Potwory w galaktyce gatunków Powtórka (potwór-ka?)

Co to jest gatunek? Biologiczna definicja gatunku Zbiór osobników posiadających podobne cechy, zdolnych do swobodnego krzyżowania się w warunkach naturalnych

Gatunek filmowy

Gatunki filmowe Film sensacyjny Film kryminalny Romans Horror Thriller Komedia romantyczna Western Film animowany Dramat Film katastroficzny Science-fiction Film historyczny Film wojenny Film przyrodniczy

Dlaczego chcemy oglądać wciąż to samo?

Przepis na western Czas i miejsce akcji: Dziki Zachów, II p. XIX wieku Tło: walki z Indianami, wojna secesyjna, gorączka złota, budowa kolei, walka z przestępczością, hodowla bydła Krajobrazy: prerie, wąwozy, rzeki, miasteczko Temat: walka sił dobra z siłami zła, miłość, przyjaźń Bohater: samotny jeździec znikąd, kowboj, szeryf, traper, odważna dziewczyna, prostytutka, bywalcy saloonu, Indianie Elementy awanturnicze: bójki, strzelaniny, pościgi konne, pojedynki w samo południu, porwania Ważne atrybuty: kapelusz, list gończy, kufel piwa, pistolet, strzelba, lasso, odznaka szeryfa itp. Ważne elementy krajobrazu: kaktusy, trawy, skały, prażące słońce, ognisko, drewniane budynki, zegar, kurz, konie, zachód słońca.

Cechy kina gatunków Schematyczność Powtarzalność Przewidywalność Nostalgiczność Symboliczność Funkcjonalność

Gra z gatunkiem

Gatunek literacki

Co to jest gatunek literacki? Zespół reguł, według których zbudowane zostały teksty Umowa między pisarzem a czytelnikiem, mająca na celu uruchomienie pewnych istotnych oczekiwań (J. Culler) „Reguły gry” znane autorowi i czytelnikowi tekstu Informacja, komunikat, jak czytać tekst, czego się spodziewać

Schemat komunikacyjny Romana Jakobsona

Gatunki literatury popularnej Romans Kryminał Horror Thriller Fantasy Dowcipy i anegdoty

Żyjątka i teksty Przyrodnicy, znajdując żyjątko, mówią, że jest to „egzemplarz gatunku”. Gdy odnajdują żyjątko zupełnie nie znane, które nie wiadomo jak zaklasyfikować, dodają, że jest to egzemplarz gatunku jeszcze „nie znanego”. Ten jedyny egzemplarz będzie więc zawsze genologicznym śladem, informacją, dowodem na istnienie gatunku, choćby nikt nigdy nie trafił na jego kolejne egzemplarze. Natura nie zna pojedynczego egzemplarza istniejącego poza gatunkiem. Miarą doskonałości gatunkowej jest więc liczba mnoga. W kulturze bardziej ceni się pojedynczość.

„Dla przyrodnika gatunki są lepiej lub gorzej przystosowane do swoich życiowych funkcji i warunków, są słabsze lub silniejsze, mniej lub bardziej skomplikowane pod względem budowy. Normą jest gatunkowy wzór, a krzyżówki, mutacje i hybrydy, choć takie się zdarzają, to jednak mieszanie się gatunków nie jest w naturze zjawiskiem naturalnym oraz, co ważniejsze, nieograniczonym. Można oczywiście skrzyżować psa z wilkiem, jabłko z gruszką czy konia z osłem, pewne trudności mogą się jednak pojawić przy krzyżowaniu słonia z jaszczurką, karpia z kukułką, czy konia z kolibrem lub wszystkiego razem – choć, oczywiście, genetycy nie z takimi problemami potrafią już sobie poradzić.

„Czemu ta natura tak nieskłonna do wynaturzeń „Czemu ta natura tak nieskłonna do wynaturzeń? Oczywiście, że z powodów życiowych – egzemplarze tego samego gatunku są potrzebne temuż gatunkowi do rozmnażania się, czyli przekazywania genów. Tu kultura (współczesna) dość daleko odeszła od natury. W kulturze gatunki, muszą się zdrowo wynaturzyć” Włodzimierz Bolecki: O gatunkach to i owo.

Centaur

Chimera

Gatunki, hybrydy, po-twory TŁUMACZENIE SIĘ Z TWÓRCZOŚCI chcą od mojego pisania nabrania życia otoczenia a ja ich łapię za słowa po tocznie po tworzę Miron Białoszewski

Gatunki biblijne Pieśń Poemat Hymn Kronika Psalm Przypowieść Lament Przysłowie Aforyzm Poemat Kronika Przypowieść Kazanie List Apokalipsa

Kilka pytań Na czym polega apokaliptyczne obrazowanie? Wskaż w historii literatury nawiązania do Apokalipsy? Co to jest apokryf?

Starożytność DRAMAT Tragedia, komedia, dramat satyrowy EPIKA Epos, mit, pamiętnik, mowa LIRYKA Pieśń, oda, hymn, dytyramb, elegia, liryk miłosny, list poetycki, epigramat, sielanka, anakreontyk, satyra

Tragedia grecka Zrodzona z podniosłych pieśni ku czci Dionizosa Konflikt tragiczny Fatum Ironia tragiczna Hybris Katastrofa Zasada trzech klasycznych jedności Zasada decorum Katharsis Mimesis Części tragedii: Prologos, Parodos, Epeisodion, Stasimon, Exodos Ajschylos (Oresteja), Eurypides (Medea, Elektra), Sofokles (Król Edyp, Antygona)

Kilka pytań Co to jest hybris? Co oznacza motyw Exegi monumentum? Co to jest kompleks Edypa? W jakiej sztuce współczesnej ojciec pyta syna, czy nie ma problemu z takim kompleksem?

Wprowadzenie rozbudowanych opisów, takich jak opis tarczy Achillesa, służy: a) personifikacji b) retrospekcji c) retardacji d) rytmizacji

Średniowiecze Dramat misterium, moralitet, mirakle Epika chanson de geste, żywoty świętych, legenda, poemat, epopeja, romans rycerski, kronika, kazanie Liryka: pieśń, plankt, satyra, psalm, hymn Pogranicze: dialog, rozmowa, kazanie

Jaki gatunek reprezentuje Pieśń o Rolandzie? a) legenda b) żywoty świętych c) chanson de geste d) moralitet

W najstarszej polskiej pieśni religijnej – Bogurodzicy - pierwsza strofa składa się z: a) rozbudowanej apostrofy i prośby b) krótkiej apostrofy i rozbudowanych pytań retorycznych c) rozbudowanych pytań retorycznych i krótkiej prośby d) rozbudowanych próśb i krótkiej apostrofy

Gatunek średniowiecznej poezji zwany planktem to inaczej: a) Moralitet b) Legenda c) Misterium d) Lament

Renesans Dramat Dramat szekspirowski Epika Epos, poemat, nowela Liryka Pieśń, psalm, hymn, epitafium, epitalamium, tren, fraszka, epigramat, sielanka, sonet Pogranicze literatury i publicystyki: traktat, esej

W pierwszej strofie Sonetu 132 Petrarka zastosował: a) apostrofę i anaforę b) anaforę i epiforę c) pytanie retoryczne i apostrofę d) pytanie retoryczne i anaforę „Jeśli nie masz miłości, cóż jest, co ja czuję? Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego? Jeśli dobra, skąd skutku nabywa tak złego? Jeśli zła, czemu sobie mękę tak smakuję?”

Cytat z Trenu VI Kochanowskiego - „Ucieszna moja śpiewaczko Cytat z Trenu VI Kochanowskiego - „Ucieszna moja śpiewaczko! Safo słowieńska!” - zawiera a) apostrofę b) porównanie c) antytezę d) personifikację

Zasadę konstruowania noweli doskonałej nazywamy: a) teorią kruka b) teorią jaskółki c) teorią sokoła d) teorią orła

Dzieło Michela de Montaigne’a, które wpłynęło na ukształtowanie gatunku ESEJ nosi tytuł: a) Wyznania b) Próby c) Dekameron d) Utopia

Uprawianie jakiego gatunku literackiego łączy wskazanych poetów: Francesco Petrarka William Szekspir Jan Andrzej Morsztyn Mikołaj Sęp Szarzyński Adam Mickiewicz

Do jakiego renesansowego dzieła i zarazem gatunku nawiązuje Wisława Szymborska w wierszu który zaczyna się słowami: Wyspa na której wszystko się wyjaśnia. Tu można stanąć na gruncie dowodów. Nie ma dróg innych oprócz drogi dojścia. Krzaki aż uginają się od odpowiedzi. Rośnie tu drzewo Słusznego Domysłu o rozwikłanych wiecznie gałęziach.

Dramat Szekspirowski Temat: wielkie namiętności Postacie fantastyczne Złamanie zasady trzech jedności (wielowątkowe akcje, zmiany miejsc) Złamanie zasady decorum (wszechobecny humor, komizm) Postacie dynamiczne (zmienność motywów działania itp.) Duża ilość aktorów Sceny batalistyczne Temat: wielkie namiętności Postacie fantastyczne Psychologiczne motywacje bohaterów zamiast fatum Psychologiczna złożoność bohaterów Pokazywanie mordów i brutalnych scen II poł. XVI wieku Szekspir - twórca nowożytnego teatru

Stanisław Barańczak Podstawowe utwory Williama Szekspira, przystępnym sposobem streszczone i dla celów mnemotechnicznych w formę wierszowaną przyodziane. Duch: brat jad wlał do ucha. Syn ducha: o, psiajucha! Stryja w ryj? Drastyczny krok. Zwłoka. Jej finał: stos zwłok. Rody Werony: wraży raban. Młodzi: hormony. Starzy: szlaban Mnich: lekarstwem zielarstwo? Finał: trup grubą warstwą. ………………………………. ……………………………….

……………………………… ……………………………… Szkot: bestia bitna. Król ojciec: lebiega. Żona: ambitna. Ręce umywa. Ma gdzieś. Bór: marsz na mur! Finał: rzeź. Król ojciec: lebiega. Błazen: go ostrzega. Córki: dwie złe, jedna lepsza. Finał: wszystko się rozpieprza. ……………………………… ………………………………

Tło: gondole i doże. Centrum uwagi: łoże. Wąż: Jago. Mąż: "Ja go!...” Duszona: Żona. Finał: obsada kona. ………………………………

Barok Dramat komedia molierowska, tragedia szekspirowska Epika epos, poemat, romans, pamiętnik Liryka Sonet, fraszka, erotyk i inne Pogranicze: list, kalendarz, rozprawa filozoficzna

Jan Andrzej Morsztyn we wskazanym fragmencie Sonetu do trupa zastosował: a) oksymoron b) paradoks c) apostrofę d) antytezę „Leżysz zabity i jam też zabity, Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości”

Komedie Moliera „Skąpiec” i „Świętoszek”: a) kończą się katastrofą pozytywnych bohaterów b) kończą się nieszczęśliwie c) mają szczęśliwe, głęboko umotywowane psychologicznie zakończenia d) mają pozytywne, ale nieumotywowane i nieprzekonujące zakończenia typu deus ex machina

Puenta wiersza Daniela Naborowskiego „Krótkość żywota” zawiera: a) paradoks b) apostrofę c) antytezę d) oksymoron „…wielom była Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła”

Wskaż zestaw tropów i figur właściwy dla barokowej poetyki kontrastów a) alegorie, peryfrazy, epitety b) wyliczenia, symbole, personifikacje c) alegorie, onomatopeje, paralelizmy d) antytezy, oksymorony, paradoksy

Echa tradycji sarmackiej nie usłyszymy w: a) „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicz b) „Trylogii” Henryka Sienkiewicza c) „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska d) „Trans-Atlantyku” Witolda Gombrowicza e) „Dziadach” Adama Mickiewicza f) „Wojnie chocimskiej” Wacława Potockiego

Oświecenie Epika Poemat, poemat heroikomiczny, powiastka filozoficzna, powieść, pamiętnik Liryka Bajka, epigramat, sielanka, hymn, pieśń, oda, list poetycki, satyra Publicystyka Artykuł, notatka prasowa, reportaż, felieton, recenzja

Który ze wskazanych tekstów nie jest powiastką filozoficzną? a) Kubuś fatalista i jego pan Denisa Diderota b) Kandyd Woltera c) Nowa Heloiza Jana Jakuba Rousseau

Wskaż z którego utworu Ignacego Krasickiego pochodzą słowa „Nie wszystko złoto, co się świeci…” a) poematu heroikomicznego Monachomachia b) satyry Do króla c) satyry Pijaństwo d) bajki Hipokryt

Ramowa opowieść z pretekstem do wprowadzania dalszych opowieści, w której w każdą następną opowieść może być włączona kolejna, to: a) powieść sentymentalna b) powieść szkatułkowa c) bajka narracyjna d) powiastka filozoficzna

Romantyzm Epika Epopeja, poemat, poemat dygresyjny, powieść poetycka, powieść historyczna, powieść gotycka, powieść epistolarna Liryka Hymn, pieśń, oda, wiersz liryczny, sonet, ballada Dramat Dramat romantyczny, komedia, tragedia

Ballada wł. ballare – tańczyć Synkretyzm Ludowość Fantastyka Nastrojowość Szczególna rola natury Śpiewność Stylizacja ludowa

Jakie cechy ballady możemy odnaleźć w utworze Bolesława Leśmiana Gad?

Pozytywizm Epika Powieść realistyczna, powieść historyczna, opowiadanie, nowela, obrazek Publicystyka Felieton, kronika Dramat Tragedia, komedia Liryka Wiersz liryczny, sonet, pieśń

Kilka pytań Co to jest mowa ezopowa? Z jakim autorem wiążemy powieść polifoniczną? W których nowelach pojawia się postulat pracy u podstaw? W której z powieści epoki pozytywizmu wielokrotnie spotykamy się z archaizacją? Do której z powieści okresu pozytywizmu włączony zostaje „Pamiętnik starego subiekta”? Jaka jest jego rola?

Młoda Polska Epika Powieść młodopolska, powieść naturalistyczna, opowiadania Liryka Ballada, Hymn, pieśń, sonet, wiersz symboliczny Dramat Dramat symboliczny, dramat obyczajowo- psychologiczny

„Wesela” Stanisława Wyspiańskiego nie nazwiemy: a) dramatem symbolicznym b) dramatem narodowym c) dramatem realistycznym d) dramatem młodopolskim

W której z powieści nie znajdziemy nawiązań do poetyki naturalistycznej? Chłopi Władysława Reymonta W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta Nana Emila Zoli Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego

„Srebrzystoturkusowa cisza” – tak określił ciszę Kazimierz Przerwa-Tetmajer w wierszu Widok ze Świnicy . To przykład: a) paradoksu b) animizacji c) synestezji d) metonimii

Dwudziestolecie międzywojenne Dramat Dramat obyczajowy, psychologiczny, tragifarsa Epika Powieść-parabola, awangardowa, psychologiczna, brukowa, kryminalna, polityczna, opowiadanie, nowela Liryka Wiersz liryczny, miniatura poetycka, poemat rozkwitający, piosenka, haiku

Który ze wskazanych utworów nie jest powieścią-parabolą? a) Proces Franza Kafki b) Folwark zwierzęcy Georga Orwella c) Dżuma Alberta Camusa d) Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej

Której z powieści nie cechuje psychologizm? a) Noce i dnie Maria Dąbrowska b) Granica Zofia Nałkowska c) Ferdydurke Witold Gombrowicz d) Cudzoziemka Maria Kuncewiczowa

Który ze wskazanych tekstów kończy się słowami: Trzeba mieć duży takt, By skończyć trzeci akt. To nie złudzenie – to fakt. a) Ferdydurke Witolda Gombrowicza b) Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza c) Proces Franza Kafki d) Trans-Atlantyk Witolda Gombrowicza

Współczesność Zagłada gatunków? Gry gatunkowe Postmodernizm Gatunki prywatne Publicystyka Pogranicze Genologia multimedialna

Ryszard Krynicki: Full wypas (w internecie) Full wypas: Norwid/Komplet. Pięć tomów w futerale. Wyglądają na nieczytane

Zbigniew Machej: Dwa ogłoszenia drobne przyjmiemy asystentkę która by miała chętkę gonić od rana w piętkę zatrudnimy księgową zaryzykować gotową nie tylko własną głową

Zbigniew Machej: Trzy komunikaty meteorologiczne ROZTOPY NA OPOLSZCZYŹNIE odwilż na polu z oziminą: wiatr pije śnieg jak capuccino *** deszcz pada w Bieszczadach

Fraszki Macheja Żeby dobrze żeby dobrze przyblondynić trzeba zimą nosić mini z tyłu ostre mieć rozcięcie z przodu śmiałe przedsięwzięcie Sonety do Laury Laura zmarła w czasie dżumy choć zjadła wszystkie rozumy i do dzisiaj nasz Petrarka chlipie, popłakuje, smarka Wojak Szwejk Wojak Szwejk jest aniołem Stróżem czeskich dzieci Właśnie siedzi przy piwie W gospodzie naprzeciw

Miron Białoszewski Podfruwaje Faramuszki Fatygi Paplany Leżenia Zajścia

Miron Białoszewski: Leżenia 1 naprzeciw nocnych szpar ciemno-ja mieszkanio-ja leżenio-ja […] 3 kiedy leżę nie nadaję się do wstania leżenie zapuszcza korzenie nie wierzę w poruszenie się zawsze do wyrwania zielony 4 takie leżenie-myślenie jak ja lubię to jest niedobre z natury bo niech ja w naturze tak sobie leżę-myślę to zaraz napadnie mnie coś i zje […]

MUŹNIĘTY leżę zgięte kolana co prędzej-ręcej MIRONCZARNIA męczy się człowiek Miron męczy znów jest zeń słów niepotraf niepewny cozrobień yeń

Wisława Szymborska: Lepieje Lepiej złamać obie nogi, niż miejscowe zjeść pierogi. Lepiej mieć życiorys brzydki, niż tutejsze jadać frytki. Lepiej w głowę dostać drągiem, niż się tutaj raczyć pstrągiem.

Komiks

Wybrana bibliografia Polska genologia literacka. Red. D. Ostaszewska, R. Cudak. Warszawa 2007. Polska genologia. Gatunek w literaturze współczesnej. Red. R. Cudak. Warszawa 2009. Genologia dzisiaj. Red. W. Bolecki, I. Opacki. Warszawa 2000. Słownik rodzajów i gatunków literackich. Red. G. Gazda, S. Tynecka-Makowska. Kraków 2006.