PRZECINEK – KLUCZ DO ZROZUMIENIA TEKSTU Pegaz zdębiał, czyli warsztaty skutecznego tworzenia tekstów Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW e-mail: m.r.swidzinski@uw.edu.pl www.mswidz.republika.pl

Program Interpunkcja jako problem składniowy. Przecinek – separator. Przecinek – wyodrębniacz. Przecinki znaczące. Ćwiczenia interpunkcyjne.

Literatura Klemensiewicz, Z., Zarys składni polskiej, Warszawa 1963 (lub wydania późniejsze), str. 82-104. Podracki, J., Gałązka, A., Słownik interpunkcyjny, Warszawa 2002. Saloni, Z., Świdziński, M., Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa 2001, wyd. V. Rozdz. VI, str. 42-49, Rozdz. X. Świdziński, M., Przecinek jako jednostka składniowa, „Poradnik Językowy”, 1990, z. 8. Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. II, Warszawa 2006.

Link do Zasad pisowni i interpunkcji: http://so. pwn. pl/zasady. php

Interpunkcja w polszczyźnie – problem gramatyczny: zjawisko CZYSTO składniowe. Warto traktować znaki interpunkcyjne jako osobne słowa!!!

Znaki interpunkcyjne kropka przecinek wykrzyknik pytajnik wielokropek dwukropek średnik myślnik cudzysłów nawias

Frekwencja: % kropka 7,64 przecinek 8,66 wykrzyknik 0,13 pytajnik 0,36 wielokropek 0,21 dwukropek 0,47 średnik 0,12 myślnik(i) 2,07 cudzysłów 1,37 nawias 0,67

Funkcje: strukturyzatory („interpretują zdanie”) separatory („dzielą”) wyodrębniacze („wycinają”)

Jakie znaki? strukturyzatory: znaki końca – kropka, wykrzyknik, pytajnik, wielokropek separatory i wyodrębniacze – przecinek, myślnik(i), dwukropek, średnik, cudzysłów (cudzysłowy), nawias(y)

Znaki końca, które nie kończą Okres wojny i ciężkie przeżycia okupacji hitlerowskiej nadwyrężyły mocno organizm doc. Bartnickiego. ("Gazeta Obserwatora PIHM") Obraz pokazuje fragment snu? rzeczywistości, stworzonej przez wyobraźnię lub mit? (Kawiński Wojciech "Żelazna rosa") Potem pod strumień wody podsuwa się następny pojemnik... i tak dalej... (Tempczyk Michał "Teoria chaosu a filozofia") To jest wampir (!), daję słowo!

Separatory, które nie separują – Diego – mówię – Diego – tak tylko szeptem. (Bocheński Jacek "Tabu") Setki imion upstrzyły oglądaną z Ziemi połowę naszego satelity – jedynaka. (Gomulicki Leon "Odwiedziny Galileusza") Ten i ów miał ochotę zawołać: "Wiecie co?” (Żurakowska Zofia "Jutro niedziela") Tak przynajmniej pisali dworscy "filozofowie ogrodów". (a0042ess)

Główny problem: przecinek Najczęstszy znak interpunkcyjny – w tekście długości 2 mln słów ma 180320 wystąpień! Najbardziej obciążony funkcjonalnie. Przecinek – równie ważny semantycznie jak „... i czasopisma”...

Czy dużo jest przecinków w tekście?

Niniejszy rozdział jest , z pewnego punktu widzenia , ciałem obcym w podręczniku logopedii , który w naturalny sposób koncentruje się na zagadnieniach mowy. W rozdziale tym tymczasem mowa będzie o tych , którzy nie mówią , ale , paradoksalnie , nierzadko goszczą u logopedy: o głuchych. Wprowadzimy pojęcie języków wizualno-przestrzennych , zdefiniujemy język migowy , w końcu przekażemy garść informacji o Polskim Języku Migowym. Niewątpliwie niesłyszący może potrzebować logopedy , tyle że nie tego „od mowy”. 77 słów

77 słów: 10 wystąpień przecinka (na 15 znaków interpunkcyjnych). Niniejszy rozdział jest , z pewnego punktu widzenia , ciałem obcym w podręczniku logopedii , który w naturalny sposób koncentruje się na zagadnieniach mowy. W rozdziale tym tymczasem mowa będzie o tych , którzy nie mówią , ale , paradoksalnie , nierzadko goszczą u logopedy: o głuchych. Wprowadzimy pojęcie języków wizualno-przestrzennych , zdefiniujemy język migowy , w końcu przekażemy garść informacji o Polskim Języku Migowym. Niewątpliwie niesłyszący może potrzebować logopedy , tyle że nie tego „od mowy”. 77 słów: 10 wystąpień przecinka (na 15 znaków interpunkcyjnych).

The aim of this paper is to discuss two different approaches to constructions with numerals in Polish: a “classical” approach and a generative one. Numeral constructions are attractive to the linguist since they are very frequent in any corpus and , second , their extraordinary syntactic properties make their description a challenging task. We present a parsing device capable of supporting either of the theories: an automatic syntactic analyser ASA by M. Rudolf , developed at the Institute of Polish , Warsaw University. 82 słowa

The aim of this paper is to discuss two different approaches to constructions with numerals in Polish: a “classical” approach and a generative one. Numeral constructions are attractive to the linguist since they are very frequent in any corpus and , second , their extraordinary syntactic properties make their description a challenging task. We present a parsing device capable of supporting either of the theories: an automatic syntactic analyser ASA by M. Rudolf , developed at the Institute of Polish , Warsaw University. 82 słowa: 4 wystąpienia przecinka (na 9 znaków interpunkcyjnych).

Trzy funkcje A. Spójnik współrzędny (= „nieprzecinek”...) B. Separator C. Wyodrębniacz

A. „Nieprzecinek”

Przecinek jako spójnik współrzędny Mamy samochód, córkę, grobowiec rodzinny. Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei. Jeść, pić, wydalać: tego tylko potrzebujesz... Oddam panu samochód, córkę lub grobowiec rodzinny. Oddam panu samochód, córkę i grobowiec rodzinny. Nie oddam panu samochodu, córki ani grobowca rodzinnego.

B. Separator

Separator czego? zdań wewnątrz zdań składników „takich samych” w szeregu

Szkolne stereotypy przecinkowe nigdy nie stawiaj przed i (spójnik współrzędny „szeregowy”) stawiaj zawsze przed a, a także, ale, czyli, nie zaś, więc (pewne spójniki współrzędne) stawiaj zawsze przed aby, choć, gdyby, ponieważ, że (spójniki podrzędne) stawiaj zawsze przed co, czy, gdzie, kto, skąd (słowa pytajne) stawiaj zawsze przed który (zaimek względny) Stereotyp uzasadnienia słownikowego.

Uzasadnienie słownikowe 1. Nigdy przed i Biorę dzidę i idę. (Stachura Edward "Się") Jest to ból wszystkich pokoleń i wszystkich istnień - nie tylko człowieka. (a0032ess) Zestawienia te zostały zobrazowane w tabelach I i II. ("Technika Motoryzacyjna")

Ale: Lubimy i ją, i was. On wie, że go ścigają, i jest wściekły. Ty, Jasiu, i ty, Marysiu – śpijcie! Tak napisze PU (= pedantyczny uczeń): PU (*) Lubimy i ją i was. PU (*) On wie, że go ścigają i jest wściekły. PU * Ty, Jasiu i ty, Marysiu – śpijcie!

2. Przed pewnymi spójnikami współrzędnymi: Z trzód też waszych będzie brał dziesięcinę, a wy będziecie mu niewolnikami. (Kosidowski Zenon "Opowieści biblijne") Obdarowanie wolnością zawiera w sobie ryzyko złego wyboru, czyli zniweczenia sensu. (Heller Michał "Usprawiedliwienie wszechświata") Jeden jest polski, więc ozdobny w klucze - (Grochowiak Stanisław "Wiersze")

Ale: Pomogłem w sporze między Anną a wami. Krótko a węzłowato... Więc się nie wydurniaj! Może więc powinienem przyjść? Jest gorąco, zdejmę więc palteczko. PU * Pomogłem w sporze między Anną, a wami PU (*) Krótko, a węzłowato... PU * Jest gorąco, zdejmę, więc palteczko.

Jakie znaki interpunkcyjne mogą sąsiadować? Poszukamy w Korpusie PWN... http://korpus.pl/

Problemy: wykrzyknik lub pytajnik + znak końca lub przecinek znaki „parzyste” zamykanie cytatu

Mam odpowiedzieć na pytanie: "Dlaczego tak jest. " Mam odpowiedzieć na pytanie: "Dlaczego tak jest?". (Ziembiński Zygmunt "Logika praktyczna") Poszukajmy w korpusie przykładów na .”. Ciekawostka: ich nie ma!!! ? Powiedziałem wam przecież: „Jan umarł.”. Powiedziałem wam przecież: „Jan umarł”. * Powiedziałem wam przecież: „Jan umarł.” A on żyje!

Osobliwa konwencja angielska: "It is our hope that this relieves some of the political pressure," said Nancy McLernon, senior vice president of the Organization for International Investment, a lobbying group in Washington representing the United States subsidiaries of foreign multinationals. "People were starting to question the benefits of foreign investment," she said. "We haven't seen this since the Japanese bought the Rockefeller Center." NYT, 06/03/10

Przed spójnikami podrzędnymi aby (by, iżby, żeby) aż bo (albowiem, gdyż) bowiem !!!!!! chociaż (choć) choćby (chociażby) dopóki (póki) jak

jakby jakoby jeśli (jeżeli) jeśliby (jeżeliby) mimo że podczas gdy ponieważ skoro zanim (nim) że (iż)

Nie pozwolę, aby je oszukał. (Saramonowicz Małgorzata "Siostra") Ale: Czy to aby nie Marysia? PU * Czy to, aby nie Marysia! - Chciałbym, choć może to niedyskretne... (Kowalewski Włodzimierz "Powrót do Breitenheide") Daj mi choć grosik! PU (*) Daj mi, choć grosik!

Peperonata, mimo że nie doprawiana, nadal mu smakowała Peperonata, mimo że nie doprawiana, nadal mu smakowała. (Kruszyński Zbigniew "Na lądach i morzach") - Na razie wiemy tyle, że jest to metal. (Lem Stanisław "Niezwyciężony") Postać Małgorzaty to była wyrazista gra, podczas gdy siłą Dymnej była i zawsze pozostała prostota. (Dymna Anna, Baniewicz Elżbieta "Ona to ja")

Ale: PU * Idę na spacer, mimo, że ma padać! PU * Postać Małgorzaty to była wyrazista gra podczas, gdy siłą Dymnej była i zawsze pozostała prostota. Na razie wiemy, tyle że jest to metal. * Na razie wiemy tylko że jest to metal.

A te przykłady? * Na razie wiemy i że jest to metal, i że trudno go odparować. * Na razie wiemy, i że jest to metal, i że trudno go odparować. * Na razie wiemy i, że jest to metal, i że trudno go odparować. * Poznają język, dopiero gdy trafią do nas. * Poznają język dopiero, gdy trafią do nas. Poznają język dopiero wtedy, gdy trafią do nas.

Osobliwości: bowiem: spójnik „niepoprzecinkowy”, „popierwszoskładnikowy”, inkorporacyjny Inne takie spójniki: natomiast przeto (ale nie toteż) więc zaś

4.-5. Przed słowami pytajnymi i zaimkami względnymi: Co to są słowa pytajne i zaimki względne? czy czyżby (partykuły pytajne)

co czyj (tylko zaimek pytajny) dokąd gdzie ile jak (także spójnik) jaki gdy kiedy (także spójnik) kto który skąd (zaimki pytajne lub względne)

Ale: Chcę, aby przyszedł lub aby przysłał kogoś. PU * Chcę, aby przyszedł lub, aby przysłał kogoś. Choć czytasz i choć znasz fiński, nie lubię cię. PU * Choć czytasz i, choć znasz fiński, nie lubię cię. Człowiek, z którym ona żyje, to degenerat. PU * Człowiek z, którym ona żyje, to degenerat. PU * Człowiek, z, którym ona żyje to degenerat.

Są to wszystko uzasadnienia składniowe!!! Przecinki w konstrukcji współrzędnej – przed powtórzonym spójnikiem. Tulę go z miłości i z żalu, i ze zdumienia, i z lęku, że płacze. (Bocheński Jacek "Tabu")

Separator zdań – związany ze strukturą, nie z wykładnikiem. Zanim ich przesłuchano, trafili do izby wytrzeźwień, byli bowiem kompletnie pijani. ( "Gazeta Lokalna Warszawa-Bemowo") Zobaczymy, czy zgadniesz oraz co zrobisz. Człowiek, z którym ona żyje, to degenerat.

Separator zdań podrzędnych – obustronny: Na planetach, które znam, żadne zwierzęta nie bały się aparatów. (Lem Stanisław "Niezwyciężony") * Ludzie, których poznałem w zeszłym roku okazali się skrzypkami z orkiestry Amadeus. NAJPOSPOLITSZY BŁĄD INTERPUNKCYJNY!!!

Przecinek pusty między spójnikami: Zdaje się, że aby przeżyć wielką scenę cmentarną opisywaną w powieściach, trzeba się do tego starannie przygotować [...] (Kuriata Czesław "Spowiedź pamięci, próba światła") Zawsze twierdziłem, że jeśli się nie umie pisać wierszy, trzeba pożyczać cudze. (Sapkowski Andrzej "Miecz przeznaczenia") Chociaż zanim umrę, dużo mnie nauczą, szkoda ich trudu. Praktycznie: jeśli postawię przecinek, nie będzie to błąd...

C. Wyodrębniacz

Wyodrębniacz czego? pewnych słów pewnych form fraz luźnych, dodatkowych, wtrąconych

Słownikowy: No, popełniłem przestępstwa różne Słownikowy: No, popełniłem przestępstwa różne. (d0808tsp) Powiedz, psiakrew, wszystko. Aha, co im obiecywał? (d0819rto) Morfologiczny: Czytelniku, bądź wobec mnie tolerancyjny. (a0032ess) - Dobrze mówicie, ojcze Barnabo, mądrze mówicie! (Oppman Artur "Legendy warszawskie") Wielkie mocarstwo, kierując się troską o własne bezpieczeństwo, zajmuje sąsiedni kraj. (Zagajewski Adam "Dzikie czereśnie")

Imiesłowowy równoważnik zdania -- Mam na myśli wszystko -- ukrywając irytację mówi Adam. Tylko oni nic nie przyjmowali od innych, dusząc się w sobie. Adam wracając z cmentarza idzie brzegiem rzeki. A taka hamująca powolność pobudzała niecierpliwiąc serce, jak pobudza oszałamiający narkotyk. Słonie zachodzą od flanki, powiedział spotkawszy moje spojrzenie.

Klęcząc, Jarg odkręcił zawór butli i gaz trysnął z przeciągłym sykiem. Pozostali, milcząc, przyglądali się postępom ich wspinaczki. Powiedziawszy to spojrzał po sali szukając kelnera. Znikła za rogiem nie obejrzawszy się. Litera przepisów interpunkcyjnych a wykonanie…

W praktyce większość krajów była zdolna ograniczać włóczęgostwo, tylko wysyłąjąc od czasu do czasu na wieś zbrojne ekspedycje […] Norman Davies, „Europa”, Kraków 2007, 578

Przecinki interpretacyjne Wtrącenia (= nie „części zdania”) Jan, ten głupi idiota, znowu dobierał się do kasy. * Jan ten głupi idiota znowu dobierał się do kasy. Pada od rana, jak się zdaje. * Pada od rana jak się zdaje. Chcesz czy nie chcesz, i tak przyjdę! * Chcesz czy nie chcesz i tak przyjdę!

Zrobiliśmy to wszystko nie wiadomo kiedy Zrobiliśmy to wszystko nie wiadomo kiedy. * Zrobiliśmy to wszystko nie wiadomo, kiedy. Było tam ciemno choć oko wykol. * Było tam ciemno, choć oko wykol. Bądź co bądź umarł… * Bądź co bądź, umarł…

Intuicja członu luźnego Jan kupił książkę. Wczoraj Jan kupił książkę Intuicja członu luźnego Jan kupił książkę. Wczoraj Jan kupił książkę. Wczoraj na straganie Jan kupił książkę. Wczoraj o wpół do ósmej na straganie Jan kupił książkę. Wczoraj mimo braku gotówki o wpół do ósmej na straganie Jan kupił książkę. Wczoraj mimo braku gotówki o wpół do ósmej na straganie w pobliżu Barbakanu Jan kupił książkę. ………………………….

Hierarchia ważności Wczoraj mimo braku gotówki o wpół do ósmej na straganie w pobliżu Barbakanu Jan kupił książkę. Wczoraj, mimo braku gotówki, o wpół do ósmej na straganie w pobliżu Barbakanu Jan kupił książkę. Wczoraj, mimo braku gotówki o wpół do ósmej, na straganie, w pobliżu Barbakanu, Jan kupił książkę. Wczoraj mimo braku gotówki, o wpół do ósmej, na straganie w pobliżu Barbakanu, Jan kupił książkę. ..............................................................

Cecha niedefinicyjna […] my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, […] wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, […] Art. 18. Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.

Podsumowanie Przecinek: a. spójnik współrzędny, b. separator, c.wyodrębniacz. Przecinek to spójnik koniunkcji (‘i’). Przecinek to separator zdań wewnątrz zdań lub składników wewnątrz szeregu. Przecinek konieczny przed pewnymi spójnikami współrzędnymi (typu a, ale, toteż). Przecinek konieczny przed powtórzonym spójnikiem współrzędnym. Przecinek – obustronny separator zdań podrzędnych, związany ze strukturą, a nie wykładnikiem. Przecinek pusty między spójnikami. Przecinek wyodrębnia („wycina”) człony luźne. Przecinek interpretuje: człon wycięty, bo nieistotny, lub wycięty, bo bardzo ważny.

Dziękuję za uwagę!!!