Historia i przyszłość szczepień Prof. dr hab. Andrzej Zieliński Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego

Błonica Zapadalność i umieralność w latach

Krztusiec Zapadalność i umieralność w latach

Poliomyelitis Zapadalność i umieralność w latach

Odra Zapadalność i umieralność w latach

WZW typu B Zapadalność w latach

Skąd się wzięły szczepionki? Ludzie zaobserwowali, że osoby, które wyzdrowiały po przechorowaniu pewnych chorób już później na te choroby nie chorują Po przechorowaniu niektórych chorób nie choruje się również na inne, podobne do nich choroby – odporność krzyżowa (denga i żółta gorączka, ospa prawdziwa i krowianka) Na odporności krzyżowej oparta została szczepionka przeciw ospie prawdziwej

Skąd się wzięły szczepionki? W 1774 r Beniamin Jesty, a w 1796 r. Edward Jenner zastosowali zakażenie zadrapanej skóry surowiczą zawartością pęcherzy wymion krów zakażonych krowianką do uodpornienia przeciw ospie. W XVIII wieku co 7-10 dziecko umierało w Europie na ospę. Jeszcze w XX w. ospa spowodowała 500 milionów zgonów na świecie. W 1979 r. szczepienia umożliwiły całkowite wykorzenienie ospy prawdziwej w skali globu.

Kolejny krok Około 1870 r. Pasteur sformułował zasady szczepień opartych na osłabieniu wirulencji czynnika zakaźnego (wielokrotne pasażowanie, hodowlę w niekorzystnych warunkach, wysuszanie). Stosował też zasadę sprawdzania szczepionek na zwierzętach. Pasteur opracował szczepionki atenuowane przeciw: Kurzej cholerze Wąglikowi Wściekliźnie

Szczepionki zabite 1886 Elmer Salmon & Theobald Smith stwierdzili, że ogrzanie zawiesiny bakterii wywołujących salmonellozę u świń pozbawia je wirulencji, ale pozwala zachować zdolność wywoływania odporności. Pierwsze szczepionki „zabite” stosowane u ludzi: Dur brzuszny (1896) Cholera (1896) Dżuma (1897)

Białka i polisacharydy 1890 Behring stwierdził, że toksyna błonicza podana zwierzętom wywołuje powstanie „surowicy odpornościowej” skutecznej w zapobieganiu skutkom zakażenia maczugowcem błonicy. 1907 Theobald Smith stwierdził, że unieczynniona toksyna – toksoid jest w stanie wywołać odporność przeciw błonicy u świnek morskich. Pierwszymi szczepionkami, które nie wykorzystywały całych bakterii, a tylko ich wyizolowane i unieczynnione fragmenty były: 1923 Szczepionka przeciw błonicy (toksoid błoniczy) 1926 Szczepionka przeciw tężcowi (toksoid tężcowy)

Szczepionki skoniugowane 1929 Avery & Goebel stwierdzili, że immunogenność szczepionki polisacharydowej wzrasta, gdy polisacharyd jest skoniugowany z nośnikiem białkowym. Haemophilus influenzae typu B (1980) Meningokoki Pneumokoki (2000)

Szczepionki rekombinowane Metoda polega na wprowadzaniu DNA plazmidów do hodowli komórkowych, które następnie produkują antygeny szczepionkowe wywołujące pożądaną odpowiedź immunologiczną: wzw B (1986) Borelioza z Lyme (wycofana) Cholera (toksyna B) HPV Liczne szczepionki w procesie tworzenia

Szczepionki DNA Trwają próby podawania jako szczepionki nici DNA, które po wniknięciu do komórek osobnika zaszczepionego mogłoby uruchomić produkcję antygenu o pożądanych własnościach immunologicznych.

Podstawowe kierunki rozwoju Szczepionki wieloskładnikowe Szczepionki dla dorosłych Szczepionki przeciw wirusom o dużej zmienności (HIV, wzw C, grypa bez NS) Szczepionki przeciw chorobom pasożytniczym – malaria, toksoplazmoza, schistozomiaza Szczepionki przeciw nowotworom Występującym w chorobach wirusowych (wzw, HPV) Rozwijającym się w organizmie (neuroblastoma)

Sytuacja w Polsce Dobre pokrycie szczepieniami obowiązkowymi Niedostateczne pokrycie szczepieniami zalecanymi Pilne korekty kalendarza szczepień: Szczepionka przeciw pneumokokom dla wszystkich do 2 r. ż. Szczepionka przeciw ospie wietrznej dla dzieci w 2 r. ż.

Konieczna jest stała intensywna promocja szczepień zalecanych Sytuacja w Polsce Perspektywa bliska: Szczepionki skojarzone Krztusiec bezkomórkowy + zalecany dla wybranych grup dorosłych Rotawirusy dla dzieci w 1 r. ż. Szczepionka przeciw HPV Szczepienia przeciw meningokokom wg. sytuacji epidemiologicznej Konieczna jest stała intensywna promocja szczepień zalecanych