IMPRESJONIZM W SZTUCE I LITERATURZE Iwona Szlag

Impresjonizm w sztuce i literaturze Omówienie historii impresjonizmu Ukazanie najważniejszych cech techniki impresjonistycznej Prezentacja sylwetek wybitnych malarzy impresjonistów Reprodukcje Przedstawienie wpływów impresjonistycznych w różnych rodzajach literackich poezja (Tetmajer, Kasprowicz) dramat (Wyspiański) proza (Żeromski, Schulz) Wnioski

Historia impresjonizmu Impresjonizm jest to nurt w sztuce, głównie w malarstwie, ale pojęcie to dotyczy również literatury. Powstał około 1870 roku i trwał do początków wieku XX. Pojawił się we Francji, a jego rodowód jest związany z opozycją młodych malarzy wobec realizmu i akademizmu, które wówczas oficjalnie panowały w sztuce. Genezę nazwy można tłumaczyć dwojako: od słowa impresja, czyli wrażenie – malarze impresjoniści starali się bowiem uchwycić ulotną grę światła i kolorów; nazwę nurtu łączy się jednak zazwyczaj ze słynnym płótnem Moneta Wschód słońca. Impresja.

Cechy techniki Zasadnicze nowatorstwo impresjonistów polega na tym, ze dążyli oni do oddania w obrazie chwilowego wrażenia, powstałego w zetknięciu z rzeczywistością. Posługiwali się krótkimi pociągnięciami pędzla, rozszczepiając barwna plamę na drobne plamki, co pozwalało osiągnąć efekt wibracji światła Dla impresjonisty głównym tematem było światło, a postać, budynek lub pejzaż, stawały się jedynie pretekstem do wydobycia różnych rodzajów oświetlenia. Dla techniki impresjonistycznej wielkie znaczenie miała fascynacja sztuką japońską, a zwłaszcza drzeworytami. Impresjoniści zachwycali się swobodą kompozycji, perspektywą, ostrymi, czystymi barwami i brakiem zbytecznych szczegółów.

Sylwetki wybitnych malarzy Édoard Manet – wykorzystywał technikę realistów, ale był niezwykle popularny wśród impresjonistów, choć nigdy nie należał do ich grupy. Malował w plenerze, swobodnie i spontanicznie. Claude Monet – z upodobaniem uprawiał malarstwo plenerowe. Kochał otwarte przestrzenie, słoneczne pejzaże, starał się uchwycić zmiany oświetlenia i różnorodną kolorystykę portretowanych przedmiotów. Był nazywany „najbardziej impresjonistycznym z impresjonistów.” Auguste Renoir – brał udział w wielu wystawach impresjonistów, jego ulubionym tematem było życie Paryża, scenki rodzajowe. Stosując refleksy i cienie, otrzymywał ruch postaci w tle. Uprawiał tez malarstwo portretowe. Cierpiąc na reumatyzm, w późnym wieku malował, przywiązując pędzel do rąk. Edgar Degas – mistrz precyzyjnego rysunku, kończył swoje obrazy w pracowni, był urzeczony fotografią. Malował teatr, balet, i sylwetki tancerek, często w ruchu. Camille Pissarro – malował przyrodę, na przykład las. Rozjaśnił paletę, rezygnując z czerni i brązów. Był mistrzem kompozycji, nazywano go ojcem ruchu impresjonistycznego.

Reprodukcje

Impresjonizm w Polsce Impresjonizm dotarł do nas z pewnym opóźnieniem i podjęty został w środowisku warszawskim dopiero pod koniec XIX wieku. Przywiózł go z Paryża Józef Pankiewicz, autor na przykład Zwózki siana. Władysław Podkowiński oprócz dominującego ekspresjonizmu, stosował również technikę impresjonistyczną, na przykład obraz W ogrodzie. Obydwaj ci artyści zrezygnowali z realistycznych studiów natury, by oddawać przelotne wrażenia, refleksy świetlne, zmienność barw. Impresjonizm podjęli także inni artyści: Leon Wyczółkowski – malarz polskiego krajobrazu, piękna drzew i architektury, na przykład Orka na Ukrainie; Julian Fałat „malarz śniegu” (Krajobraz zimowy z rzeką). Niezwykle oryginalne i subtelne portrety impresjonistyczne malowała Olga Boznańska, na przykład Dziewczynka z chryzantemami. Epizod impresjonistyczny w malarstwie polskim był raczej krótkotrwały.

W poezji jako impresjonistyczną można określić lirykę tatrzańską Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Odwołuje się on do tej techniki obrazowania m.in. w wierszu Melodia mgieł nocnych. Wrażeniem dominującym przy lekturze wiersza jest ruch. Podmiotem lirycznym są nocne mgły, czytelnik ma możność obserwowania ich tańca. Przesuwają się one wzwyż i w dół, pląsają, okręcają „wstęgą naokoło księżyca”. Impresjonizm w tym wierszu polega na próbie uchwycenia chwilowego doznania, obrazu natury w nieustannej grze barw i kształtów. Podobnie jak na płótnach impresjonistów, kolory i kontury są niewyraźne, rozmyte, ledwo uchwytne. Podobną technikę możemy obserwować w liryku Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej. Mamy tu opis doliny, w którym dominują: akcentowanie kolorystyki elementów krajobrazu – biel, zieleń, szarość, skrzenie i migotanie wody. Impresjonizm łączył się też często z symbolizmem, co jest doskonale widoczne w wierszu Jana Kasprowicza Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach. W kreowaniu górskiego krajobrazu, różnego w zależności od pory dnia, dużą rolę odgrywa stylistyka impresjonistyczna. Krajobraz został tu namalowany barwnymi plamami z zatarciem ostrości konturów.

Również w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, które było realizacją zasady syntezy sztuk, możemy doszukać się elementów impresjonistycznych. Trzeba jednak pamiętać, że impresjonizm jest tu techniką jedynie pomocniczą. Najwyraźniej widać go w didaskaliach, rozpoczynających dramat. Wyspiański za pomocą chwytów impresjonistycznych rysuje obraz chaty weselnej, istniejącej na pograniczu snu i jawy: „Izba wybielana siwo, prawie błękitna, jednym szarawym tonem półbłękitu obejmująca i sprzęty i ludzi”. Ta nastrojowość staje się zapowiedzią nadrealnych wydarzeń z III aktu. Techniki tej używa dramaturg także po to, by scharakteryzować ogólną aurę bronowickiego wesela: „Wirujący dokoła, w półświetle kuchennej lampy, taniec kolorów, krasych wstążek, pawich piór, barwnych kaftanów i kabatów”.

W prozie impresjonizm nie jest techniką dominującą, rzadko też występuje samodzielnie, najczęściej współgra z ekspresjonizmem i naturalizmem. pokazuje, że przyroda jest nie tylko tłem dla przeżyć bohaterów, ale współtowarzyszy ich miłościom, cierpieniom, rozterkom duchowym. Przykładami mogą być rozdziały Śnieg czy Przyjdź z Ludzi bezdomnych Żeromskiego: Zdawało się, że wszystko ucicha, gdy wtem zaczynały trzepać nowe bicze kropel ogromnych, ciężkich, sznurem idących na ziemię (…) W cieniu kasztanów chowały się zielone smugi (…) W górze, jaśniał wyimek nieba o tle pozłocistym, świecącym

Podsumowanie można stwierdzić, że chociaż impresjoniści w malarstwie dokonali przełomu, przezwyciężając kategorię mimesis i pokazując nowe spojrzenie na rzeczywistość, to wpływ impresjonizmu na literaturę nie jest zbyt wielki. Stosunkowo najbardziej powszechnie było wykorzystywane obrazowanie impresjonistyczne w liryce, zwłaszcza w opisach przyrody. Najczęściej jednak impresjonizm współwystępował jako jedna z równouprawnionych poetyk z innymi.

Dziękuję 