Dr n med. Joanna Stańczyk Zakład Immunologii Klinicznej UM w Łodzi Niedobory odporności NABYTE (WTÓRNE) Dr n med. Joanna Stańczyk Zakład Immunologii Klinicznej UM w Łodzi

Zaburzenia odporności u NOWORODKÓW i NIEMOWLĄT NOWORODEK - stan fizjologicznej dysimmunoglobulinemii = duże stężenie IgG i małe stężenia IgM, IgA, IgE, IgD Niedobór IgM i IgG2 predysponuje do infekcji bakteriami Gram (-) NIEMOWLĘ 2 - 8 m.ż. - stan fizjologicznej hypoimmunoglogulinemii, wynikający z zanikania IgG matczynych przy niedostatecznej syntezie własnej

Zaburzenia immunologiczne WIEKU PODESZŁEGO wzrost zapadalności na choroby zakaźne: układu oddechowego, gruźlicę, salmonellozę, wirusowe zapalenie wątroby, bakteryjne zapalenie wsierdzia oraz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w 65. roku życia ryzyko rozwoju nowotworu jest 25x większe niż u osoby 25-letniej wzrost częstości chorób autoimmunologicznych 50% osób szczepionych przeciwko grypie nie wytwarza protekcyjnego stężenia przeciwciał 9

Zaburzenia immunologiczne WIEKU PODESZŁEGO - ODPORNOŚĆ KOMÓRKOWA po 70. roku życia stopniowy spadek liczby limfocytów T wzrost liczby limfocytów CD4, spadek CD8 szczątkowa funkcja grasicy  CD45RO,  CD45RA  IL-2,  IL-4 i IFN-g osłabienie odpowiedzi proliferacyjnej limfocytów po stymulacji PHA i Con A zmniejszenie częstości dodatnich reakcji DTH, jak również osłabienie ich intensywności 7

Zaburzenia immunologiczne WIEKU PODESZŁEGO - ODPORNOŚĆ HUMORALNA  IgM, IgE i IgD w surowicy  IgG (gł. IgG1 i IgG3) spadek miana naturalnych przeciwciał wzrost miana autoprzeciwciał i przeciwciał antyidiotypowych po 70. roku życia stopniowy spadek liczby limfocytów B po 70. roku życia zmniejszenie liczby limfocytów B CD5(-) przy wzroście liczby limfocytów B CD5(+) zwiększona synteza IL-4, IL-5 i IL-6, podwyższona aktywność IFN-g 8

Zaburzenia immunologiczne w PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI NEREK przedłużona tolerancja na przeszczep allogeniczny wzrost podatności na infekcje zwiększona liczba przypadków neoplazji nieprawidłowa odpowiedź na szczepionki przeciw infekcjom wirusowym (grypy, zapalenia wątroby) 2

ZABURZENIA FUNKCJI KOMÓREK UKŁADU IMMUNOLOGICZNEGO W MOCZNICY LIMFOCYTY T wzrost ekspresji IL-2R i poziomu sIL-2R wzrost ekspresji CD23 i poziomu sCD23 wzrost produkcji IL-1, TNFa i IL-6 wzrost produkcji reaktywnych form tlenu i proteaz wzrost aktywności w stosunku do komórek b2m ujemnych obniżenie odpowiedzi proliferacyjnej na mitogeny i produkcji IL-2 obniżenie produkcji przeciwciał osłabiona funkcja FcR i prezentacja antygenu osłabienie fagocytozy obniżenie aktywności w stosunku do komórek K562 LIMFOCYTY B MONOCYTY NEUTROFILE KOMÓRKI NK

Przyczyny zaburzeń immunologicznych u chorych Z MOCZNICĄ przewlekły niedobór białka i kalorii ( niedostateczna podaż, zaburzenia wchłaniania, nadmierna utrata) niedobory Zn, witaminy E i B6 przeładowanie żelazem (ferrytyna powyżej 500 mg/l) nisko- i wielkocząsteczkowe toksyny mocznicowe przewlekła dializoterapia 4

Zaburzenia odporności u CHORYCH PO ZABIEGU OPERACYJNYM Immunologiczne wskaźniki zagrożenia ciężkimi zakażeniami w okresie pooperacyjnym: anergia skórna  IgG, IgM (przed operacją) przeciwko endotoksynom bakteryjnym  w 1. dobie po zabiegu o ponad 50% liczba limfocytów T zwiększona w 1-2. dobie po operacji aktywność neutrofilów  o 20-30% liczba aktywowanych monocytów podwyższone stężenie IL-6 w surowicy 5

POLEKOWE zaburzenia odporności CYTOSTATYKI NEUTROPENIA PÓŹNA (30-45 dni ), immunoablacja przed przeszczepem szpiku, nieodwracalne uszkodzenie komórki macierzystej pnia NEUTROPENIA WCZESNA (7-14 dni), odwracalne (po kilku do kilkunastu dniach) uszkodzenie komórki macierzystej linii mieloidalnej zakażenia oportunistyczne : bakteryjne, grzybicze, wirusowe, pierwotniakowe, prątki gruźlicy INNE LEKI lek = hapten, uruchamia nieprawidłowe niszczenie granulocytów GLIKOKORTYKOSTEROIDY długotrwała terapia, hamują czynność granulocytów

EFEKTY DZIAŁANIA GLIKOKORTYKOSTEROIDÓW limfocyty aktywowane allo- i autoantygenami wykazują steroidowrażliwość tzn. pod wpływem GS ulegają apoptozie zmniejszenie ekspresji na powierzchni komórek antygenów MHC i cząsteczek adhezyjnych hamowanie indukcji syntazy tlenku azotu w makrofagach upośledzenie funkcji limfocytów cytotoksycznych i komórek NK zahamowanie funkcji monocytów i makrofagów

WYBRANE TYPOWE INFEKCJE WIKŁAJĄCE LECZENIE IMMUNOSUPERSYJNE CYTOMEGALIA (CMV) - u 80% populacji przebieg bezobjawowy w okresie młodości; infekcja objawowa tylko w stanach obniżonej odporności ostra infekcja wirusem VARICELLA-ZOSTER ostra infekcja wirusem HERPES SIMPLEX GRUŹLICA CANDIDA ALBICANS oraz ASPERGILLUS SP. i CRYPTOCOCCUS SP. PNEUMOCYSTIS CARINI

STRES a zaburzenia odporności stres psychiczny przewlekły podwzgórze, przysadka, układ współczulny ACTH, opioidy, katecholaminy obniżona produkcja IL-2 U zwierząt w warunkach stresu obserwuje się odchylenia w zakresie wskaźników odpowiedzi komórkowej:  liczby limfocytów zaburzenia ilościowe subpopulacji  aktywności komórek NK  odpowiedzi proliferacyjnej na antygen zaburzenia fagocytozy

Immunosupresja wywołana PROMIENIOWANIEM JONIZUJĄCYM napromieniowanie całego ciała biorcy oraz napromieniowanie całej tkanki limfatycznej (TLI - total lymphoid irridiation) największą wrażliwość wykazują komórki dzielące się (np. limfocyty pobudzone alloantygenem) limfocyty Th bardziej wrażliwe niż limfocyty Ts makrofagi i komórki NK cechuje względna radiooporność

Zaburzenia odporności komórkowej w NOWOTWORACH nadzór immunologiczny = zapobieganie nowotworzeniu poprzez wczesną destrukcję atypowych komórek immunosupresja nowotwory o etiologii wirusowej: chłoniaki nieziarnicze - EBV mięsak Kaposiego rak skóry i rak odbytu - HPV pierwotny rak wątroby - HBV

Zaburzenia odporności komórkowej w NOWOTWORACH cytokiny ( gł. TGF-b) wydzielane przez komórki nowotworowe (rak drobnokomórkowy płuc, międzybłoniak, ziarnica) prostaglandyny (gł. PGE2) wytwarzane przez makrofagi (nowotwory głowy i szyi) gangliozydy produkowane przez m.in. makrofagi, erytrocyty, komórki wątroby

Zaburzenia odporności komórkowej w NOWOTWORACH WYKŁADNIKI OGÓLNOUSTROJOWE zmniejszenie bezwzględnej liczby limfocytów zmniejszenie populacji limfocytów CD4 spadek lub odwrócenie wskaźnika CD4/CD8 osłabienie aktywności komórek NK WYKŁADNIKI MIEJSCOWE (GUZ, REGIONALNE WĘZŁY CHŁONNE) zaburzenie ilości i funkcji komórek jednojądrzastych

Zaburzenia odporności w przebiegu CHOROBY GŁODOWEJ upośledzenie odpowiedzi komórkowej, fagocytozy, produkcji cytokin i wydzielniczych IgA, syntezy białek dopełniacza zanik grasicy i grasiczozależnych stref węzłów chłonnych gruźlica, odra, zapalenie płuc i biegunki o ciężkim przebiegu

INNE WTÓRNE NIEDOBORY ODPORNOŚCI INFEKCJE: HIV, wirusem odry, HTLV-1, gruźlica, malaria NIEDOBORY W DIECIE: cynku, żelaza, witamin A, E, B i kwasu foliowego ENDOKRYNOPATIE: nadczynność tarczycy, choroba i zespół Cushinga, cukrzyca, nadczynność przytarczyc STANY PO URAZACH I OPARZENIACH ZESPÓŁ NERCZYCOWY i ENTEROPATIE WYSIĘKOWE ALKOHOLIZM i NARKOMANIA