WYKŁAD 8 Rynek kapitałowy
Rynek kapitałowy Obok rynków dóbr i usług konsumpcyjnych oraz rynku pracy, w gospodarce funkcjonuje rynek, na którym są realizowane decyzje inwestycyjne. Przedsiębiorstwa mogą na nim pozyskać kapitały, zaś kapitałodawcy ulokować oszczędności. Inwestowanie to wyrzeczenie się bieżącej konsumpcji dla przyszłych niepewnych korzyści Ryzyko inwestycyjne na rynku papierów wartościowych dotyczy sytuacji, gdy rzeczywisty zysk, pochodzący z wypłat dywidend lub odsetek oraz z przyrostu wartości rynkowej waloru, jest niższy od oczekiwanego.
Instrumenty finansowe Instrumenty finansowe traktować należy jako odrębną swoistą formę pieniądza lub jako odrębny kontrakt między stronami, regulujący wzajemne płatności. Dla posiadaczy instrumenty finansowe są składnikami ich majątku (aktywów) a dla emitentów są zobowiązaniami (składnikami ich pasywów).
Rodzaje instrumentów finansowych Ze względu na rodzaj zależności finansowej, w jakiej pozostają strony kontraktu, instrumenty finansowe można podzielić na: instrumenty wierzycielskie - jedna ze stron kontraktu udziela drugiej stronie kredytu, a druga strona zobowiązuje się zwrócić go w ustalonym terminie wraz z odsetkami, instrumenty własnościowe – dokumentują przekazanie przez jedną stronę kontraktu prawa własności określonej części przedsiębiorstwa drugiej stronie (akcje, udziały), instrumenty pochodne - zależność finansowa polega na określeniu przyszłych przepływów pieniężnych (bądź możliwości ich wystąpienia) między stronami kontraktu.
Rynek papierów wartościowych Szczególnym przypadkiem instrumentu finansowego jest papier wartościowy (ang. security), czyli instrument finansowy zabezpieczony aktywami emitenta (wystawcy). Rynek papierów wartościowych może być: rynkiem pierwotnym, na którym prawa majątkowe zostają przekazane przez emitenta papierów wartościowych inwestorowi, emitent zostaje zasilony w kapitał; rynkiem wtórnym, na którym zachodzi obrót papierami wartościowymi między inwestorami i następuje rynkowa wycena instrumentów finansowych.
Podział i cechy rynku instrumentów finansowych
Ryzyko Im wyższe jest ryzyko związane z daną inwestycją, tym wyższego dochodu oczekuje inwestor. W decyzjach inwestycyjnych bardzo ważna jest stopa procentowa od kapitału pożyczkowego. Jeśli można uzyskać relatywnie wysoki dochód bez podejmowania ryzyka (np. zakupując bony skarbowe przynoszące z góry określone zyski), inwestor nie jest skłonny do kupna instrumentów o wysokim ryzyku (na przykład akcji, których ceny nieustannie się wahają i w związku z tym trudno określić przyszłe dochody). w przypadku wzrostu stóp procentowych inwestorzy przenoszą część swoich środków z rynku kapitałowego na rynek pieniężny.
Cechy międzynarodowych rynków kapitałowych rozwinięta infrastruktura instytucji finansowych, możliwość operowania wszystkimi rodzajami instrumentów kapitałowych świadczenie pełnego zakresu usług, wysoki poziom obrotów kapitałowych, brak ograniczeń i utrudnień w przepływie kapitału z rynków zagranicznych, uczestnictwo największych firm o zasięgu światowym, zapewnienie wysokiej płynność instrumentów rynku kapitałowego i bezpieczeństwa rynku, istnienie jednolitego i stabilnego systemu podatkowego dla krajowych i zagranicznych uczestników rynku.
Papiery wartościowe - rodzaje Papiery wartościowe to dokumenty stwierdzające określone prawa majątkowe. Dzielą się na: dokumenty o charakterze finansowym (np. akcje, obligacje, weksle) oraz dokumenty o charakterze handlowym (np. listy przewozowe, konosamenty). Inny podział, w zależności od rodzaju praw związanych z posiadaniem papierów wartościowych i obowiązków emitenta: papiery dłużne (wierzycielskie) i potwierdzające własność. Można też wymienić papiery wartościowe na okaziciela (do takich należy większość instrumentów), imienne (np. akcje uprzywilejowane) i na zlecenie (np. polisy ubezp.). Papiery wartościowe, na rynku publicznym, mają postać elektronicznego zapisu, a ich ewidencją, obsługą i przechowywaniem zajmują się wyspecjalizowane instytucje.
Funkcje papierów wartościowych w gospodarce alokacyjna — pozwalają przemieszczać kapitały z jednej gałęzi gospodarki do drugiej, z rynku kapitałowego na rynek pieniężny. pozyskiwania środków na realizację przedsięwzięć— na rozwój przedsiębiorstw, inwestycje państwowe i municypalne; kredytowa — drogą emisji obligacji można zaciągać duże pożyczki u wielu kapitałodawców, uproszczenia obiegu gospodarczego — dzięki standardowej formie i treści dokumentów zawieranie umów następuje sprawniej i zgodnie z literą prawa; zastawnicza — papiery wartościowe są dogodnym zabezpieczeniem kredytu; centralizacji kapitału — drogą emisji akcji i obligacji można zebrać kapitał wystarczający do realizacji wielkich przedsięwzięć gospodarczych; sygnalizacyjna — zmiany cen papierów wartościowych są barometrem stanu gospodarki; dla emitentów są informacją, jak inwestorzy oceniają ich działalność; dochodowa — podmioty gromadzące oszczędności, mogą czerpać korzyści finansowe z posiadania i sprzedaży papierów wart. spekulacyjna —inwestorzy często zmieniający strukturę lokat obok czerpania korzyści dla siebie, upłynniają rynek, zdejmując z niego część ryzyka (ryzyko płynności).
Emisja papierów wartościowych Emisja własna — wystawca papierów wart. sam je sprzedaje wśród publiczności. Wyróżniamy subskrypcję własną (zapisy na akcje, przy podaniu publiczności istotnych informacji dotyczących emitenta i papieru wart.) oraz sprzedaż z wolnej ręki, gdy emitent sam sprzedaje papiery na giełdzie lub bezpośrednio kontaktuje się z ewentualnymi nabywcami. Emisja obca — korzystanie z usług instytucji finansowych, które przejmują organizację emisji. Wyróżnia się: subskrypcję obcą (gdy pośrednik organizuje zapisy na akcje, ale nie ponosi odpowiedzialności w przypadku braku nabywców), lub emisję gwarantowaną (gdy pośrednik sam zobowiązuje się do zakupienia walorów, jeśli nie znajdzie innych nabywców). Emisja zamknięta — uczestniczą w niej założyciele i zaproszone osoby. Emisja publiczna - skierowana do dużej, określonej przepisami liczby osób (w Polsce jest to minimum 300 osób) lub nieoznaczonego kręgu adresatów.
Akcje i obligacje - podstawowe instrumenty rynku kapitałowego Akcja jest papierem wartościowym stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w spółce, uprawniającym do partycypacji w zyskach (dywidendy). Posiadacz akcji zwykłej ma prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu i prawo głosu na nim (1 akcja zwykła daje 1 głos), prawo do dywidendy, prawo poboru akcji nowych emisji proporcjonalnie do już posiadanego udziału. Z posiadania akcji uprzywilejowanej mogą wynikać: przywilej prawa głosu - większe prawo głosu (np. akcja daje 2 głosy), przywilej stałej wypłaty dywidendy - gwarantowana dywidenda (wypłacana w pierwszej kolejności), pierwszeństwo udziału w masie upadłościowej spółki przywilej poboru nowych akcji - pierwszeństwo poboru akcji nowych emisji.
Terminologia dotycząca akcji Nominalna wartość akcji — ilość jednostek waluty oznaczona na akcji; suma wartości nominalnej wyemitowanych akcji odpowiada kapitałowi akcyjnemu spółki. Cena emisyjna akcji — cena, po jakiej akcja jest sprzedawana na rynku pierwotnym. Jest ona zwykle wyższa od wartości nominalnej (w ten sposób spółka gromadzi kapitał zapasowy). Wartość księgowa akcji — wartość majątku spółki (aktywów), w przeliczeniu na 1 akcję. Im spółka bardziej zadłużona, tym wartość księgowa akcji jest niższa. Cena bieżąca (rynkowa) akcji — to jej kurs, wynikający z relacji między popytem na akcje a ich podażą.
Obligacje Obligacja jest papierem wartościowym stwierdzającym zobowiązanie emitenta wobec jej posiadacza do zwrotu w określonym terminie wartości nominalnej oraz wypłaty w określonym trybie i wysokości należnych odsetek. Podstawową zaletą obligacji jest możliwość uwolnienia przez pożyczkodawcę zaangażowanych środków poprzez sprzedaż posiadanych walorów na rynku wtórnym.
Obligacje - korzyści Nabywanie obligacji skarbowych jest praktycznie pozbawione ryzyka niewypłacalności. Inwestowanie w obligacje jest obarczone mniejszym ryzykiem niż inwestowanie w akcje, ponieważ akcje zwykłe nie mają gwarantowanej wypłaty dywidendy, ceny akcji są mniej stabilne od cen obligacji. Odsetki uzyskiwane od obligacji są zwykle wyższe niż odsetki od depozytów bankowych.
Wartość obligacji może być rozumiana jako: wartość nominalna — czyli wyrażona w jednostkach waluty i oznaczona na obligacji kwota, jaką emitent zobowiązuje się wypłacić jej posiadaczowi w dniu wykupu; cena rynkowa — czyli kurs, zwykle wyrażony w procentach wartości nominalnej, uzależniony od wielu czynników, w tym od ryzyka niewypłacalności dłużnika oraz relacji między stopą odsetek, jakie zobowiązał się wypłacić emitent, a rynkową stopą procentową (czyli kosztem kapitału w gospodarce).
Rynek praw pochodnych Akcje i obligacje, jak również inne rodzaje papierów wartościowych, pełnią rolę instrumentów bazowych na rynku praw pochodnych (rynku terminowym). Rynek praw pochodnych -jest to rynek, który tworzą transakcje tzw. instrumentami pochodnymi. Instrumenty pochodne stanowią takie instrumenty, których wartość zależy od innych aktywów, na które instrumenty te zostały wystawione (np. kursów walut, cen akcji, towarów).
Prawa pochodne - opcje Przykładami praw pochodnych są opcje kupna i sprzedaży oraz kontrakty futures. Opcja kupna daje posiadaczowi prawo do kupna określonej ilości instrumentu podstawowego (np. akcji, obligacji) w ustalonym czasie i po ustalonej cenie. Opcja sprzedaży daje prawo do sprzedaży określonej ilości instrumentu podstawowego, w ustalonym czasie i po ustalonej cenie. Nabywca opcji płaci wystawcy premię (jest to cena opcji).
Kontrakty futures Kontrakt futures to instrument finansowy zobowiązujący obie strony do zawarcia w określonym terminie w przyszłości transakcji kupna-sprzedaży ustalonej ilości instrumentu podstawowego po ustalonej cenie. W odróżnieniu od opcji, nie ma tu z góry płaconej premii, a ryzyko transakcji jest dla kupującego i sprzedającego takie samo. Kontrakty futures są przedmiotem obrotu giełdowego i dotyczą dużych, standardowych ilości instrumentów bazowych (indeksów giełdowych, walut, stóp procentowych, surowców).
Instytucje rynku kapitałowego Obrót instrumentami rynku kapitałowego odbywa się na giełdach papierów wartościowych i rynkach pozagiełdowych. Charakterystyczne cechy giełdy to: istnienie wewnętrznej organizacji opartej na przepisach prawa oraz uzansach giełdowych (inaczej obyczajach lub dobrej praktyce), oparcie handlu na stałych zasadach i zawieranie transakcji bez okazywania przedmiotu transakcji w naturze, przy czym przedmiot transakcji jest jednorodny i zamienny, stałe miejsce i czas spotkań, dopuszczenie do obrotu określonego kręgu osób, ustalanie cen na podstawie relacji popyt-podaż i podawanie ich dowiadomości publicznej.
Funkcje giełdy mobilizacja kapitału — zachodząca bezpośrednio wtedy, gdy emitent sprzedaje swoje papiery na giełdzie jako rynku pierwotnym; transformacja (alokacja) kapitału — przepływ kapitału w kierunku największej efektywności, mierzony stopą zwrotu z inwestycji; inwestorzy kupują papiery wartościowe rokujące przyszłe zyski, powodując tym samym wzrost ich cen, a sprzedają walory, z których korzyści w przyszłości nie są oczekiwane, powodując tym samym spadek ich cen; wartościowanie kapitału — czyli spełnianie przez giełdę funkcji informacyjnej wobec emitentów (wycena rynkowa ich walorów, czyli opinia kapitałodawców o spółce), całej gospodarki (trendy zmian wskaźników giełdowych są zwane barometrem gospodarki) oraz inwestorów (mogą oni określić, jaki jest stan ich posiadania na podstawie aktualnych cen walorów, jakie zakupili, jak również podjąć następne decyzje inwestycyjne).
Modele giełd Giełda typu amerykańskiego jest prywatną spółką akcyjną, skupia handlowców, przemysłowców i bankierów, którzy tworzą giełdę w celu realizacji swoich interesów. Państwo nie tworzy giełd ani nie ustala ich liczby czy lokalizacji, nie ingeruje w wewnętrzną organizację ani obrót, tylko rejestruje giełdy i czuwa, by działały zgodnie z prawem. Giełda typu niemieckiego - działa pod nadzorem administracji państwowej. Model ten dominuje w Europie. Państwo podejmuje decyzje w kwestii istnienia, lokalizacji i zasad funkcjonowania giełdy, wydaje zezwolenia na działalność, kontroluje obrót, jest właścicielem lub współwłaścicielem giełdy. Na przełomie XX i XXI w działaniu giełd zaznaczyły się istotne zmiany. Transakcje są dokonywane za pośrednictwem systemów elektronicznych, zdalnie komunikujących się z parkietem. Giełdy zmieniają cele funkcjonowania — z instytucji pośredniczących w przedsiębiorstwa generujące zyski dla akcjonariuszy.
Główne instytucje na rynku kapitałowym
Inwestorzy na rynku kapitałowym Inwestorów indywidualnych można podzielić na biernych i czynnych. Ci pierwsi zakupują papiery wartościowe celem ich długookresowego trzymania w oczekiwaniu na dywidendy i odsetki lub znaczny wzrost cen. Preferują niskie ryzyko Inwestorzy czynni to gracze i spekulanci. Różni ich ilość gotówki, cele i metody działania. Gracze są amatorami, nie angażują się więc bez reszty w handel papierami wartościowymi, traktują grę na giełdzie jako rodzaj hobby i możliwość dorobienia. Spekulanci to profesjonaliści, którzy poświęcają wiele czasu na rozpoznanie rynku i niemal ciągle handlują.
Inwestorzy Główną rolę w obrocie giełdowym odgrywają inwestorzy instytucjonalni. Są to: banki komercyjne, w tym inwestycyjne, fundusze ubezpieczeniowe i emerytalne, otwarte i zamknięte fundusze inwestycyjne, fundusze typu venture capital, domy maklerskie, przedsiębiorstwa oraz państwo (agendy rządowe).
Fundusze zbiorowego inwestowania Fundusze otwarte (powiernicze) gromadzą kapitał, emitując jednostki uczestnictwa, których ilość nie jest ograniczona. Owe jednostki uczestnictwa wydaje się w zależności od liczby chętnych i ilości wniesionych przez nich pieniędzy. Działalność takiego podmiotu jest nieco podobna do banku, gdyż przyjmuje on lokaty (emituje jednostki uczestnictwa) i wypłaca je (umarza jednostki uczestnictwa). Wypłata następuje w wysokości zależnej od osiągniętej przez fundusz stopy zysku.
Fundusze zamknięte Fundusze zamknięte (inwestycyjne) mają stałą liczbę udziałowców i ustalony kapitał inwestycyjny. Utworzenie funduszu odbywa się przy założeniu kierunków inwestowania w określoną dziedzinę oraz przy sprecyzowaniu metod zarządzania (określeniu strategii). Powstają one głównie przy bankach, jako część grupy kapitałowej. Udziały nie są umarzane na życzenie klienta, jak jest to w przypadku funduszy otwartych, a więc takie fundusze dysponują stabilnym kapitałem i mogą budować trwały portfel papierów wartościowych, pod program przedsięwzięć inwestycyjnych na ustalony okres, np. 10-15 lat.
Fundusze venture capital Fundusze typu venture capital (zwane również funduszami wysokiego ryzyka) są odmianą funduszy inwestycyjnych. Zasilają one kapitałowo firmy o dużym potencjale rozwojowym, które nie weszły jeszcze na rynek papierów wartościowych. Celem inwestycji jest wsparcie finansowe firmy z zamiarem późniejszej odsprzedaży udziałów lub akcji z zyskiem. Przedmiotem zainteresowania funduszy są małe i średnie innowacyjne przedsiębiorstwa, odczuwające niedobór kapitału, charakteryzujące się dużym potencjałem wzrostu, ale również wysokim ryzykiem inwestycyjnym.
Fundusze ubezpieczeniowe i emerytalne Fundusze ubezpieczeniowe i emerytalne stanowią jedną z największych grup inwestorów. Tworzone są ze składek osób ubezpieczających się w ramach ubezpieczeń emerytalnych, rentowych, na życie, zdrowotnych i majątkowych. Fundusze te działają w ramach określonych regulacjami prawnymi, dotyczącymi rodzajów inwestycji, limitów procentowych lokowania pieniędzy w jeden rodzaj papierów wartościowych lub sektor gospodarki, a niekiedy także wykluczającymi z portfeli tych podmiotów niektóre papiery wartościowe (najczęściej instrumenty pochodne). Nad ich działaniem prowadzą nadzór organy rządowe, gdyż fundusze te gromadzą oszczędności ludności na emerytury, renty, leczenie czy likwidację szkód i powinny się charakteryzować umiarkowanym lub niskim ryzykiem.
Metody inwestycyjne na rynku papierów wartościowych Wśród metod analizy informacji giełdowej wyróżniamy: analizę fundamentalną, analizę techniczną, analizę portfelową. Różnią się one od siebie diametralnie, a więc na podstawie tych samych informacji mogą być podejmowane odmienne decyzje. Można jednak połączyć wszystkie trzy metody, stosując je kolejno: analizę fundamentalną do wyboru kierunku i przedmiotu inwestycji, techniczną — do wyboru terminu dokonania inwestycji, a portfelową — do wyboru różnego typu instrumentów, jakie inwestor chciałby zakupić (sprzedać), tak aby były spełnione jego preferencje w zakresie łącznego (czyli na całym posiadanym zestawie instrumentów) ryzyka inwestycyjnego.
Indeksy giełdowe Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie ogłasza wartości kilku indeksów, czyli wskaźników statystycznych odzwierciedlających zmiany kursów: WIG - Warszawski indeks giełdowy - są tam notowane wszystkie spółki z GPW WIG20 - jest to indeks 20-tu największych spółek z WIGu MIDWIG - jest to indeks 40 średnich spółek TECHWIG - jest to indeks spółek "z branży technicznej" są to spółki które inwestują między innymi w nowoczesne technologie. WIGbanki – indeks banków
Wskaźniki giełdowe C/Z, czyli Cena/Zysk (ang. Price/Earnings P/E). Oblicza się go dzieląc cenę jednej akcji przez zysk przypadający na jedną akcję spółki w ostatnim roku. Niska wartość C/Z może sugerować atrakcyjność danych akcji. C/WK czyli Cena/Wartość Księgowa (ang. P/BV Price/Book Value). Oblicza się go dzieląc bieżącą wartość rynkową (na podstawie ostatniego kursu akcji) spółki przez wartość księgową kapitału własnego z jej ostatniego bilansu. Jeżeli C/WK wynosi 1 oznacza to, że płacimy dokładnie 1 złoty za złotówkę majątku spółki. Stopa dywidendy (ang. D/Y). Oblicza się go dzieląc dywidendę przypadającą na jedną akcję przez aktualny kurs spółki na giełdzie. Z reguły im wyższa wartość, tym bardziej atrakcyjny wydaje się dany walor.
Specyfika gry na giełdzie gra na giełdzie jest grą o sumie zerowej, czyli aby jeden gracz zyskał, drugi musi te same pieniądze stracić; ceny akcji są wynikiem działania lub braku działania wszystkich inwestorów; reakcje ogółu inwestorów przybierają charakter owczego pędu i są oparte na emocjach — są spowodowane chciwością (hossa) lub strachem (bessa); jeśli na giełdzie występuje trend rosnący lub spadkowy, to utrzyma się on przez dłuższy czas, co jest spowodowane psychiką tłumu; sytuacje na giełdzie mają charakter powtarzalny, tworząc charakterystyczne wzorce zachowań inwestorów; aby wygrać, należy obserwować tłum, nie naśladować go, lecz starać się przewidzieć jego następną reakcję; każdy trend kiedyś ulegnie odwróceniu, jeśli więc gracz „nie zdążył" zrealizować zysków lub nie wycofał się w porę niekorzystnej spekulacji, powinien wstrzymać się z transakcją do następnej okazji.
Giełda Papierów Wartościowych (GPW) w Warszawie GPW jest spółką akcyjną powołaną przez Skarb Państwa. na GPW system obrotu jest rynkiem kierowanym zleceniami — kursy poszczególnych papierów wartościowych są ustalane na podstawie liczby zleceń kupna i sprzedaży. Do kojarzenia zleceń służy elektroniczny system WARSET. Akcje mogą być notowane na jednym z dwóch segmentów rynku: podstawowym lub równoległym. Na rynku podstawowym notuje się więcej spółek; są to spółki duże (wartość akcji minimum 1 mln euro) i muszą przy dopuszczeniu do obrotu przedstawić sprawozdania finansowe za ostatnie 3 lata. Na rynku równoległym, obowiązują łagodne kryteria dopuszczeniowe, notowane są mniejsze spółki. Biorąc pod uwagę wielkość obrotów, GPW jest nieco mniejszą niż średnie co do wielkości giełdy europejskie.
Ustalanie kursu akcji na giełdzie Systemy notowań na GPW są oparte na zleceniach, czyli zestawia się liczbę zleceń kupna, uporządkowanych według malejących cen, z liczbą zleceń sprzedaży, według rosnących cen, a kurs rynkowy jest wyznaczany przez cenę zapewniającą najwyższy obrót i najmniejszą różnicę między liczbą zleceń kupna a liczbą zleceń sprzedaży.
Przykład: ustalanie ceny papierów wartościowych na fixingach