INSTRUMENTY POCHODNE

Instrumenty pochodne /definicja  Instrument pochodny – umowa o przeprowadzeniu w przyszłości pewnej transakcji. Przedmiotem transakcji mogą być towary lub produkty finansowe, których cena uzależniona jest od wybranych indeksów giełdowych, kursów walut, stóp procentowych, itp.  Termin wykonania transakcji oraz cena transakcji są ustalone w momencie jej zawierania.  Wynik finansowy transakcji w momencie jej zawierania jest nieznany z uwagi na zmienność ceny przedmiotu transakcji, czyli instrumentu bazowego

Instrumenty pochodne Elementy składowe  Rodzaj transakcji (kupno / sprzedaż, wymiana płatności, wymiana walut, udzielenie/ pobranie kredytu)  Instrument bazowy (towar, akcja, kurs walutowy, indeks giełdowy, stopa procentowa, inny instrument pochodny)  Termin wygaśnięcia kontraktu (dzień, przedział czasowy)  Obowiązki i prawa stron  Sposób rozliczenia i realizacji kontraktu

Kontrakty forward Kontraktem terminowym typu forward jest umowa między dwoma podmiotami, dotycząca dostawy określonej ilości towaru (waloru) w ustalonej chwili w przyszłości po ustalonej cenie (jedna strona zobowiązuje się do sprzedania towaru zaś druga do kupienia)

Typowe instrumenty bazowe dla kontraktów forward  Metale  Surowce energetyczne  Stopy procentowe  Kursy wymiany walut

Elementy kontraktu forward  Cena jednostkowa  Ilość towaru  Parametry jakościowe  Miejsce dostawy  Data rozliczenia  Klauzule dodatkowe  Możliwość zbycia kontraktu  Dochodzenie roszczeń w przypadku niedotrzymania umowy

Po co zawierane są kontrakty ?  Zabezpieczenie przed ryzykiem  wzrostu cen surowców (kontrakty towarowe)  spadku cen surowców (kontrakty towarowe)  Zabezpieczenie przed wahaniami kursów walutowych (kontrakty na kursy walutowe)  Zabezpieczenie przed wzrostem kosztu kredytu (kontrakty na stopę procentową)  Osiągnięcie zysku  Osłona innych inwestycji

Kto zawiera kontrakty lub handluje kontraktami ?  Producenci metali bądź surowców energetycznych  Odbiorcy metali lub surowców  Importerzy, eksporterzy  Inwestorzy  Spekulanci  Arbitrażysci

Charakterystyka kontraktów forward  Obrót pozagiełdowy (brak wartości giełdowej)  Warunki negocjowane między stronami kontraktu  Brak standaryzacji  Ceny nie są podawane do publicznej wiadomości  Strony kontraktu znają się nawzajem  Brak ograniczeń czasowych na handel kontraktami  Możliwe trudności w zamknięciu pozycji  Dostawa fizyczna towaru będącego przedmiotem kontraktu  Symetryczne ryzyko niewywiązania się z kontraktu drugiej strony

Dwie strony kontraktu forward Każdy inwestor może otworzyć jedną z dwóch pozycji odpowiadających dwóm stronom w kontrakcie, w zależności od roli, jaką mają w umowie Każdy inwestor może otworzyć jedną z dwóch pozycji odpowiadających dwóm stronom w kontrakcie, w zależności od roli, jaką mają w umowie  Pozycję długą („nabycie kontraktu” – w konsekwencji kupno towaru będącego przedmiotem transakcji)  Pozycję krótką („wystawienie kontraktu” - w konsekwencji sprzedaż towaru będącego przedmiotem transakcji)

Kontrakty futures Kontraktem typu futures jest umowa między dwoma podmiotami dotycząca dostawy określonej ilości towaru lub określonych aktywów w ustalonej chwili w przyszłości po ustalonej cenie. Kontraktem typu futures jest umowa między dwoma podmiotami dotycząca dostawy określonej ilości towaru lub określonych aktywów w ustalonej chwili w przyszłości po ustalonej cenie. Kontrakt ma szczegółową specyfikację i jest przedmiotem obrotu giełdowego.

Futures / towarowe instrumenty bazowe  Metale szlachetne i strategiczne  Surowce energetyczne: ropa naftowa, paliwa, gaz  Rośliny oleiste: ziarna, nasiona, włókna  Artykuły spożywcze: cukier kawa, kakao

Futures / finansowe instrumenty bazowe  Stopy procentowe  Kursy wymiany walut  Ceny obligacji  Ceny akcji  Indeksy giełdowe

Futures/ Standaryzacja kontraktów towarowych  Ustalony standard jakości  Ustalona ilość towaru przypadająca na jeden kontrakt  Określenie daty i miejsca dostawy (jedyna rzecz pozostająca do ustalenia to cena kontraktu ale ona ustalana jest na parkiecie giełdowym) Kontrakty forwards i futures na towary mają wiele podobieństw, różnice występują w możliwościach obrotu kontraktami, warunkach dostaw a przede wszystkim w metodach rozliczania i dystrybucji ryzyka inwestycyjnego

Futures / Charakterystyka kontraktów  Obrót giełdowy  Obrót giełdowy (istnieje cena giełdowa kontraktu)  Standaryzowane i publicznie znane  Standaryzowane i publicznie znane specyfikacje kontraktów  Znane ceny(kursy)  Znane ceny (kursy) kontraktów  anonimowi  Uczestnicy rynku są anonimowi  Określonegodziny obrotu  Określone godziny obrotu  łatwe do zamknięcia  Pozycje łatwe do zamknięcia  Brak konieczności dostawy  Brak konieczności dostawy fizycznej towaru  depozyt zabezpieczający  Od każdej strony pobierany jest depozyt zabezpieczający przez instytucję rozliczającą kontrakt  Bieżąca kompensacja zobowiązań i należności  Bieżąca kompensacja zobowiązań i należności będąca konsekwencją wahań cen kontraktu  Każda ze stron jest zabezpieczona przed ryzykiem  Każda ze stron jest zabezpieczona przed ryzykiem niedotrzymania kontraktu przez drugą stronę

Rozliczenie kontraktu futures na towar ( M. Ferlak „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”)

Rozliczenie kontraktu futures, faza 1, 2 ( M. Ferlak „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”)

Rozliczenie kontraktu futures, faza 3,4 ( M. Ferlak „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”)

Rozliczenie kontraktu futures  W przypadku kontraktów terminowych notowanych na warszawskiej giełdzie regulowanie zobowiązań następuje wyłącznie w formie rozliczenia pieniężnego, mimo że kupno lub sprzedaż kontraktu oznacza zobowiązanie do dostawy lub odbioru instrumentu bazowego

Dwie strony kontraktu futures  Każdy inwestor może otworzyć jedną z dwóch pozycji na kontrakcie  Pozycję długą (kupić kontrakt)  Pozycję krótką (sprzedać kontrakt) Pozycję można  Utrzymać do dnia wygaśnięcia (po czym następuje rozliczenie )  Wycofać się z rynku, zamykając pozycję (sprzedać jeśli kupił, kupić jeśli wcześniej sprzedał)

Rozliczenie kontraktu futures na indeks giełdowy WIG 20  Kurs kontraktu na WIG20 oscyluje wokół poziomu indeksu WIG20  Załóżmy, że Inwestor zajmuje dziś pozycję długą na kontrakcie zaś kurs zamknięcia z poprzedniej sesji wyniósł 2500 pt.  Wartość kontraktu to: kurs kontraktu*10 zł = zł.  Inwestor wnosi depozyt zabezpieczający w wysokości 5,00 % wartości kontraktu z poprzedniego zamknięcia, czyli 1250 zł.  Jeżeli kurs kontraktu wzrośnie o 2% czyli wyniesie 2550, to zysk kwotowy inwestora wyniesie tyle, ile wynosi wzrost wartości kontraktu, czyli 2550*10 zł zł = 500 zł.  Zysk procentowy wyniesie (500/1250)*100% = 40%  (20 - krotność zmiany procentowej kursu kontraktu)  Do poprzedniego stanu depozytu dopisana jest kwota 500 zł.  Nowa wartość depozytu wynosi 1750 zł, co stanowi 6,86% nowej wartości kontraktu – zł. Depozyt może być zredukowany do kwoty równej 5% nowej wartości kontraktu. Inwestor może wyprowadzić kwotę 475 zł.

Rozliczenie kontraktu futures na indeks giełdowy WIG 20  Jeżeli kurs kontraktu spadnie o 2% o poziomu 2450, to kwota straty inwestora wyniesie tyle, ile wynosi utrata wartości kontraktu, czyli  zł *10 zł = 500 zł.  Strata procentowa wyniesie (500 / 1250)*100% = 40%  ( 20 - krotność zmiany procentowej kursu kontraktu )  Od poprzedniego stanu depozytu odjęta jest kwota 500 zł,  Nowa wartość depozytu wynosi 750 zł, co stanowi 3,06% nowej wartości kontraktu ( zł).  Depozyt musi być uzupełniony do kwoty stanowiącej 5% nowej wartości kontraktu, czyli do kwoty 1225 zł. Należy dopłacić 475 zł. Uwaga 1. Wartość kontraktu zmienia się w ujęciu procentowym tak jak kurs kontraktu Uwaga 2. Zyski i straty inwestora zajmującego krótką pozycję są odwrotne do zajmującego pozycję długą

Zakładamy dzienne 2% spadki kursu kontraktu po dwóch dniach posiadacz długiej pozycji traci [(1200, ,50) –1250] / 1250 = -79,20% po trzech dniach -117,62 % po 10 dniach - 365,85 %

Rodzaje ryzyka inwestowania w kontrakty terminowe  Ryzyko rynkowe – zmiany kursów potęgowane są przez efekt dźwigni finansowej (małe wahania kursów powodują duże procentowe zmiany wartości kontraktów)  Ryzyko płynności – niska aktywność innych graczy może utrudniać zamknięcie pozycji, zwłaszcza kontraktów o odległym terminie wygaśnięcia  Ryzyko makroekonomiczne – dotyczy kontraktów na waluty i wiąże się z wpływem polityki monetarnej na kształtowanie się kursów wymiany walut

Futures / Uczestnicy rynku  Producenci i odbiorcy metali, surowców energetycznych, roślin oleistych, artykułów spożywczych  Importerzy, eksporterzy  Inwestorzy, zabezpieczający swoje pozycje na rynku kasowym - zajęcie równej co do wartości lecz przeciwnej w stosunku do pozycji na rynku kasowym (poz. długa na rynku kasowym (akcje) + krótka pozycja na kontrakcie na indeks) - zajęcie równej co do wartości lecz przeciwnej w stosunku do pozycji na rynku kasowym (poz. długa na rynku kasowym (akcje) + krótka pozycja na kontrakcie na indeks)  Spekulanci (wykorzystanie lewara finansowego) Zajęcie długiej pozycji w kontrakcie – przy przewidywanym wzroście jego ceny Zajęcie długiej pozycji w kontrakcie – przy przewidywanym wzroście jego ceny Zajęcie krótkiej pozycji w kontrakcie – przy przewidywanym spadku jego ceny Zajęcie krótkiej pozycji w kontrakcie – przy przewidywanym spadku jego ceny  Arbitrażyści Kupno i sprzedaż kontraktów wykorzystujące różnice cenowe między poszczególnymi rynkami lub giełdami Kupno i sprzedaż kontraktów wykorzystujące różnice cenowe między poszczególnymi rynkami lub giełdami

Futures / ZABEZPIECZENIE KRÓTKIE  Rynek kasowy  Rynek kasowy : posiada pakiet Inwestor posiada pakiet akcji z indeksu WIG 20  Rynek terminowy  Rynek terminowy : krótką pozycję na kontraktach Inwestor zajmuje krótką pozycję na kontraktach futures na WIG 20, tak by wartość kontraktów była identyczna z wartością posiadanych akcjiRezultat w przypadku wzrostów cen akcji - zyski na rynku kasowym, straty podobnej wielkości na kontraktach W przypadku spadków cen akcji - straty na rynku kasowym rekompensowane zyskami podobnej wielkości na kontraktach

Futures / ZABEZPIECZENIE KRÓTKIE ( M. Ferlak „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”)

Futures / ZABEZPIECZENIE DŁUGIE  Rynek kasowy  Rynek kasowy : sprzedał pakiet Inwestor sprzedał pakiet akcji z WIG 20  Rynek terminowy  Rynek terminowy : długą pozycję na kontraktach Inwestor zajmuje długą pozycję na kontraktach futures na WIG 20, tak by wartość kontraktów była identyczna z wartością sprzedanych akcjiRezultat w przypadku wzrostów cen akcji - straty na rynku kasowym rekompensowane zyskami podobnej wielkości na kontraktach W przypadku spadków cen akcji - zyski na rynku kasowym mają podobną wielkość jak straty na kontraktach

Futures / ZABEZPIECZENIE DŁUGIE ( M. Ferlak „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”)

OPCJE / DEFINICJA  Opcja jest prawem do zakupu lub sprzedaży określonej ilości wyspecyfikowanego przedmiotu (tzw. instrumentu bazowego) po z góry ustalonej cenie i w ciągu umówionego okresu lub w wyznaczonym terminie.  Opcja jest to umowa dająca jej posiadaczowi prawo do wykonania określonej czynności w określonym momencie lub przedziale czasu.

CEL ZAWIERANIA OPCJI  Zabezpieczenia przed niekorzystnymi zmianami cen instrumentu bazowego  Spekulacji na spadku lub wzroście instrumentu bazowego  Arbitrażu między rynkiem instrumentów pochodnych a rynkiem instrumentów bazowych

INSTRUMENTY BAZOWE DLA OPCJI  Stopy procentowe opcje na kontrakty FRA (forward rates agreement) opcje na kontrakty FRA (forward rates agreement)  Waluty opcje na kursy walutowe opcje na kursy walutowe opcje na walutowe kontrakty futures opcje na walutowe kontrakty futures  Akcje opcje na poszczególne akcje opcje na poszczególne akcje opcje na kontrakty futures na indeksy akcji opcje na kontrakty futures na indeksy akcji  Towary opcje na towary opcje na towary opcje na towarowe kontrakty futures opcje na towarowe kontrakty futures

EUROPEJSKA OPCJA KUPNA NA AKCJE (CALL)  Prawo (bez obowiązku) do zakupu akcji określonej spółki po z góry ustalonej cenie, zwanej ceną wykonania, w określonym momencie w przyszłości zwanym datą wykonania  Opcja posiada swoją wartość. Premia jest to cena, którą musimy zapłacić za nabycie opcji.  Przykład : akcja PKN kosztuje 40,50 zł. Europejska opcja kupna z ceną wykonania 41 zł wygasająca 23 marca 2011 roku daje jej nabywcy prawo kupienia jednej akcji PKN za 41 zł w dniu 23 marca 2011 roku. (W praktyce opcje nabywa się w ustalonych pakietach pozwalających kupić większe ilości akcji)

OPCJE AMERYKAŃSKIE OPCJA KUPNA  Prawo (bez obowiązku) kupna akcji określonej spółki po z góry ustalonej cenie, zwanej ceną wykonania, do określonego momentu w przyszłości OPCJA SPRZEDAŻY  Prawo (bez obowiązku) sprzedaży akcji określonej spółki po z góry ustalonej cenie, zwanej ceną wykonania, do określonego momentu w przyszłości

EUROPEJSKA OPCJA SPRZEDAŻY NA AKCJE (put option)  Prawo (bez obowiązku) sprzedaży akcji określonej spółki po z góry ustalonej cenie, zwanej ceną wykonania, w określonym momencie w przyszłości zwanym datą wykonania

STRONA KUPUJĄCA, STRONA WYSTAWIAJĄCA  KAŻDY INWESTOR MOŻE BYĆ  NABYWCĄ OPCJI (KUPUJĄCYM)  WYSTAWCĄ OPCJI (SPRZEDAJACYM)  (dotyczy to obu rodzajów opcji : kupna, sprzedaży)  o nabywcy mówimy że : ZAJĄŁ DŁUGĄ POZYCJĘ NA OPCJI  o wystawcy mówimy że : ZAJĄŁ KRÓTKĄ POZYCJĘ NA OPCJI

Funkcja wypłaty / europejska opcja kupna Definicja Funkcję zdefiniowaną wzorem nazywamy funkcją wypłaty dla posiadacza opcji kupna. cena wykonania K - cena wykonania cena instrumentu bazowego w terminie wykonania S T – cena instrumentu bazowego w terminie wykonania

Funkcja wypłaty / europejska opcja sprzedaży Funkcję zdefiniowaną wzorem nazywamy funkcją wypłaty dla posiadacza opcji sprzedaży.

Zysk posiadacza opcji kupna (long call) C – premia (opłata za opcję)

Zysk wystawcy opcji kupna (short call) C – premia (opłata za opcję)

Zysk posiadacza opcji sprzedaży (long put) P – premia (opłata za opcję)

Zysk wystawcy opcji sprzedaży (short put) P – premia (opłata za opcję)

Pozycja długa w opcji kupna (kupno opcji)

Pozycja krótka w opcji kupna (wystawienie opcji)

Pozycja długa w opcji sprzedaży (kupno opcji)

Pozycja krótka w opcji sprzedaży (wystawienie opcji)

Zagadnienia  Inwestowanie w opcje. Zyskowność portfela akcyjno-opcyjnego  Strategie opcyjne  Strategie osłonowe z użyciem opcji  Miary wrażliwości w wycenie opcji  Wycena opcji w modelu ciągłym (wzór Blacka-Sholesa)

Wycena opcji  J.C. Cox, S.A. Ross, M. Rubinstein Wycena opcji europejskiej w modelu dyskretnym  Fischer Black, Myron Sholes, Robert Merton (1973) Wycena opcji europejskiej w modelu ciągłym  Fischer Black, Myron Sholes Nagroda Nobla za nową metodę wyceny instrumentów pochodnych