Rezerwuary chorobotwórczych czynników biotycznych w aerosferze, hydrosferze i litosferze - wstęp

W biosferze wyróżnia się środowisko: powietrzne (aerosfera), wodne (hydrosfera) lądowe (litosfera). Homo sapiens i wiele gatunków zwierząt żyje na pograniczu aerosfery i litosfery. Środowisko, które stanowią istoty żywe dla innych organizmów, nazywa się ontosferą (ontohabitat, mikrohabitat).

Czynniki środowiska działające na ustroje żywe dzieli się na: nieożywione (abiotyczne) ożywione (biotyczne) W odniesieniu do populacji człowieka uwzględnia się też odrębnie czynniki technosfery i socjosfery;

Model środowiska człowieka (wg Kadłubowskiego) b - biosfera, s - socjosfera, t - technosfera, H - populacja człowieka; strzałki oznaczają wzajemne oddziaływanie populacji i środowiska.

Części biosfery - naturalne środowisko życia (biotop, makrohabitat) wielu gatunków z różnych grup systematycznych – obejmują z medycznego punktu widzenia rezerwuary czynników biotycznych (zarazki) o dużym znaczeniu w etiologii chorób człowieka i zwierząt.

Źródłami zakażenia dla środowiskowych rezerwuarów we wszystkich częściach biosfery są: nosiciele i ludzie chorzy, zakażeni lub zarażeni określonym wirusem, bakterią, grzybem, pierwotniakiem lub helmintem.

Pojęcie „nosiciel" obejmuje taką osobę, u której przebieg zakażenia lub zarażenia jest bezobjawowy, jak również taką, u której nosicielstwo poprzedza wystąpienie objawów choroby (okres wylęgania) lub utrzymuje się po jej zakończeniu (okres zdrowienia).

Zarazki dostają się do ustroju żywiciela różnymi drogami: drogą inhalacyjną, tj. wziewną (powietrzno-kropelkową, powietrzno-pyłową), pokarmową (per os), płciową (seksualna) przez uszkodzoną błonę śluzową jamy ustnej, skórę lub rogówkę, spojówkę,

W szczególnych okolicznościach zarazki przedostają się do ustroju żywiciela: - w czasie zabiegów kateteryzacji, dializy otrzewnej lub operacji chirurgicznych - bezpośrednio do krwi i narządów wewnętrznych.

Drogi bezpośrednie zakażeń (wirusy, bakterie) i zarażeń (grzyby, pasożyty) prowadzą do zetknięcia się czynnika etiologicznego choroby z wrażliwym osobnikiem (człowiek, zwierzę).

Wrota zakażenia lub inwazji, tj Wrota zakażenia lub inwazji, tj. wnikanie drobnoustrojów lub postaci inwazyjnych pasożytów do ustroju człowieka stanowią otwory naturalne: jamy nosa, jama ustna, ujście zewnętrzne cewki moczowej, pochwa, rectum; W warunkach szpitalnych mogą to być kaniule żylne (venflon) do wielokrotnego podawania leków drogą dożylną, różnego rodzaju dreny itp.

Transmisja międzyosobnicza obejmuje kolejno następujące procesy: uwalniania z ustroju żywiciela zarazka, jego rozmnażania lub tylko przeży- wania w środowisku zewnętrznym, przenoszenia i penetracji w nowym żywicielu.

Krążenie zarazka we krwi lub innych płynach ustrojowych żywiciela (transmisja wewnątrzosobnicza), w zależności od rozpoznanego czynnika etiologicznego choroby nazywa się: wirusemią (wiremia), bakteriemią, fungemią parazytemią.

Uwalnianie zarazków z ustroju żywiciela odbywa się wraz z jego wydzielinami i wydalinami, a w szczególnych przypadkach uczestniczy w tym przenosiciel, np. owad. W niektórych infekcjach zarazki przenoszą się bezpośrednio ze skóry lub błon śluzowych żywiciela do ustroju nowego żywiciela.