JĘZYKI WIZUALNO-PRZESTRZENNE: OPIS LINGWISTYCZNY Seminarium doktoranckie 2011/2012 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW e-mail: m.r.swidzinski@uw.edu.pl Konsultacje: śr 14.00-15.00, pok. 1 Strona internetowa: www.mswidz.republika.pl
Spotkanie 5 Fraza zdaniowa w pozycji podmiotu-mianownika.
Czasownik czy czasownik niewłaściwy? Problemy Wydaje się, że pada. Marię martwi, że pada. Martwi mnie, że pada. Świgra nie analizuje. Czasownik czy czasownik niewłaściwy? ..., że pada: równoważnik fno w mianowniku czy bierniku? Podmiot? Marię zaczyna martwić, że pada. Interpretacja leksemu zaczynać: czasownik czy czasownik niewłaściwy? 3
Problemy 4
Problemy 5
Problemy 6
Zygmunt Saloni, „O schemacie zdania polskiego” (Płock 1978). Ramkologia Lucien Tesnière, Éléments de syntaxe structurale (Paris 1959): walencja – metafora chemiczna. Przechodniość. Składnia zależnościowa: Niemcy, Czechy, Francja. Noam Chomsky, Aspects of the Theory of Syntax (Cambridge (Mass.) 1965): subkategoryzacja, ograniczenia selekcyjne. Charles J. Fillmore: Case Grammar (1968), Frame Semantics (1975). Irena Bellert, Zygmunt Saloni (1969-71): prace nad ramami semantycznymi czasowników. Kazimierz Polański, „Główne typy struktur zdaniowych w języku polskim” (artykuł Katowice 1967). Zygmunt Saloni, „O schemacie zdania polskiego” (Płock 1978). SWJP (1981, 1985, 1987, 1998, 2001, 2007, 2011). Stanisław Szpakowicz, Marek Świdziński, „Zarys klasyfikacji schematów zdaniowych we współczesnej polszczyźnie pisanej”. [W:] Polonica VII 1981. 5-35. 7
Ramkologia Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich, red. K. Polański, t. I-V, Warszawa – Wrocław 1980-1995. Stanisław Szpakowicz, Marek Świdziński, „ Sentence schemata in the Universal Basic Dictionary of Contemporary Polish”. [W:] International Journal of Lexicography vol. 7 No 1, Oxford 1994. 1-30. 8
bać się [Vi 12]: 0; 11 D$; 12 o‑B$; 16 V; Ramkologia Marek Świdziński, Syntactic Dictionary of Polish Verbs, Amsterdam 1998, wersja 2b. Wydruk komputerowy. B bać się [Vi 12]: 0; 11 D$; 12 o‑B$; 16 V; 17 [BY/ZE]&([D/o‑B]]/[CZY&(o‑B] badać [Vi 1]: 11 B; 17 PZ bandażować [Vi 4]: 11 B; 21 B+C bankrutować [Vi 4]: 0; 12 na‑Ms bawić 1 [Vi 6a]: 11{PZ/ZE} B; 15 Ps; 21 B+N; 29 B+ZE&N bawić 2 [Qi 6a]: 25 B+ZE/JAK/KIEDY bawić się [Vi 6a]: 0; 11 N; 12$ w‑B; 15 Ps; 17 ZE&N; 210 z‑N+w‑B$ bić [Vi 10a]: 0; 11 B$/$N; 12$ w‑B/na‑B; 15 Ps; 21 [B+N$]/[$B+C]/[$C+N]; 22 [B/C+w‑Ms]/[N+w‑B] bić się [Vi 10a]: 0; 12 o‑B/za‑B/przeciw‑C/z‑N/$w‑B; 15 Ps; 210 z‑N+o‑B 9
Ramkologia Marcin Woliński, Witold Kieraś, Słownik ramek walencyjnych (dla potrzeb Świgry i Dendrarium) (od 1997) bać się V infp(_) bać się V np(dop) bać się V prepnp('o',bier) bać się V sentp('czy') bać się V sentp(dop,'że') bać się V sentp(dop,'żeby') bać się V sentp('o',bier,'czy') bać się V sentp('o',bier,'że') bać się V sentp('o',bier,'żeby') bać się V sentp('że') bać się V sentp('żeby') badać V np(bier) badać V sentp('pz') bandażować V np(bier)+np(cel) 10
Ramkologia Krytyka aparatu, wysubtelnienie opisu: „Realizacje zdaniowe podmiotu-mianownika, czyli o strukturalnych ograniczeniach selekcyjnych” (1992). „Dalsze kłopoty z bezokolicznikiem” (1993). „O ograniczeniach aparatu pojęciowego schematów zdaniowych”. [W:] Studia lingwistyczne ofiarowane Profesorowi Kazimierzowi Polańskiemu na 70-lecie Jego urodzin. Katowice 1999. 187-197. 11
Matkę martwi, że jest kryzys. Matkę martwi, czy zdążymy. Ramki dla martwić martwić [Vi 6a]: 0{PZ/ZE};11{PZ/ZE} B; 21 B+N Pogoda martwi. Martwi, że tak zimno. Jan martwi matkę. Matkę martwi, że jest kryzys. Matkę martwi, czy zdążymy. Matkę martwi, żeby się nie spóźnić. Jan martwi rodziców swoim zachowaniem. Jan martwi rodziców tym, że nienawidzi szefa. 12
Jan martwi się o pracę//z powodu pracy. Ramki dla martwić się martwić się [Vi 6a]: 0; 11 N; 12 o‑B/z powodu‑D; 17 [PZ/ZE/BY]&[o‑B/N]; @ Jan martwi się. Jan martwi się pracą. Jan martwi się o pracę//z powodu pracy. Jan martwi się, że wyrzucą nas z roboty. Jan martwi się tym//o to, że wyrzucą nas z roboty. Jan martwi się, kogo wyrzucą. Jan martwi się tym//o to, kogo wyrzucą. Jan martwi się, żeby nas nie wyrzucili. Jan martwi się tym//o to, żeby nas nie wyrzucili. 13
Podmiot czy dopełnienie? Fraza zdaniowa – wymagana. Jaka pozycja: podmiot-mianownik czy dopełnienie (biernik?)? (1) Test koordynacji: * Że jest kryzys, nie tylko matkę martwi, ale również Jan się martwi. Że jest kryzys, i Jan twierdzi, i wszystkim wiadomo. Martwi matkę, kogo przyniosło, i jeszcze jedna sprawa. Martwi matkę to, kogo przyniosło, i jeszcze jedna sprawa. 14
Podmiot czy dopełnienie? (2) Zdanie bez podmiotu: * Martwiono matkę, że jest kryzys. Martwiono matkę tym, że jest kryzys. (3) Mianownik czy biernik? Co martwi matkę? Co nie martwi matki? (*) Czego nie martwi matki? Matki nie martwi to, że pada. * Matki nie martwi tego, że pada. 15
Podmiot czy dopełnienie? (4) Test imiesłowowy: Że jest kryzys, matkę martwi, nas zdumiewając. Jaś matkę martwi, nas zdumiewając. Jaś matkę martwi, ciągle płacząc. Pogoda matkę martwi, ustawicznie się pogarszając. * Że jest kryzys, szkoda, nas zdumiewając. * Żal Jana, nas zdumiewając. 16
Podmiot czy dopełnienie? (5) Czy to konwersy bierne? Że jest kryzys, matka była martwiona. Matka była martwiona przez to, że jest kryzys. Piotr martwi matkę. Matka jest martwiona przez Piotra. Kryzys martwi matkę. (* ) Matka jest martwiona przez kryzys. 17
Podmiot czy dopełnienie? (6) Gerundia: Piotr martwi matkę. – Piotra martwienie matki mi się nie podoba. – Martwienie matki przez Piotra mi się nie podoba. Kryzys martwi matkę. – * Kryzysu martwienie matki mi się nie podoba. Martwienie matki, że jest kryzys, mi się nie podoba. To, że jest kryzys, martwi matkę. – * Tego, że jest kryzys, martwienie matki mi się nie podoba. 18
Czasowniki z podmiotem zdaniowym BAWIĆ1 nd 6a 1.1{PZ/ŻE} B; 1.5 PRZYS; 2.1 B+N; 2.9 B+ŻE&N BOLEĆ1 nd 7a 1.1{ŻE} B$; 2.2$ B+o-B BYĆ1 nd 12 0 (=> NIE BYĆ); 1.1 [{ŻE} N]/M/D/$C; 1.2 z-D/przy-Ms/na-Ms/w-Ms; 1.3{BY/PZ/ŻE}M"; 1.5 PRZYS$ (=> NIE BYĆ) BYWAĆ1 nd 1 0{ŻE} (=> NIE BYWAĆ); 1.1{ŻE} N; 1.2 z-D/z-N/przy-Ms/$na-Ms/$w-Ms; 1.3 M"; 1.5 PRZYS$ (=> NIE BYWAĆ); CIESZYĆ nd 6b 1.1{ŻE} B DENERWOWAĆ nd 4 1.1{ŻE} B DOJŚĆ1 dk 12 0; 1.1 D; 1.2{PZ/ŻE} do-D$; 1.5 PRZYS; 1.7 [PZ/ŻE]&([do-D/D] DRAŻNIĆ nd 6a 1.1{ŻE} B; 2.1 B+N ........................................................................... 19
Piotr martwi się, że jest kryzys, i stanem zdrowia teściowej. Rozwiązanie Postulat: wymaganie mieszane. Pewne czasowniki dopuszczają realizację podmiotu-mianownika przez fzd. Ograniczenie selekcyjne!!! Coś takiego – w GFJP: MIE21, MIE2, MIE3. Banał z punktu widzenia formalnego... Konsekwencja//Analogia: dlaczego nie uznać, że fzd bywa realizacją innego wymagania (np. fno)? Piotr martwi się, że jest kryzys, i stanem zdrowia teściowej. Powiedzieli, kto to jest, oraz kilka innych szczegółów. Pytał, za co siedzę, i o żonę. Dość, że nie przyjdę. – Dość tych kłamstw! (???) 20
Uczył ich do egzaminu albo na czeladników. Kłopot dalszy Są przykłady boleśniejsze: On chce wódki i popalić. Uczył ich do egzaminu albo na czeladników. U Sowietów bywałem w górach lub żeglować. Marii Szupryczyńskiej koncepcja pozycji składniowej 21
Matkę zaczęło martwić, że jest kryzys. Kłopoty następne Matkę zaczęło martwić, że jest kryzys. Matkę powinno było martwić, że jest kryzys. Matkę może martwić, że jest kryzys. Matkę powinno było móc zacząć martwić, że jest kryzys. zacząć, powinno, móc: czasowniki czy czasowniki niewłaściwe? Zaczęło płakać. : zacząć1 – czasownik Zaczęło mżyć.: zacząć2 – czasownik niewłaściwy A w naszych przykładach? 22
Matkę zaczęło martwić dziecko. Matkę powinno było martwić wszystko. Kłopoty następne Matkę zaczęło martwić dziecko. Matkę powinno było martwić wszystko. Matkę może martwić pogoda. Matkę powinna była móc zacząć martwić Agnieszka. Co jest podmiotem? Czego to podmiot? Czyim ograniczeniem selekcyjnym „na podmiot” jest dopuszczenie fzd? 23
Matkę zaczęło martwić dziecko. Matkę zaczęło martwić, że jest kryzys. Kłopoty następne Podmiot? Matkę zaczęło martwić dziecko. Matkę zaczęło martwić, że jest kryzys. Czyj? Ograniczenie elekcyjne – czyje? * Matkę zaczęło częstować, że jest kryzys. 24
Jan kazał Piotrowi spać. Piotr śpi. Ø Przyszło Piotrowi spać. Kłopoty następne Postulat: podmiot bezokolicznika (Mielczuk). Wymagania podmiotu: czasownik: wymaganie podmiotu czasownik : wymaganie podmiotu pustego (= braku podmiotu) Realizacje podmiotu bezokolicznika: Jan zaczyna spać. Jan śpi. Jan kazał Piotrowi spać. Piotr śpi. Ø Przyszło Piotrowi spać. 25
Szkoda Piotrowi płakać. * Szkoda mżyć. Kłopoty następne Szkoda płakać. Szkoda Piotrowi płakać. * Szkoda mżyć. Wymaganie podmiotu bezokolicznika i ograniczenie selekcyjne przecieka na nadrzędnik: Matkę zaczęło martwić, że jest kryzys. A imiesłów to nie ma podmiotu? A bezosobnik? 26
Jan zaczyna być wesolutki. Jan kazał Piotrowi być wesolutkim. Kłopoty następne Uzgodnienia łażą między poziomami: Jan zaczyna być wesolutki. Jan kazał Piotrowi być wesolutkim. Maria nie przyszła, czując się oszukana. 27
* Pora martwić, że Maria wybiera Piotra. Pora zaprosić Piotra. Kłopoty następne Czy nasze czasowniki z ograniczeniem „na podmiot” wszędzie pasują? * Pora martwić, że Maria wybiera Piotra. Pora zaprosić Piotra. * Szkoda było dojść do nas, że Jan przegrał. Szkoda było mówić do nas, że Jan przegrał. * Można się wydawać, że masz rację. Można się założyć, że masz rację. 28
Nowy zestaw schematów zdaniowych. Szczyty Redefinicja inwentarza i definicji klas gramatycznych: zdychają czasowniki niewłaściwe. Nowy zestaw schematów zdaniowych. Implementacja podmiotu form niefinitywnych. 29
Dziękuję za uwagę! 30