DZIAŁ: REGULACJA NERWOWO-HORMONALNA TEMAT: UKŁAD HORMONALNY Opracowała: Małgorzata Domel

Gruczoły to narządy zbudowane z tkanki nabłonkowej (gruczołowej) i tkanki łącznej wraz z naczyniami krwionośnymi. Gruczoły produkują określone substancje (np.: pot, ślinę, hormony, enzymy, łój itp.).

Wyróżnia się gruczoły: gruczoły wydzielania zewnętrznego - wyprowadzające wydzielinę przez przewody na zewnątrz (do światła np. przewodu pokarmowego lub na powierzchnię skóry), a zaliczają się do nich: - gruczoły potowe produkujące …, - gruczoły łojowe produkujące …, - gruczoły trawienne np. wątroba produkująca …, trzustka produkująca …, ślinianki produkujące ….

2) gruczoły wydzielania wewnętrznego tzw 2) gruczoły wydzielania wewnętrznego tzw. gruczoły dokrewne - ich wydzielina wydostaje się do krwi, nie posiadają przewodów wyprowadzających. 3) gruczoły mieszane to takie gruczoły, które mają przewody wyprowadzające, ale spełniające również funkcję gruczołu dokrewnego, wytwarzającego hormony np. trzustka, jajniki, jądra.

Układem gruczołów wydzielania wewnętrznego (układ dokrewny) nazywamy wiele różnych parzystych, względnie pojedynczych gruczołów, których wspólną cechą jest wytwarzanie i przekazywanie czynnych biologicznie substancji tzw. hormonów wprost do krwi lub limfy. Hormony to wytwarzane przez organizm, niezbędne dla procesów przemiany materii związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących w komórkach. Od ich działania zależy jednak równowaga środowiska wewnętrznego (homeostaza), co jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów. Hormony występują w organizmie w bardzo małym stężeniu, ale każde odchylenie od stanu pożądanego zakłóca równowagę i powoduje wystąpienie objawów chorobowych.

Odpowiednie hormony trafiają pod właściwe adresy dzięki "pasującym" do nich receptorom znajdującym się na powierzchni komórek. Ośrodek sterowania produkcją hormonów znajduje się w podwzgórzu mózgu, gdzie "komunikują się" ze sobą system nerwowy i system hormonalny. Komunikat o zapotrzebowaniu poszczególnych narządów na odpowiednie hormony kierowany jest do przysadki mózgowej, która produkuje hormony sterujące - pobudzające lub hamujące aktywność gruczołów dokrewnych. Niektóre gruczoły dokrewne mają własne "czujniki" (rodzaj receptorów). Alarmują one, że homeostaza organizmu została zakłócona i należy ją szybko przywrócić.

Pod względem chemicznym hormony stanowią niejednolitą grupę związków, dlatego można je podzielić na: - hormony o budowie białkowej - hormony steroidowe wywodzące się od cholesterolu - hormony będące pochodnymi aminokwasów.

Wydzielane wprost do krwi hormony mogą dzięki temu wywierać swój wpływ na odległe nieraz narządy. Do gruczołów dokrewnych zalicza się: podwzgórze przysadkę mózgową gruczoły przytarczyczne gruczoł tarczowy, zwany tarczycą grasicę nadnercza wyspy trzustkowe gruczoły płciowe – u kobiet jajniki u mężczyzn jądra

Odkrycie i nadanie nazwy Pierwszym hormonem wyizolowanym z organizmu i otrzymanym w stanie krystalicznym była adrenalina. Uzyskał ją w 1901 japoński naukowiec Jokichi Takamine. Duży wkład w badania mieli dwaj polscy uczeni N. Cybulski i A. Szymonowicz. Odkrycie to było przełomowe dla rozwoju wiedzy o przyczynach i przebiegu chorób wewnętrznych i pozwoliło na ich skuteczne leczenie. Nazwa „hormon” pochodzi od greckiego słowa: hormeo – pobudzam. Nazwę hormony dla produktów gruczołów wydzielania wewnętrznego po raz pierwszy zastosował angielski fizjolog E. Starling, w 1905 roku.

Gruczoły dokrewne i ich hormony Gruczoł dokrewny Hormon Znaczenie hormonu przysadka mózgowa hormon wzrostu hormony tropowe zwiększa szybkość podziałów komórek wpływa na pracę innych gruczołów tarczyca tyroksyna reguluje szybkość różnych procesów życiowych przytarczyce parathormon reguluje gospodarkę wapniowo-fosforową szyszynka tymozyna wspomaga odporność organizmu nadnercza kortykosteroidy adrenalina

Gruczoły dokrewne i ich hormony Gruczoł dokrewny Hormon Znaczenie hormonu trzustka insulina, glukagon regulują poziom cukru we krwi jajniki estrogeny odpowiadają za powstawanie żeńskich cech płciowych jądra testosteron odpowiadają za powstawanie męskich cech płciowych

Podsumujmy Gruczoły wydzielania wewnętrznego oraz hormony przez nie wytwarzane odgrywają ważna rolę w ogólnoustrojowej regulacji przebiegu procesów przemiany materii i wielu innych procesów życiowych komórek i tkanek. Każdy z wytwarzanych hormonów spełnia charakterystyczne i wyłączne dla niego działanie. Wspólnie z układem nerwowym hormony spełniają rolę koordynatora czynności poszczególnych tkanek i narządów oraz przebiegu podstawowych procesów biochemicznych organizmu.

Porównanie układu nerwowego i hormonalnego Cecha Układ nerwowy Układ hormonalny Budowa wszystkie jego elementy łączą się ze sobą brak połączeń między narządami Szybkość przekazywania informacji duża, kilkadziesiąt metrów na sekundę mała, taka jak prędkość krwi w naczyniach Szybkość reakcji organizmu reakcja natychmiastowa reakcja zachodzi po dłuższym czasie Sposób przekazywania informacji elektryczny – impulsy nerwowe chemiczny - hormony Działanie na organizm krótkotrwałe długotrwałe

A o tym już na kolejnej lekcji  Gałąź medycyny zajmująca się działaniem i schorzeniami układu hormonalnego to endokrynologia A o tym już na kolejnej lekcji  Zapraszam