Zagadnienia ustrojowe i prawne na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej Ćwiczenia gr.11 09.04.2015

Sprawa polska i różne orientacje polityczne w czasie I wojny światowej 1) orientacja na państwa centralne: - Naczelny Komitet Narodowy: powołany 16 lipca 1914 r. w Krakowie, - Polska Organizacja Wojskowa: powołana przez Józefa Piłsudskiego w Warszawie, - Legion Zachodni, składający się z 3 brygad; 2) orientacja na Rosję: - twórca: Roman Dmowski, - Komitet Narodowy utworzony w listopadzie 1914 r.: Narodowa Demokracja i Stronnictwo Polski Realnej, - Komitet Narodowy Polski: działający w Lozannie, następnie w Paryżu. 3) orientacja rewolucyjna: - Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego i Litwy i PPS Lewica;

Sprawa polska i różne orientacje polityczne w czasie I wojny światowej 1) stosunek państw centralnych: - podział zdobytych ziem Królestwa Polskiego na dwa generalne gubernatorstwa: niemieckiego z siedzibą w Warszawie oraz austriackiego w Lublinie, - utworzono Zarząd Cywilny i Krajowy Komisariat Cywilny oraz wprowadzono samorząd, - akt 5 listopada z 1916 r.: proklamacja ogłoszona w imieniu dwóch cesarzy przez generał-gubernatorów warszawskiego i lubelskiego; proklamacje zapowiadały utworzenie z ziem polskich, odebranych Rosji, państwa polskiego o ustroju dziedzicznej monarchii konstytucyjnej, pozostającego w łączności z Niemcami i Austro-Węgrami; jego granice miały być ustalone po zakończeniu wojny;

Akt 5 listopada i jego konsekwencje - w wykonaniu proklamacji obu cesarzy w Królestwie Polskim utworzono Tymczasową Radę Stanu: 25 członków mianowanych przez generałgubernatorów; kompetencje doradcze; - kryzys przysięgowy: I i III brygada; uwięzienie J. Piłsudskiego i K. Sosnkowskiego w Magdeburgu, - Rada Regencyjna: powołana 12 września 1917 r., władza najwyższa do chwili objęcia tronu przez króla, skład: 3 członków (Zdzisław Lubomirski, Aleksander Kakowski, Józef Ostrowski, władza wykonawcza, sądownicza i sądowa, w dniu 7 grudnia 1917 r. Rada Regencyjna utworzyła pierwszy rząd pod prezydencją Jana Kucharzewskiego,

Akt 5 listopada i jego konsekwencje - Rada Stanu: powołana dekretem Rady Regencyjnej 6 lutego 1918 r. namiastka władzy ustawodawczej, skład: 110 członków (12 wirylistów, 43 mianowanych przez Radę Regencyjną i 55 z wyborów), rozwiązana przez Radę Regencyjną 7 października 1918 r. - znaczenie aktu z 5 listopada: zmieniał status prawnopolityczny części ziem polskich, przyczynił się, wbrew intencjom autorów, do umiędzynarodowienia sprawy polskiej. 5

Sprawa polska i różne orientacje polityczne w czasie I wojny światowej 2) sprawa polska w polityce Rosji: - po akcie 5 listopada: utworzenie wolnej Polski pod berłem Romanowów, - obalenie w Rosji caratu podczas rewolucji lutowej z 1917 r.; - proklamacja Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich o prawie Polski do niezależności oraz deklaracja Rządu Tymczasowego księcia Lwowa o niezawisłej Polsce w unii militarnej z Rosją (pozwoliły zachodnim sojusznikom Rosji na oficjalne porzucenie tezy, że sprawa polska stanowi wewnętrzny problem Rosji oraz dostrzeżenie potrzeby restytucji państwa polskiego), - rewolucja październikowa: deklaracja praw narodów Rosji z 15 listopada 1917 r.; dekret Rady Komisarzy Ludowych z 29 sierpnia 1918 r. o anulowaniu traktatów rozbiorowych.

Sprawa polska i różne orientacje polityczne w czasie I wojny światowej 3) sprawa polska w polityce mocarstw zachodnich: - włoska izba posłów jesienią 1917 r.: niepodległość Polski, - punkt 13 orędzia prezydenta Stanów Zjednoczonych z 8 stycznia 1918 r., mówiący o utworzeniu niepodległej Polski; - poparcie stanowiska prezydenta Stanów Zjednoczonych przez rządy Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch we wspólnej deklaracji z 5 czerwca 1918 r.;

Pierwsze dzielnicowe organy państwowe Na znacznej części terytorium przedrozbiorowej Rzeczypospolitej ustanawiano lokalne, tymczasowe władze: 1) działania Rady Regencyjnej: - manifest do narodu z 7 października 1918 r., - powołanie nowego rządu 23 października 1918 r.: Józef Świerzyński; 2) Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (19.10.1918); 3) Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie (29.10.1918): - tymczasowy organ ustawodawczo-wykonawczy, - na czele prezydium Wincenty Witos (PSL-Piast);

Pierwsze dzielnicowe organy państwowe 4) Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie (6/7.101918): - na czele Ignacy Daszyński, - PPS, PPSD, PSL „Wyzwolenie”, - manifest do narodu; 5) Tymczasowy Komitet Rządzący we Lwowie (25.11.1918 r.); 6) Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu (3.12.1918 r.). Te organy dzielnicowe stopniowo podporządkowały się centralnym władzom państwowym w Warszawie na czele z Józefem Piłsudskim.

Powstanie centralnych organów państwowych - przekazanie 11 listopada 1918 r. naczelnego dowództwa przez Radę Regencyjną Józefowi Piłsudskiemu (Naczelnik Państwa), - dekret z 14 listopada: powierzenie I. Daszyńskiemu misji stworzenia rządu centralnego - nieudana; powiodło się 18 listopada Jedrzejowi Moraczewskiemu (Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej), - pierwszym, ogólnopaństwowym aktem prawnym o charakterze konstytucyjnym był dekret Naczelnika Państwa z 22 listopada 1918r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej: ustrój republikański, na mocy tego dekretu Józef Piłsudski obejmował jako Tymczasowy Naczelnik Państwa „najwyższą władzę Republiki Polskiej”, aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego: powoływał i odwoływał rząd, władza ustawodawcza: Tymczasowy Naczelni Państwa i Rada Ministrów: (dekrety wydawane przez RM wymagały zatwierdzenia TNA) Tymczasowy Naczelnik Państwa był jednocześnie Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych - 28 listopada ogłoszono zasady ordynacji wyborczej: powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne (po raz pierwszy kobiety)

Ustrój polityczny według Małej Konstytucji z 20 lutego 1919 r. - w dniu 20 lutego 1919r. Józef Piłsudski przekazał swoją władzę wybranemu w dniu 26 stycznia 1919r. Sejmowi Ustawodawczemu, - dniu 20 lutego 1919r. parlament podjął uchwałę w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa: uchwałę tę nazywano potocznie małą konstytucją, choć według pierwotnych zamiarów jej twórców miała obowiązywać tylko kilka tygodni, do czasu uchwalenia, już w formie ustawy, tymczasowej konstytucji państwa, władza wykonawcza - Naczelnik Państwa: realizacja uchwał Sejmu, powoływanie w porozumieniu z Sejmem rządu, reprezentacja państwa w stosunkach międzynarodowych, stał na czele administracji cywilnej i wojskowej, odpowiedzialny przed Sejmem (kontrasygnata ministra), władza ustawodawcza: Sejm Ustawodawczy (Konstytuanta), koncentracja władzy, wyłączne uprawnienie do uchwalania ustaw.