Błony lipidowe jako modele błon biologicznych Biofizyka lipidów Błony lipidowe jako modele błon biologicznych

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (rozpuszczalność) Zróżnicowana grupa substancji, które w wodzie rozpuszczają się słabo, albo nie rozpuszczają w ogóle.

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (rozpuszczalność) Zróżnicowana grupa substancji, które w wodzie rozpuszczają się słabo, albo nie rozpuszczają w ogóle. Ekstrahują się rozpuszczalnikami organicznymi (eterem, benzenem, chloroformem).

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (rozpuszczalność) Zróżnicowana grupa substancji, które w wodzie rozpuszczają się słabo, albo nie rozpuszczają w ogóle. Ekstrahują się rozpuszczalnikami organicznymi (eterem, benzenem, chloroformem). O rozpuszczalności w wodzie decyduje duża wartość elektrycznego momentu dipolowego, albo zdolność polaryzowania się pod wpływem wody.

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (właściwości amfofilowe) Cząsteczki lipidów są apolarne, co wynika z nagromadzenia dużej liczby grup –CH2-.

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (właściwości amfofilowe) Cząsteczki lipidów są apolarne, co wynika z nagromadzenia dużej liczby grup –CH2-. Oprócz łańcuchów węglowych w cząsteczkach lipidów występują grupy polarne lub jonowe (np. estrowe, fosforanowe, aminowe, hydroksylowe i in.).

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (właściwości amfofilowe) Cząsteczki lipidów są apolarne, co wynika z nagromadzenia dużej liczby grup –CH2-. Oprócz łańcuchów węglowych w cząsteczkach lipidów występują grupy polarne lub jonowe (np. estrowe, fosforanowe, aminowe, hydroksylowe i in.). W cząsteczkach lipidów grupy polarne znajdują się obok siebie tworząc część hydrofilową, podczas gdy reszta cząsteczki stanowi część hydrofobową.

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (właściwości amfofilowe) 1. a b a b 2. 3. a b 1. Lecytyna, 2. Cholesterol, 3. Schemat cząsteczki amfofilowej; a. Część hydrofilowa, b. Część hydrofobowa

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (aktywność powierzchniowa) Olej Woda

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (aktywność powierzchniowa) Olej Woda Olej Woda

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (aktywność powierzchniowa) Aktywność powierzchniowa lipidów wynika ze zdolności absorbowania się na powierzchni cieczy

Czynność powierzchniowa lipidów obniża napięcie powierzchniowe cieczy Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (aktywność powierzchniowa) Aktywność powierzchniowa lipidów wynika ze zdolności absorbowania się na powierzchni cieczy Czynność powierzchniowa lipidów obniża napięcie powierzchniowe cieczy

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (aktywność powierzchniowa) Aktywność powierzchniowa lipidów wynika ze zdolności absorbowania się na powierzchni cieczy Czynność powierzchniowa lipidów obniża napięcie powierzchniowe cieczy Najwyższą aktywnością powierzchniową odznaczają się fosfolipidy

Fizykochemiczna charakterystyka lipidów (aktywność powierzchniowa) Aktywność powierzchniowa lipidów wynika ze zdolności absorbowania się na powierzchni cieczy Czynność powierzchniowa lipidów obniża napięcie powierzchniowe cieczy Najwyższą aktywnością powierzchniową odznaczają się fosfolipidy Amfofilowość decyduje o właściwościach biologicznych lipidów, które występują przede wszystkim w składzie błon biologicznych

Lipidy jako składniki błon biologicznych Lipidy - funkcje biologiczne Lipidy jako składniki błon biologicznych Podwójna błona lipidowa jest stabilnym termodynamicznie układem stanowiącym barierę dla większości substancji wymienianych między oddzielonymi błoną przedziałami Środowisko wodne (np. cytoplazma, płyn śródtkankowy i in.) Środowisko wodne

Dlipid tlipid Dwoda tlwoda tlipid/tlwoda Współczynniki dyfuzji (D) [cm2/s] i czasy dyfuzji (t) przez podwójną błonę lipidową o grubości 5nm oraz przez taką samą warstwę wody Substancja dyfundująca Dlipid tlipid Dwoda tlwoda tlipid/tlwoda Woda 5 x 10-10 0,5 ms 10-5 13 ns 3,8 x 104 Nieelektrolity o małych cząsteczkach 5 x 10-13 0,5 s 3,8 x 107 Glukoza 5 x 10-15 50 s 3,8 x 109 Jony 5 x 10-18 14 godz. 3,8 x 1012

Lipidy - funkcje biologiczne Ze względu na napięcia powstające na błonach biologicznych (na skutek różnego stężenia jonów po obu ich stronach) szczególnie ważne są takie właściwości lipidów, jak: wysoki opór właściwy (108 - 1016 m), Wysoka wytrzymałość elektryczna (108 - 1016 V/m)

Lipidy występujące najczęściej w błonach biologicznych: Fosfolipidy (uniwersalny składnik błon),

Lipidy występujące najczęściej w błonach biologicznych: Fosfolipidy (uniwersalny składnik błon), Glikolipidy (w chloroplastach),

Lipidy występujące najczęściej w błonach biologicznych: Fosfolipidy (uniwersalny składnik błon), Glikolipidy (w chloroplastach), Cholesterol (w komórkach Eucariota),

Lipidy występujące najczęściej w błonach biologicznych: Fosfolipidy (uniwersalny składnik błon), Glikolipidy (w chloroplastach), Cholesterol (w komórkach Eucariota), Karotenoidy (w chloroplastach, w komórkach siatkówki oka).

Monomolekularne warstwy powierzchniowe – sposoby otrzymywania 1. Adsorbcja substancji powierzchniowo czynnych na granicy międzyfazowej (dotyczy substancji absorbujący się na powierzchni wody, tj. wyższe alkohole, kwasy tłuszczowe, fosfolipidy)

Monomolekularne warstwy powierzchniowe – sposoby otrzymywania 1. Adsorbcja substancji powierzchniowo czynnych na granicy międzyfazowej (dotyczy substancji absorbujący się na powierzchni wody, tj. wyższe alkohole, kwasy tłuszczowe, fosfolipidy) 2. Naniesienie kropli roztworu lipidu w lotnym rozpuszczalniku na powierzchnię wody

Adsorbcja substancji powierzchniowo czynnych na granicy międzyfazowej Gaz Faza 1 Gaz Obszar przejściowy Powierzchnia międzyfazowa Faza 2 Ciecz Ciecz Układ dwufazowy: A – rzeczywisty, B - wyidealizowany

Definicja termodynamiki Matematyczny opis ciepła i jego związku z energią mechaniczną i innymi formami pracy. W układach chemicznych umożliwia określenie możliwości przeprowadzenia reakcji, jej kierunek i położenie stanu równowagi

Podstawowe wielkości termodynamiki Energia wewnętrzna (U) – suma całej energii kinetycznej i potencjalnej układu. Funkcja stanu – wielkość termodynamiczna zależna jedynie od stanu w jakim znajduje się układ a nie od sposobu w jaki ten stan został osiągnięty. Funkcja zależna od drogi – wielkość, której wartość zależy od drogi przemiany od stanu początkowego do końcowego

Podstawowe wielkości termodynamiki c.d. Rodzaje układów termodynamicznych: - otwarty, - zamknięty, - izolowany. Pierwsza zasada termodynamiki – Energia układu izolowanego jest stała. W układzie otwartym energia może być wymieniana z otoczeniem tylko na sposób pracy lub ciepła

Podstawowe wielkości termodynamiki c.d. Praca – energia w postaci uporządkowanego ruchu. Najbardziej powszechne jej rodzaje to: - praca zwiększania objętości przeciwko ciśnieniu, - praca elektryczna. Entalpia – energia stanu zdefiniowana zależnością

Podstawowe wielkości termodynamiki c.d. Entropia (S) – w ujęciu termodynamicznym funkcja stanu określona zależnością lub dla procesów nieodwracalnych w ujęciu statystycznym miara nieuporządkowania układu gdzie W jest liczbą możliwych konfiguracji układu

Przykłady odpowiadających sobie układów o niskiej i wysokiej entropii Niska entropia Wysoka entropia Lód w temperaturze 273K Woda w temperaturze 273K Diament w temperaturze 0 K Opary węgla w temperaturze 1 000 000 K Cząsteczka białka o regularnej, natywnej strukturze Ta sama cząsteczka w postaci rozwiniętej, przypadkowej wstęgi Sonet Szekspira Przypadkowy ciąg liter Biurko kierownika banku Biurko profesora

Podstawowe wielkości termodynamiki c.d. Druga zasada termodynamiki – entropia układu izolowanego zwiększa się w przypadku procesów nieodwracalnych lub pozostaje stała w przypadku procesów odwracalnych. Entropia układu izolowanego nigdy nie maleje. Proces samorzutny – proces wykazujący dążność do zachodzenia bez konieczności wykonania pracy w układzie Proces niesamorzutny – wymagający dostarczenia energii na sposób pracy

Podstawowe wielkości termodynamiki c.d. Trzecia zasada termodynamiki – Entropia doskonałego kryształu w temperaturze 0 K (zera bezwzględnego) wynosi zero Entalpia swobodna (energia Gibbsa) (G) Energia swobodna (energia Holmholtza) Energia swobodna i entalpia swobodna – funkcje stanu, których wartości bezwzględne są niemiarzalne

Elementy termodynamiki powierzchni międzyfazowej: warunki równowagi układu dwufazowego U – energia wewnętrzna, F – energia swobodna, G – energia swobodna Gibbsa, S – entropia, T – temperatura, p – ciśnienie, V – objętość, i – potencjał chemiczny i-tego składnika, n i – liczba moli i-tego składnika,  - napięcie powierzchniowe, s – pole powierzchni międzyfazowej

Elementy termodynamiki powierzchni międzyfazowej: warunki równowagi układu dwufazowego c.d. gdzie: (‘), (‘’), (s) – odnoszą się odpowiednio do gazu, cieczy i powierzchni międzyfazowej, i - gęstość i-tego składnika (w molach/m3) odpowiednio w fazie gazowej i ciekłej.

Elementy termodynamiki powierzchni międzyfazowej: warunki równowagi powierzchni cieczy

można otrzymać wzór na izotermę Gibbsa: Elementy termodynamiki powierzchni międzyfazowej: dwuskładnikowy model uproszczony (rozpuszczalnik+substancja rozpuszczona) Przy założeniu, że liczba moli rozpuszczalnika na powierzchni granicznej , co jest równoznaczne ze spełnieniem równości: można otrzymać wzór na izotermę Gibbsa: lub przy założeniu, że

Elementy termodynamiki powierzchni międzyfazowej: wnioski Substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe rozpuszczalnika, gromadzą się na powierzchni międzyfazowej

Elementy termodynamiki powierzchni międzyfazowej: wnioski Substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe rozpuszczalnika, gromadzą się na powierzchni międzyfazowej Wyższe alkohole, kwasy tłuszczowe i fosfolipidy, jako substancje silnie zmniejszające napięcie powierzchniowe wody, gromadzą się na jej powierzchni

Naniesienie kropli roztwory lipidu w lotnym rozpuszczalniku na powierzchnię wody Warunki jakie musi spełniać rozpuszczalnik: Lipid musi się w nim dobrze rozpuszczać

Naniesienie kropli roztwory lipidu w lotnym rozpuszczalniku na powierzchnię wody Warunki jakie musi spełniać rozpuszczalnik: Lipid musi się w nim dobrze rozpuszczać Musi doskonale rozpływać się po powierzchni wody

Naniesienie kropli roztwory lipidu w lotnym rozpuszczalniku na powierzchnię wody b b a  a ab Kropla cieczy spoczywająca na powierzchni ciała stałego: a – napięcie powierzchniowe ciała stałego, b – napięcie powierzchniowe cieczy, ab – napięcie międzyfazowe,  - kąt graniczny

Naniesienie kropli roztwory lipidu w lotnym rozpuszczalniku na powierzchnię wody Jeżeli następuje dokładne zwilżanie ciała a przez ciało b, kąt  nie ma żadnej określonej wartości

Ciśnienie powierzchniowe Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (dane podstawowe) Powierzchnia przypadająca na jedną cząsteczkę (obliczana jako iloraz całkowitej powierzchni błony i liczby cząsteczek) Ciśnienie powierzchniowe

Izotermy błon powierzchniowych Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (izotermy błon powierzchniowych) Izotermy błon powierzchniowych 0.002 0,03 VI III A II E I 0.001 B  [N/m] 0,02 V 0 1 3 5 IV D 0,01 C III B II V V 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 A [nm2/cząsteczkę]

Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (rodzaje błon w zależności od analogii ze stanami skupienia ciał trójwymiarowych) Błonka gazowa: A>4nm2. Odpowiada gazowi dwuwymiaro-wemu, spełniając równanie: , gdzie k – stała Boltzmana, T – temperatura absolutna, lub (dla błon elektrycznie obojętnych) Przy odpowiednio dużych powierzchniach właściwych

Izotermy błon powierzchniowych Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (izotermy błon powierzchniowych) Izotermy błon powierzchniowych 0.002 0,03 VI III A II E I 0.001 B  [N/m] 0,02 V 0 1 3 5 IV D 0,01 C III B II V V 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 A [nm2/cząsteczkę]

Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (rodzaje błon w zależności od analogii ze stanami skupienia ciał trójwymiarowych c.d.) II. Przejście fazowe do stanu ciekłej błonki rozciągniętej (=1-3 x 10-4N/m; A<4nm2). - V utrzymuje wartość stałą. - Błona jest niejednorodna (złożona z pary nasyconej i błony rozciągniętej pozostających w stanie równowagi dynamicznej), - cząsteczki orientuję się równolegle do powierzchni wody

Izotermy błon powierzchniowych Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (izotermy błon powierzchniowych) Izotermy błon powierzchniowych 0.002 0,03 VI III A II E I 0.001 B  [N/m] 0,02 V 0 1 3 5 IV D 0,01 C III B II V V 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 A [nm2/cząsteczkę]

Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (rodzaje błon w zależności od analogii ze stanami skupienia ciał trójwymiarowych c.d.) Błona ciekła rozciągnięta

Izotermy błon powierzchniowych Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (izotermy błon powierzchniowych) Izotermy błon powierzchniowych 0.002 0,03 VI III A II E I 0.001 B  [N/m] 0,02 V 0 1 3 5 IV D 0,01 C III B II V V 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 A [nm2/cząsteczkę]

Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (rodzaje błon w zależności od analogii ze stanami skupienia ciał trójwymiarowych c.d.) Błona ciekła rozciągnięta Przejście od ciekłej błony rozciągniętej do skondensowanej W obszarze III i IV powierzchnia właściwa cząsteczki jest większa od jej przekroju poprzecznego.

Izotermy błon powierzchniowych Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (izotermy błon powierzchniowych) Izotermy błon powierzchniowych 0.002 0,03 VI III A II E I 0.001 B  [N/m] 0,02 V 0 1 3 5 IV D 0,01 C III B II V V 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 A [nm2/cząsteczkę]

Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (rodzaje błon w zależności od analogii ze stanami skupienia ciał trójwymiarowych c.d.) Błona ciekła rozciągnięta Przejście od ciekłej błony rozciągniętej do skondensowanej W obszarze III i IV powierzchnia właściwa cząsteczki jest większa od jej przekroju poprzecznego. V i VI. Stany skondensowane - powierzchnia właściwa zbliżona do przekroju poprzecznego cząsteczki, - cząsteczki orientują się prostopadle do powierzchni wody

Potencjał powierzchniowy błonki Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (potencjał powierzchniowy) Potencjał powierzchniowy błonki gdzie: V1 – różnica potencjałów między cieczą a powietrzem, a V2 – różnica potencjałów między cieczą pokrytą warstwą monomolekularną a powietrzem,

Zakładając, że powierzchnia błonki stanowi kondensator płaski Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (potencjał powierzchniowy c.d.) Zakładając, że powierzchnia błonki stanowi kondensator płaski gdzie: Q – ładunek na okładce kondensatora, S – powierzchnia okładek, c – odległość między okładkami, P - moment dipolowy powierzchni S, A – powierzchnia przypadająca na 1 cząsteczkę lipidu,  - składowa momentu dipolowego cząsteczki lipidu prostopadła do cząsteczki międzyfazowej,  - przenikalność dielektryczna przy powierzchni, 0 – przenikalność dielektryczna próżni

Wielkości charakteryzujące lipidową błonę powierzchniową (potencjał powierzchniowy c.d.) Zakładając, że  = 1, otrzymujemy momentu dipolowego cząsteczki lipidu prostopadła do cząsteczki międzyfazowej Uwaga: Otrzymane z powyższych równań dane o potencjale powierzchniowymmają charakter przybliżony i mogą być stosowane przy planowaniu doświadczeń

Zastosowanie błon monomolekularnych w badaniach biologicznych Opublikowanie danych umożliwiających opracowanie hipotezy o budowie błony komórkowej, głoszącej że składa się ona z dwóch warstw lipidowych (Gorter i Grendel; 1925-1926),

Zastosowanie błon monomolekularnych w badaniach biologicznych Opublikowanie danych umożliwiających opracowanie hipotezy o budowie błony komórkowej, głoszącej że składa się ona z dwóch warstw lipidowych (Gorter i Grendel; 1925-1926), Odkrycie mechanizmu działania antybiotyków polienowych (np. filipina, nystatyna, amfoterycyna B) polegającego na częściowym pozbawieniu błony komórkowej właściwości bariery dyfuzyjnej, na skutek reakcji z cholesterolem obecnym w błonie. Antybiotyki te nie działają na bakterie w związku z brakiem w ich błonach cholesterolu,

Zastosowanie błon monomolekularnych w badaniach biologicznych Opublikowanie danych umożliwiających opracowanie hipotezy o budowie błony komórkowej, głoszącej że składa się ona z dwóch warstw lipidowych (Gorter i Grendel; 1925-1926), Odkrycie mechanizmu działania antybiotyków polienowych (np. filipina, nystatyna, amfoterycyna B) polegającego na częściowym pozbawieniu błony komórkowej właściwości bariery dyfuzyjnej, na skutek reakcji z cholesterolem obecnym w błonie. Antybiotyki te nie działają na bakterie w związku z brakiem w ich błonach cholesterolu, Analiza wpływu zorientowania cząsteczek na ich zachowanie się i właściwości (tj. aktywność chemiczna, właściwości optyczne i in.)

Bimolekularne błony lipidowe Model bimolekularnej (dwuwarstwowej, czarnej) błony lipidowej jako fazy lipidowej błon biologicznych opracowany został na początku lat 60-tych przez Muellera, Rudina i Tiena.

Bimolekularne błony lipidowe – sposoby otrzymywania C

Bimolekularne błony lipidowe – sposoby otrzymywania c.d. Uzyskiwanie błony sferycznej Złożenie dwóch błon utworzonych na powierzchni cieczy (możliwe jest uzyskiwanie błon niesymetrycznych) Naniesienie kropli roztworu lipidu w rozpuszczalniku niepolarnym (np. ciekły węglowodór) na otwór w środkowej ścianie pojemnika wypełnionego wodą lub płynnym elektrolitem (np. 0.1M KCl)

Bimolekularne błony lipidowe – sposoby otrzymywania c.d. Lipidy stosowane do wytwarzania błon bimolekularnych lecytyny naturalne ekstrakty lecytyny + cholesterol galaktolipidy utleniony cholesterol

Ustalanie grubości bimolekularnej błony lipidowej 1. Pomiar współczynnika odbicia światła od błony I0 IR Ir

Ustalanie grubości bimolekularnej błony lipidowej 1. Pomiar współczynnika odbicia światła od błony c.d. n – współczynnik załamania błony, n0 – współczynnik załamania roztworu wodnego (n< n0),  - grubość błony,  - długość fali użytego światła Metoda pozwala na pomiar całkowitej grubości warstwy bimolekularnej (tzn. zarówno jej części hydrofobowej, jak i obu - hydrofilowych

Ustalanie grubości bimolekularnej błony lipidowej 2. Pomiar pojemności elektrycznej właściwej RM CM

Ustalanie grubości bimolekularnej błony lipidowej 2. Pomiar pojemności elektrycznej właściwej c.d. Grubość błony oblicza się przyjmując, że stanowi ona kondensator płaski, zakładając, że wartość stałej dielektrycznej wynosi  = 2,3 do 2,5 Metoda pozwala na pomiar grubości jedynie hydrofobowego „wnętrza” błony bimolekularnej

Podstawowe parametry błon bimolekularnych utworzonych z najczęściej stosowanych lipidów C(F/cm2)  R( x cm2) Lecytyna 0,38-0,56 6,20,2 (a) 4,80,1 (b) 108 - 1010 Distearynian glicerolu 0,39 5,00,5 (a) 4,51,0 (b) 108 - 109 Utleniony cholesterol 0,57 4,01,0 (a) – pomiar optyczny - pomiar na podstawie pojemności elektrycznej

Znaczenie biologiczne błon bimolekularnych Modelowanie zjawisk transportu (głównie elektrolitów) przez błony biologiczne Modyfikatory przewodnictwa jonowego błon lipidowych: substancje funkcjonujące wewnątrz błony jako przenośniki jonów. Należą tu niektóre antybiotyki, tj. walinomycyna, nonaktyna, eniatyna i ich pochodne. Tworzą z docierającymi do powierzchni błony kationami kompleksy, które dyfundują w poprzek błony zgodnie z przyłożonym napięciem. Po osiągnięciu drugiej strony błony kompleks rozpada się, a kation przechodzi do fazy wodnej. Oznaczają się selektywnością związaną z różnymi wartościami K dla reakcji tworzenia kompleksów z różnymi jonami.

Znaczenie biologiczne błon bimolekularnych Modelowanie zjawisk transportu (głównie elektrolitów) przez błony biologiczne c.d. Modyfikatory przewodnictwa jonowego błon lipidowych: b) substancje tworzące w błonie komórkowej pory zwane kanałami jonowymi. Do grupy tej należą np. gramicydy, alametycyna, monazomycyna, nystatina, hemocyjanina i in. Tworzone przez nie kanały jonowe odznaczają się brakiem ciągłości w czasie. Ich częstość i czas trwania zmniejsza się wraz ze wzrostem grubości błony. Selektywność jest znacznie mniejsza niż w przypadku przenośników.

Znaczenie biologiczne błon bimolekularnych 2. Modelowanie błon fotosyntetycznych a) transport elektronów przez błonę pod wpływem światła (fotoprzewodnictwo). Światło powoduje wzbudzenie optyczne cząsteczek chlorofilu, co prowadzi do reakcji redox po obu stronach błony, połączonej z transportem elektronów. Metoda ta umożliwia ponadto pomiary fotoprądu generowanego przez padające na błonę światło, co pozwoliło na zbadanie udziału poszczególnych barwników w zjawisku fotoprzewodnictwa.

Znaczenie biologiczne błon bimolekularnych 2. Modelowanie błon fotosyntetycznych c.d. spektroskopia błon lipidowych połączonych z barwnikami fotosyntetycznymi umożliwiła: ustalenie struktury tych błon, kierunku wzajemnego oddziaływania na siebie cząsteczek barwników, ustalenie, że pierścienie porfirynowe chlorofilu zlokalizowane są na powierzchni błony, tworząc z nią kąt 45°

LIPOSOMY (mikropęcherzyki lipidowe) Zamknięte ciągłe powierzchnie złożone z dwóch lub więcej warstw lipidów, Rozdzielają dwie fazy wodne, Mają kształt kulisty o średnicy od kilkudziesięciu nm do kilkudziesięciu m. A B A – Liposomy dwuwarstwowe, B – liposomy wielowarstwowe

LIPOSOMY (mikropęcherzyki lipidowe) Zalety Stabilność, Możliwość precyzyjnego określenia składu oraz ciągłego jego kontrolowania w trakcie eksperymentu, Duża powierzchnia całkowita, Możliwość wykorzystania takich metod badawczych jak: elektroforeza, ultrawirowanie, kolorymetria, fluorescencja, spektrofotometria, magnetyczny rezonans jądrowy, elektronowy rezonans spinowy

Zastosowanie w badaniach biologicznych LIPOSOMY (mikropęcherzyki lipidowe) Zastosowanie w badaniach biologicznych Mechanizm transportu dużych i małych nieelektrolitów przez błony, Oddziaływania międzycząsteczkowe (np. w układzie lipid-białko, lipid-antybiotyk) Właściwości i mechanizm działania barwników fotosyntetycznych obecnych w błonach.