Mediacja w sprawach rodzinnych Opracowała: Katarzyna Małecka

Wprowadzenie Dlaczego spory w rodzinie są szczególnie trudne? Przede wszystkim są zwykle wielowątkowe i takie w których to co konkretne, praktyczne splata się z subiektywnymi odczuciami, potrzebami emocjonalnymi , wartościami, czy symbolicznymi znaczeniami. Zazwyczaj konflikt w rodzinie narasta od dłuższego czasu zanim któraś ze stron zdecyduje się na ostateczne rozwiązanie za jakie uznaje sąd. W takich przypadkach nie warto zamykać się ze swoimi problemami , tkwiąc w niemożliwym do rozwikłania impasie, lecz podjąć wyzwanie jego rozwiązania z pomocą niezależnych i doświadczonych mediatorów. Zgodnie z definicją mediacja rodzinna jest procedurą rozwiązywania konfliktu, w której bezstronny i neutralny mediator towarzyszy członkom rodziny w procesie uzgodnień za ich dobrowolną zgodą oraz przy zaufaniu poufności. Mediator pomaga stronom w zdefiniowaniu kwestii spornych, określeniu potrzeb i interesów stron, o ile taka jest ich wola, wypracowaniu wzajemnie satysfakcjonującego oraz świadomego porozumienia.

Dlaczego warto korzystać z mediacji? Mediacja umożliwia poprawę wzajemnego zrozumienia. Kiedy członkowie rodziny przestają ze sobą rozmawiać, a każdy z osób przeżywa swoje zranienie i urazy łatwo o nieporozumienia. W mediacji każda z osób może przedstawić swoją perspektywę, swój punkt widzenia i oczekiwania na przyszłość i one stanowią podstawę wspólnej decyzji. W mediacji strony decydują samodzielnie. W nieformalnej atmosferze, spokojnie i bez pośpiechu mogą gruntownie przyjrzeć się możliwym rozwiązaniom i wybrać takie, które najlepiej służą rodzinie- bo każda rodzina jest szczególna i wymaga indywidualnych rozwiązań. Mediatorzy pomagają tonować emocje i skierować je na konstruktywne tory przejść od rozpamiętywania przeszłości do planowania przyszłości. Wypracowanie rozwiązania w mediacji trwa krócej niż postępowanie sądowe i wiąże się z nieporównywalnie niższymi kosztami finansowymi, emocjonalnymi, i relacyjnymi.

Co o mediacji w sprawach rodzinnych mówi prawo? Dwa akty prawne mówią o mediacji w sprawach związanych z rozpadem rodziny. Pierwszym z nich jest Kodeks postępowania cywilnego, który reguluje zasady mediacji we wszystkich sporach cywilnych, podkreśla możliwość i zasadność mediacji w sporach będących konsekwencją rozpadu rodziny. Sąd może, więc skierować małżonków do mediacji o ile istnieją widoki utrzymania małżeństwa, a wiec w celu pojednania małżonków. Jeśli zaś strony zdecydują się na rozwód podczas mediacji mogą uzgodnić zasady zaspokajania potrzeb rodziny, alimenty, sposoby sprawowania władzy rodzicielskiej po rozwodzie, kontakty z dzieckiem, i sprawy majątkowe. Także znowelizowany 6 listopada 2008 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który wszedł w życie 13 czerwca 2009 podkreśla, że rodzice powinni się porozumieć w sprawach opieki i wychowania dziecka. Prawo mówi ze dla dobra dziecka powinien zostać opracowany Plan Opieki Rodzicielskiej, który będzie szczegółowo określał zasady, na jakich będą współpracować ze sobą, jako rodzice.

W mediacji możliwe jest poszukiwanie rozwiązań wszelkich kwestii związanych ze współwłasnością, począwszy od podziału majątku przy rozwodzie, a skończywszy na sprawach spadkowych. Np.: Korzystanie ze wspólnego mieszkania W mediacji członkowie rodziny mogą określić konkretne obszary nieporozumień, wyjaśnić swoje racje i otworzyć się na racje innych osób, wyartykułować swoje oczekiwania, by zaplanować zasady, które pozwolą w wygodny sposób mieszkać pod jednym dachem. Rodzinne przedsiębiorstwo Mediacja w szczególny sposób odpowiada na potrzeby, jakie wiążą się z rodzinnymi przedsięwzięciami, bowiem umożliwia refleksje nad płaszczyznami wzajemnych relacji oraz znalezienie rozwiązań, które pozwolą łączyć życie rodzinne i zawodowe lub tez przeciwnie zdecydować o ich rozdzieleniu. Spadki Choć mediacja nie naprawi przeszłości, ani nie zaleczy dawnych ran, może pomóc w określeniu wzajemnych oczekiwań, wyjaśnieniu spostrzegania siebie nawzajem, swojego miejsca w rodzinie i w relacji z poszczególnymi członkami, a dzięki temu umożliwi zwrócenie się od rozpamiętywania przeszłości do realistycznych uzgodnień w konkretnej sprawie spadkowej.

Czym wyróżnia się dwunarodowościowa mediacja rodzinna? Zasady prowadzenia mediacji w rodzinach dwunarodowościowych spełniać muszą warunki każdej mediacji rodzinnej. Ma ona jednak pewne zasady ogólnoeuropejskie: wykonalność porozumień mediacyjnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej zagwarantowanie poufności mediacji również w następujących postępowaniach sądowych wpływ postępowania mediacyjnego na bieżące terminy przedawnienia. Deklaracja Wrocławska, opracowana w 2007 roku przez zespół polskich i niemieckich mediatorów i sędziów mówi o tym, że: mediacja powinna być prowadzona przy udziale dwóch mediatorów, jako mediacja dwunarodowościowa, mediatorzy powinni pochodzić z krajów pochodzenia stron, co gwarantuje znajomość kultury, tradycji i obyczajowości obojga rodziców, w celu reprezentowania obu płci zespół mediacyjny powinien składać się z kobiety i mężczyzny , zespół mediacyjny powinien posiadać prawnika oraz psychologa lub pedagoga i w razie potrzeby tłumacza. Dynamika konfliktu wymaga, bowiem umiejętności komunikowania się i wiedzy psychologicznej mediatora oraz wiedzy prawniczej z prawa rodzinnego i postępowania w przypadku rodzicielskiego uprowadzenia dziecka uprowadzenie dziecka wymaga od obojga mediatorów gotowości przeprowadzenia mediacji w ciągu jednego lub dwóch tygodni od otrzymania zlecenia.

W czym pomaga dwunarodowościowa mediacja rodzinna ? Uprowadzenie dziecka Wykonywanie pieczy rodzicielskiej Kontakty rodzica z dzieckiem Sprawy alimentacyjne Koszty związane z dzieckiem Kwestie majątkowe rodziny Wszystkie sprawy związane z dobrem dziecka   Postępowanie mediacyjne w dwunarodowościowych rodzinach jest uzupełnieniem instrumentów z zakresu prawa międzynarodowego i porządku prawnego kraju pochodzenia rodziców. Pomaga efektywnie rozwiązywać konflikty i spory, których szczególna ofiarą jest dziecko. Uwzględnia potrzeby i interesy przede wszystkim dziecka, ale również rodzica.

Charakterystyka konfliktu rodzinnego   Konflikt rodzinny charakteryzuje się wielowątkowością oraz długim okresem narastania. Dotyka bliskiej relacji o znaczeniu psychologicznym i społecznym. Kwestie praktyczne, konkretne i wymierne współpracują tutaj z emocjonalnymi i psychologicznymi potrzebami oraz istotnymi wartościami. W efekcie tego, pojawiają się silne emocje, które utrudniają racjonalną analizę i skupienie się na planowaniu przyszłości. Strony w niewystarczającym stopniu korzystają z fachowych porad (np. prawnych) z powodu niekiedy ograniczonych zasobów ekonomicznych a także niskiej wiedzy na temat dostępnych procedur i możliwych rozwiązań. W przypadku rozwodzących się małżeństw z małoletnimi dziećmi nierozerwalność relacji rodzicielskiej i konieczność jej kontynuowania pomimo rozpadu więzi partnerskiej przynosi złość, frustrację a co najważniejsze przypomina o poniesionej stracie. Pomoc rodzinie wymaga wrażliwości i zrozumienia a przy tym fachowego wsparcia w analizie dostępnych opcji, tonowania napięcia oraz stymulowania dialogu. Wymaga czasu-znacznie więcej niż rodzina może otrzymać w ramach postępowania sądowego. Mediacja rodzinna jest wobec tych czynników obiecującym instrumentem rozwiązywania konfliktu.

Rozpoczęcie mediacji Na mocy ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw, która weszła w życie dnia 10 grudnia 2005 roku, możliwe stało się kierowanie przez sądy do mediacji wszystkich spraw, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, zaś ugoda wypracowana w mediacji ma moc prawną ugody sądowej po zatwierdzeniu jej przez sąd.

Rodzaje mediacji -mediacja ze skierowania sądu- jedna ze stron skierowała sprawę na drogę postępowania sądowego, mogą tutaj wystąpić dwie sytuacje: *Obie strony zgodnie mogą wnioskować o skierowanie sprawy do mediacji (sąd wyda wtedy stosowne postanowienie kierujące sprawę do mediacji i wyznaczy mediatora – chyba, że podadzą go strony). * Sędzia, który nabierając przekonania, iż sprawa kwalifikuje się do mediacji, wydaje postanowienie (tak jak w opisanej pierwszej sytuacji wyznaczając mediatora). Strony muszą wyrazić zgodę na mediacje i osobę mediatora. Mediację sądową prowadzić będzie wybrany przez sędziego mediator z list mediatorów złożonych u Prezesa Sądu Okręgowego. - mediacja umowna- wymaga skierowania sporu na drogę postępowania sądowego, tutaj również istnieją dwa rozwiązania: *strony w umowie mogą przewidzieć sytuację, w której w przypadku sporu związanego z wykonaniem albo niewłaściwym wykonaniem umowy zobowiązują się skierować spór do mediatora(w przypadku, gdy same nie poradzą sobie ze sporem) *strony negocjują problem bez pozytywnych rezultatów – nie zamieściły w umowie klauzuli o mediacji i podejmują decyzję, by przed skierowaniem sprawy na drogę postępowania sądowego oddać ją w ręce mediatora Mediację umowną prowadzi mediator wybrany przez strony.

PRZEDMIOT MEDIACJI Mediacja może być prowadzona we wszystkich sprawach cywilnych, które mogą być rozstrzygnięte w drodze ugody zawartej przed sądem. W sprawach rodzinnych wskazuje się, iż przedmiotem mediacji może być pojednanie małżonków, skierowanie możliwe jest również, jeśli postępowanie zostało zawieszone, zaspokojenie potrzeb rodziny, alimenty, sposoby sprawowania władzy rodzicielskiej po rozwodzie, kontakty z dziećmi i sprawy majątkowe między małżonkami.

PRZECIWSKAZANIA DO MEDIACJI W pewnych sytuacjach mediacja nie powinna być prowadzona, ponieważ będzie nie tylko nie skuteczna, lecz również może być niebezpieczna, prowadząc do porozumień krzywdzących lub nadużywających jedną ze stron. Do przeciwwskazań można zatem zaliczyć sprawy, w których: jedna lub obie strony są uzależnione od alkoholu lub środków psychoaktywnych; jedna lub obie strony cierpią na chorobę psychiczną lub silne zaburzenia emocjonalne; występuje znacząca nierównowaga siły między stronami, która w praktyce uniemożliwia negocjowanie z równej pozycji; w rodzinie ma lub miała miejsce przemoc. Mediacja może być również niewskazana, kiedy silne emocje jednej lub obu stron lub niedawne traumatyczne przeżycia utrudniają świadomy, racjonalny osąd i skupienie się na przyszłości. Taki stan rzeczy może mieć miejsce np. w pierwszym etapie emocjonalnego rozstania. Kierowane wówczas do mediacji strony mogą czasowo nie być w stanie uczestniczyć w niej i odnieść korzyści z próby polubownego rozwiązania sporu.

Mediator Ustawodawca wprowadzając instytucję mediacji pozostawia stronom wybór mediatora. Wybór ten powinien być określony w umowie o mediację. W przypadku spraw cywilnych ogółem mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych (Art. 1832 § 1 k.p.c.). Nie może natomiast być mediatorem sędzia, za wyjątkiem sędziego w stanie spoczynku (Art. 1832. § 2 k.p.c.). Ułatwieniem dla stron oraz sędziów kierujących do mediacji są listy stałych mediatorów oraz ośrodki mediacyjne prowadzone przez organizacje społeczne i zawodowe. Istnieją przypadki w których sąd kieruje sprawę do wybranego mediatora jednak każdy ma prawo wyboru innego. Mediator może być wpisany na listę tylko za swoją pisemną zgodą. Listy stałych mediatorów, jak również ośrodków mediacyjnych są przekazywane prezesowi sądu okręgowego. Odmowa prowadzenia mediacji przez stałego mediatora może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów, o czym wcześniej jest zobowiązany poinformować strony jak i sąd (jeśli mediacja jest kierowana przez sąd). Podkreśla się również, iż stały mediator powinien posiadać wiedzę teoretyczną oraz praktyczne umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji. Na stanowisko mediatora sąd może wyznaczyć także kuratora sądowego czy też osobę wskazaną przez rodzinne ośrodki diagnostyczno – konsultacyjne. Zatem słuszne staje się przekonanie, że profesjonalne przygotowanie do prowadzenia mediacji w konkretnym obszarze, jakim są spory rodzinne jest niezbędne, by porozumienia osiągane w mediacji były trwałe, wysokiej jakości oraz spełniały wymogi formalne. W przypadku mediacji w sprawach rodzinnych powszechne staja się praktyki prowadzenia mediacji przez kobietę i mężczyznę. Dzięki takiemu rozwiązaniu mediatorzy mają możliwość dbania o lepszą bezstronność i neutralność ponadto takie rozwiązanie gwarantuje znacznie większe zaufanie stron uczestniczących w mediacji. Upowszechnienie tego typu mediacji wpływa również na skuteczniejsze modelowanie kooperatywnych rozwiązań problemu wobec stron.

Zasady mediacji Dobrowolność Kodeks postepowania cywilnego stwierdza, iż mediacja jest dobrowolna. Zatem o przystąpieniu do mediacji jak i zawarciu porozumienia decydują wyłącznie strony. W przypadku kierowania przez sąd do mediacji zasadniczą rolę odgrywa przekazanie przez sędziego wyczerpujących wyjaśnień odnośnie tej procedury, ma to gwarantować dobrowolność przystąpienia do mediacji. W sprawach rozwodowych jak i o separację należy pamiętać, iż celem mediacji może być zarówno rozmowa o warunkach pojednania, jak i zaplanowanie przyszłości po rozwodzie. Przedmiot i cel mediacji powinien być ich wspólna decyzją, natomiast mediator nie będzie wywierał presji po żadnej stronie. W związku z powyższym mediacja nie jest wyłącznie procedurą pojednawczą. Odmowa przystąpienia do mediacji nie ponosi za sobą żadnych negatywnych skutków procesowych. Jednak sankcją za nieusprawiedliwioną odmowę podjęcia mediacji, w przypadku kiedy strona uprzednio wyraziła zgodę na mediację, może być obciążenie strony uchylającej się kosztami procesu.

Poufność Mediacja jest postępowaniem poufnym (niejawnym), w związku z czym mediator ma obowiązek zatrzymać wszystkie fakty dotyczące prowadzonej sprawy mediacyjnej w tajemnicy chyba, że strony zgodnie zwolnią go z tego obowiązku. Bezskuteczne jest również powoływanie się w toku postępowania przed sądem lub sądem polubownym na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym. Zarówno dobrowolność jak i poufność mediacji pozwalają stronom na swobodną analizę dostępnych rozwiązań. Ponadto mają możliwość rozważenia różnych wariantów porozumienia oczywiście bez przymusu podpisania ugody jeśli nie jest ona satysfakcjonująca dla którejkolwiek strony.

Bezstronność i neutralność mediatora Kolejną wymaganą zasadą mediacji jest bezstronność mediatora. Stowarzyszenie Mediatorów Rodzinnych ustalając standardy prowadzenia mediacji wprowadziło dodatkowo zasadę neutralności. Neutralny mediator nie narzuca stronom swoich rozwiązań. Nie czerpie również korzyści z tego, co jest przedmiotem mediacji, ani też z faktu zawarcia ugody. Bezstronność mediatora oznacza, iż nie przychyla się on do racji żadnej ze stron. Powinien również prowadzić mediację w taki sposób, aby ewentualna nierównowaga między stronami nie wpływała na przebieg mediacji oraz ostateczny rezultat. W przypadku gdy mediator uzna, iż pomimo fachowego prowadzenia mediacji nierównowaga między stronami może przyczynić się do porozumienia krzywdzącego, dyskryminującego lub nadużywającego jednej ze stron. Obowiązkiem mediatora jest poinformowanie stron o wszystkich faktach świadczących o istnieniu konfliktu interesów i w tym wypadku wycofać się z prowadzenia mediacji chyba, że strony świadomie zdeklarują się na dalszą współpracę z mediatorem.  

Czas trwania mediacji w postępowaniu cywilnym: - kierując strony do mediacji, sąd wyznacza czas jej trwania na okres do miesiąca, chyba że strony zgodnie wniosły o wyznaczenie dłuższego terminu na przeprowadzenie mediacji. W trakcie mediacji termin na jej przeprowadzenie może być przedłużony na zgodny wniosek stron, - przewodniczący wyznacza rozprawę po upływie terminu, o którym mowa w § 1, a przed jego upływem, jeżeli choć jedna ze stron oświadczy, że nie wyraża zgody na mediację.

UGODA I PROTOKÓŁ   Po zakończeniu mediacji mediator sporządza i podpisuje protokół z jej przebiegu, w którym wskazane jest miejsce i czas prowadzenia mediacji, imiona, nazwiska i adresy stron, imię i nazwisko i adres mediatora, a także wynik mediacji. W protokole nie umieszcza się zatem żadnych informacji merytorycznych na temat sprawy lub raportu z przebiegu mediacji, a jedynie informacje o tym, czy i w jakim kontekście organizacyjnym się odbyła oraz wskazanie czy zakończyła się zawarciem czy też brakiem porozumienia. Odpis protokołu wręczony zostaje stronom, zaś jego oryginał winien być niezwłocznie złożony przez mediatora w sądzie rozpoznającym sprawę lub właściwym do rozpoznania sprawy według właściwości ogólnej lub wyłącznej. Jeśli w mediacji została zawarta ugoda, po podpisaniu przez strony, winna być wciągnięta do protokołu lub dołączona do niego. Sąd, na wniosek strony, niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej w mediacji. Ugoda zawarta przed mediatorem, po zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Ugoda zawarta w mediacji bezsprzecznie powinna być zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego, nie zmierzać do obejścia prawa, być zrozumiała i nie zawierać sprzeczności.

Koszty postępowania mediacyjnego Mediatorowi przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji. Koszty mediacji umownej:   W mediacji umownej koszty wynikają z cennika przyjętego przez dany ośrodek mediacyjny lub też są uzgadniane indywidualnie między stronami i mediatorem. Koszty mediacji prowadzonej na podstawie skierowania sądu: Koszty mediacji prowadzonej na podstawie skierowania sądu wynikają z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2005 roku w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym. Na podstawie rozporządzenia w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 1.000 złotych za całość postępowania mediacyjnego. W sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz o prawa niemajątkowe, wynagrodzenie mediatora za pierwsze posiedzenie mediacyjne, przeprowadzone w wyznaczonym przez sąd czasie mediacji, wynosi 60 złotych, a za każde następne posiedzenie – 25 złotych. Ponadto jeśli sąd upoważnił mediatora do zapoznania się z aktami sprawy, wynagrodzenie za całość postępowania podwyższa się o 10% .

Bibliografia: A. Gójska, Mediacja w sprawach rodzinnych, Ministerstwo Sprawiedliwość, Warszawa 2009. A. Rękas, Czy tylko sąd rozstrzygnie w sporze? Mediacja i sądownictwo polubowne. Informator o alternatywnych sposobach rozwiązywania sporów, Warszawa 2010.

Dziękuję za uwagę