie, które niezamężnym/nieżonatym cudzoziemskim partnerom własnych obywateli przyznaje prawo do pobytu, musi czynić to samo wobec pracowników przemieszczających się z innych państw członkowskich, którym towarzyszą ich niezamężni/nieżonaci partnerzy lub zamierzają do nich przyjechać, (wyrok z 17 kwietnia 1986 r. w Sp. 59/85, Reed).

Równe traktowanie w odniesieniu do pozostałych przywilejów 4) Służba wojskowa: ustanowiony prawnie obowiązek pracodawcy w spraw utrzymania stanowiska pracy dla pracowników podczas odbywania przez nich służby wojskowej lub służby zastępczej, dotyczy także pracowników przemieszczających się, którzy muszą wrócić do kraju ojczystego, tam służbę wojskową (wyrok z 15 października 1969 r. w Sp, 15/69 Ugliola).

Równe traktowanie w odniesieniu do pozostałych przywilejów 5) Ulgi na przejazd dla rodzin wielodzietnych: prawo do ulgowego biletu na przejazd kolejami państwowymi dla nieletnich dzieci posiadani rodzin posiadających 3 lub więcej dzieci musi obejmowac także pracowników przemieszczających się (wyrok z 30 września 1975 i. w Sp. 32/75, Cristini)

Równe traktowanie w odniesieniu do pozostałych przywilejów 6) Nieoprocentowana pożyczka urodzinowa: krajowy bank kredytowy, udzielający niskooprocentowanych pożyczek dla młodych rodziców, nie może uzależniać ich przyznania od tego, by chociaż jedno z nich posiadało obywatelstwo danego kraju członkowskiego (wyrok z 15 stycznia 1982 r., 65/81, Reina)

Równe traktowanie w odniesieniu do pozostałych przywilejów 7) Język urzędowy w sądzie: pracownicy przemieszczający się mają praw do tego, by wdrożone przeciwko nim postępowanie karne odbywało się w inny języku, np. w ich mowie ojczystej, nawet wtedy, gdy nie jest to normalny język procedowania sądu, (wyrok z 11 lipca 1985 r. w Sp. 137/84 Mutsch) Warunkiem jest jednak, aby obywatelom tegoż państwa przysługiwało takie samo prawo wyboru.

Specjalne prawa małżonków i dzieci Artykuł 12 Rozp. 1612/68 przyznaje dzieciom pracowników przemieszczających się możliwość udziału w powszechnej nauce szkolnej, jak i w programach szkolenia zawodowego praktykantów i uczniów na takich samych warunkach, jakie obowiązują obywateli państwa przyjmującego. Niedopuszczalne są np. specjalne egzaminy wstępne lub wyższe opłaty za naukę. Z drugiej strony państwa przyjmujące nie są jednak zobowiązane do organizowania dla dzieci pracowników przemieszczających się nauki w ich ojczystym języku.

Specjalne prawa małżonków i dzieci W wyroku z 3 czerwca 1974 r. w Sp. 9/74, Casagrande Trybunał orzekł ponad to, że do równoprawnego udziału w powszechnym obowiązku szkolnym należy także przyznanie stypendiów, jeżeli obywatele goszczącego kraju członkowskiego w identycznej sytuacji mają prawo do takiego wsparcia. Odpowiednio dotyczy to stypendiów w szkołach wyższych ( wyr. z 26.02.1992 w sp. C- 3/90 Bernini)

Wyjątki na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochrony zdrowia Dyrektywa 64/221 znajduje zastosowanie zarówno wobec pracowników przemieszczających się, jak i wobec członków ich rodzin. Jej ustalenia obowiązują także usługodawców lub usługobiorców, jak i osoby prowadzące samodzielną działalność gospodarczą,(art. 1) Zgodnie z art.. 2 tejże dyrektywy państwa członkowskie mogą w stosunku do wymienionych grup osób powołać się na zasady bezpieczeństwa porządku publicznego lub ochrony zdrowia, aby: odmówić im wjazdu, odmówić im wydania pozwolenia na pobyt lub jego przedłużenia, zażądać wyjazdu z terytorium państwa;

cd. Inne środki, a szczególnie ewentualna dyskryminacja w miejscu pracy, nie mogą być natomiast usprawiedliwione względami bezpieczeństwa i porządku publicznego lub ochrony zdrowia.

Okoliczności usprawiedliwiające ograniczenia w swobodnym przemieszczaniu się Trybunał stwierdził w sposób ogólny, iż tam, gdzie Traktat wyraźnie dopuszcza wewnątrzpaństwowe i dyskryminujące ograniczenia podstawowych wolności, stosować należy restrykcyjną wykładnię. Zatem, dokładnie tak samo jak przy art. 30 TWE [zm. 36], lista dopuszczalnych wyjątkóv w art. 39 II TWE [zm. 48 II] jest zamknięta i nie może zostać rozszerzona ani przez pojedyncze państwa członkowskie, ani przez Trybunał Sprawiedliwości

Względy porządku i bezpieczeństwa publicznego Swoboda przemieszczania się może zostać ograniczona z uwagi na konieczność zachowania zasad porządku i bezpieczeństwa publicznego tylko wtedy, gdy obiektywne okoliczności wskazują, że postępowanie określonej osoby może aktualnie rzeczywiście i poważnie zagrażać podstawowym interesom społecznym w państwie przyjmującym.

Względy porządku i bezpieczeństwa publicznego Zatem prewencyjne środki odstraszające są tym samym całkowicie wykluczone (por. wyrok z 27 października 1977 r. w Sp. 67/74, Bonsignore, jak i wyrok z 28 października 1975 r. w Sp. 36/75, Rutili). Ponieważ zaistnieć musi okoliczność „obecnego" zagrożenia, do wydalenia nie są wystarczające wcześniej wydane wyroki w sprawach karnych, chyba że prawdopodobne jest niebezpieczeństwo powtarzania przez daną osobę zachowań niezgodnych z prawem (Sp. 30/77, Bouchereau).

Względy porządku i bezpieczeństwa publicznego Wreszcie taka działalność jak np. prostytucja nie może być uważana przez państwo członkowskie za znaczące zagrożenie porządku i bezpieczeństwa publicznego, jeżeli to samo państwo członkowskie wobec własnych obywateli nie stosuje żadnych lub podobnie drastycznych środków przeciwdziałających prowadzeniu tego typu działalności (wyrok z 18 maja 1982 r. w poi. Sp. 115 i 116/81 Adoui).

Względy ochrony zdrowia Państwa członkowskie mogą odmówić obywatelom innych państw członkowskich prawa do wjazdu lub wydania pozwolenia na pobyt, jeżeli osoby te cierpią na jedną z chorób wymienionych w załączniku do Dyr. 64/221 np. gruźlicę, syfilis. Jeżeli choroba taka wystąpi dopiero po wydaniu pierwszego pozwolenia na pobyt, to wydalenie lub odmowa przedłużenia pozwolenia na pobyt nie są już więcej możliwe (art. 4 ustępy I, II Dyr. 64/221).

Względy ochrony zdrowia W pozostałych przypadkach obowiązuje generalna klauzula o „innych chorobach i dolegliwościach zaraźliwych lub zakaźnych, o ile w państwie przyjmującym istnieją przepisy o ochronie krajowców przed tymi chorobami i dolegliwościami". Trybunał wobec ograniczeń na podstawie art. 39 II TWE wymaga, by zachodziła okoliczność obecnego i znacznego zagrożenia podstawowych interesów społecznych, toteż i ta klauzula musi być stosowana restrykcyjna.

Względy ochrony zdrowia zastosowanie jej do osoby chorującej na AIDS będzie wtedy tylko możliwe, gdy obiektywne okoliczności potwierdzą obawę, że osoba ta poprzez swoje nieostrożne zachowanie może spowodować zarażenie innych osób

Postępowanie sądowe w państwach członkowskich Artykuły 5-9 Dyr. 64/221 zawierają gwarancje proceduralne, których państwa członkowskie muszą przestrzegać przy stosowaniu środków ograniczających prawa swobodnego przemieszczania się. Osoby podlegające weryfikacji mają prawo tymczasowego przebywania w państwie przyjmującym w trakcie procedury weryfikacyjnej ich pierwszego wniosku o zezwolenie na pobyt. W przypadku negatywnej decyzji mają prawo żądać ujawnienia powodów i prawo odwołania do sądu wyższej instancji administracyjnej.

Wyjątki dotyczące administracji publicznej w państwach członkowskich Zgodnie z art. 39 IV TWE [zm. 48 IV] swoboda przemieszczania się pracowników „nie dotyczy zatrudnienia w administracji publicznej" państw członkowskich. Cudzoziemcy z WE mogą poza tym na podstawie art. 8 Rozp, 1612/68 zostać wyłączeni z udziału w zarządzaniu instytucjami publicznymi i sprawowaniu funkcji o charakterze publiczno-prawnym".

Wyjątki dotyczące administracji publicznej w państwach członkowskich Zatrudnieniem w administracji publicznej po raz pierwszy Trybunał zajął się w orzeczeniu z 12 lutego 1974 r. w Sp. 152/73, Sotgiu. Chodziło w niej Waleta osobę obywatela włoskiego, który był zatrudniony na czas nieokreślony w niemieckiej firmie federalnej jako pracownik wykwalifikowany. Początkowo pan Sotgiu tak jak jego niemieccy koledzy, otrzymywał odszkodowanie za rozłąkę z rodziną w wysokości 7,5 marki niemieckiej dziennie. W 1965 r. odszkodowanie dla pracowników, których rodziny mieszkały w innej miejscowości niż ich miejsce pracy, podniesiono do 10 marek. Podwyżka ta nie objęła jednak pana Sotgiu, ponieważ jego rodzina nadal mieszkała we Włoszech, więc wniósł on sprawę do Trybunału, który orzekł że nie pozwala na dyskryminację

Wyjątki dotyczące administracji publicznej w państwach członkowskich cudzoziemca w ramach stosunku pracy w administracji publicznej jeśli został on już do tej pracy dopuszczony. Z powodu braku jakiegokolwiek rozróżnienia w tym postanowieniu nie ma znaczenia, czy pracobiorca zatrudniony jest jako robotnik, pracownik etatowy, urzędnik, czy też jego stosunek pracy podlega prawu publicznemu czy prywatnemu.

Wyjątki dotyczące administracji publicznej w państwach członkowskich Gdyby stosowanie prawa do swobodnego przemieszczania się i podejmowania pracy państwa członkowskie mogły uzależniać od zakresu ograniczeń wewnętrznych związanych z wykonywaniem funkcji w ramach szeroko rozumianej administracji publicznej, to swobodne przemieszczanie się byłoby tolerowane i chronione prawem w rożnym stopniu w różnych państwach członkowskich.

Wyjątki dotyczące administracji publicznej w państwach członkowskich Państwa członkowskie, zdaniem Trybu Sprawiedliwości, mogą zastrzegać dla własnych obywateli tylko te stanowiska, które w znacznym stopniu wiążą się „z wykonywaniem władzy zwierzchniej (wyroku z 26 maja 1982 r, w Sp. 149/79, Komisja przeciwko Belgii) Trybunał przyznał tu jedynie państwom członkowskim możliwość rezerwowania określonych czynności dla własnych obywateli, co nie wyłącza cudzoziemców z WE z zatrudnienia w administracji publicznej (wyrok z 16 czerwca 1987 r. w Sp. 225/85, Consiglio Nazionale delie Ricerche)

Wyjątki dotyczące administracji publicznej w państwach członkowskich Od stanowisk urzędniczych w służbie publicznej odróżnić należy stanowiska urzędników komunalnych, pochodzące z wyborów. Art. 19b I TWE wyraźnie przewiduje dla cudzoziemców z WE czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach komunalnych. Rada wydała ponadto 19 grudnia 1994 r. Dyrektywę o szczegółach realizacji czynnego i biernego prawa wyborczego w wybo­rach komunalnych dla obywateli Unii zamieszkałych w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami

Aktualne systemy świadczeń Artykuł 4 Rozp. 1408/71 rozciąga rzeczowy obszar stosowania przepisów o ubezpieczeniach społecznych na następujące rodzaje świadczeń: świadczenia w przypadku choroby i macierzyństwa, świadczenia w wypadku inwalidztwa i innych przypadków niezdolności do pracy, rent i emerytur, świadczenia dla krewnych zmarłego, świadczenia w razie wypadków przy pracy lub chorób zawodowych, zasiłki pogrzebowe, świadczenia w przypadku bezrobocia, świadczenia rodzinne.

Prawodawstwo wspólnotowe w obszarze polityki socjalnej Opierając się na zapisach traktatowych dotyczących polityki socjalnej Rada Unii wraz z Parlamentem i Komisją przyjęły szereg aktów prawnych, które mają znaczenie zarówno dla pracowników przemieszczających się, jak i dla pracowników - obywateli danego państwa członkowskiego. Przykładem może być Dyrektywa Rady 80/987/EWG z 20 października 1980 r. dotycząca harmonizacji prawa w obszarze ochrony pracowników przed niewypłacalnością pracodawców, która miała pośrednio ogromne znaczenie w rozwoju wspólnotowych zasad odpowiedzialności państwa za szkody spowodowane niewdrożeniem dyrektyw (por. Sp. Francovich-I

Prawodawstwo wspólnotowe w obszarze polityki socjalnej ■ Dyr. Rady 78/610 z 29 czerwca 1978 r. dotycząca harmonizacji przepisów prawnych i rozporządzeń administracyjnych w państwach członkowskich w obszarze ochrony zdrowia pracowników narażonych na działanie chlorku winylu, Rozp. Rady 23/97 z 20 grudnia 1996 r, dotyczące pozyskiwania danych statystycznych na temat poziomu i struktury kosztów pracy, Dyr. Rady 93/104 z 23 listopada 1993 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy, Decyzja Rady 2000/436 z 29 czerwca 2000 r. ustanawiająca Komitet Ochrony Socjalnej,

Prawodawstwo wspólnotowe w obszarze polityki socjalnej Decyzja Komisji 98/500 z 20 maja 1998 r. ustanawiająca Komitet Dialogu Branżowego wspierający konsultacje i dialog między partnerami społecznymi na poziomie Wspólnoty Europejskiej, Dyr. Rady 83/477 z 19 września 1983 r. dotycząca ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z pracą w otoczeniu azbestu, Dyr. Rady 86/188 z 12 maja 1986 r. dotycząca ochrony pracowników przed hałasem w miejscu pracy

Prawodawstwo wspólnotowe w obszarze polityki socjalnej Dyr. Rady 89/391 z 12 czerwca 1989 r. dotycząca wprowadzenia odpowiednich przepisów zachęcających ustawodawcę i pracodawców do podwyższenia standardów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy. Dyr. Rady 91/533 z 14 października 1991 r. dotycząca obowiązków pracodawcy w zakresie informowania pracowników o szczegółach umowy o pracę, Decyzja Rady 2000/98 z 24 stycznia 2000 r. powołująca Komitet d. s. Zatrudnienia,

Prawodawstwo wspólnotowe w obszarze polityki socjalnej Dyr. Rady 98/59 z 20 lipca 1998 r. dotycząca harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich na polu zwolnień grupowych, Dyr. Rady 2001/23 z 12 marca 2001 r. dotycząca harmonizacji przepisów państw członkowskich w zakresie zabezpieczenia praw pracowniczych w przypadku przeniesienia przedsiębiorstwa lub części przedsiębiorstwa.

Wspólnotowe prawo do płatnego urlopu W swoim wyroku w Sp. C-173/99, BECTU, z 26 czerwca 2001 r. Trybunał podkreślił, że pracownicze prawo do płatnego urlopu w każdym roku jest niezbywal­nym prawem wszystkich pracowników Wspólnoty, niezależnym od przepisów krajowych. Pracownicy mogą się na to prawo bezpośrednio powoływać i w przypadku kolizji z regulacjami krajowymi, te ostatnie nie mogą być stosowane.

Wspólnotowe prawo do płatnego urlopu Dyrektywa 2000/34 Parlamentu i Rady z 22 czerwca 2000 r. określa, że każdy pracownik, musi mieć zapewnione prawo do przynajmniej 4 tygodni płatnego urlopu rocznie. Prawo to jest niezależne od rodzaju umowy oraz od sektora gospodarki narodowej.

Obowiązek informowania pracowników o szczegółach umowy o pracę Obowiązek informowania o szczegółach umowy o pracę został nałożony na pracodawców Dyrektywą Rady 91/533 z 14 października 1991 r. Lista takich istotnych elementów umowy o pracę nie została w Dyrektywie zamknięta. Pracodawcy muszą więc mieć świadomość, że obowiązek odpowiedniego poinformowania leży po ich stronie. Przykładem takiego obowiązku jest przekazanie pracownikom oczekiwań co do konieczności pracy w nadgodzinach na żądanie pracodawcy

Obowiązek informowania pracowników o szczegółach umowy o pracę W Sp. C-350/99, Wolfgang Lange z 8 lutego 2001 r., ETS został skonfrontowany z sytuacją pracownika, od którego pracodawca domagał się pracy w nadgodzinach bez uprzedniego określenia tego obowiązku w umowie o pracę. Kiedy pracownik, pan Lange odmówił pracy w nadgodzinach, otrzymał wypowiedzenie, którego uzasadnienie opierało się na tej odmowie.

Obowiązek informowania pracowników o szczegółach umowy o pracę którego uzasadnienie opierało się na tej odmowie. ETS, zapytany przez niemiecki sąd pracy o stanowisko, stwierdził, że konieczność pracy w nadgodzinach na żądanie pracodawcy jest przykładem istotnego elementu umowy o pracę, który musi być pracownikowi zakomunikowany w formie pisemnej. Konsekwentnie, pracodawca nie ma prawa wypowiedzieć pracownikowi umowy o pracę motywu­jąc decyzję niewykonaniem polecenia, którego treść i forma nie zostały określone w umowie.