Nie znajdziesz w Bibliotece. Znajdziesz w E-Bibliotece Nie znajdziesz w Bibliotece? Znajdziesz w E-Bibliotece! Repozytorium instytucjonalne Emilia Karwasińska, Małgorzata Rychlik Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

Jakie zagadnienia Co to jest repozytorium Jak powstała idea repozytorium otwartego (komunikacja w nauce, open access, kryzys czasopism) Jakie są typy repozytoriów Co to jest repozytorium instytucjonalne: Na jakich zasadach działa Co możemy w nim znaleźć Jakie przynosi korzyści Ile kosztuje i kto ma za to płacić

Repozytorium Repozytorium (łac. repositorium) to miejsce uporządkowanego przechowywania dokumentów, z których wszystkie są przeznaczone do udostępniania. Jest to również magazyn główny, centralny, zaprojektowany jednak w taki sposób, aby dostęp do wszystkich jego zasobów był równie łatwy. Niegdyś szafa na księgi i akta urzędowe. Dziś terminem tym określa się elektroniczne serwery dystrybuujące publikacje naukowe, które dostarczane są do repozytoriów przez samych autorów, a użytkownicy wyszukują je poprzez interfejs Web.

Komunikacja w nauce Rozwój współczesnych repozytoriów wiąże się z ewoluującym systemem komunikacji naukowej. Komunikacja naukowa to system, w ramach którego badania naukowe są prowadzone, poddawane ocenie, rozpowszechniane oraz przechowywane z myślą o przyszłych badaczach.

Komunikacja w nauce rozwija się dwutorowo poprzez: formalne środki komunikacji, takie jak publikacje w recenzowanych czasopismach, nieformalne kanały komunikacyjne, takie jak elektroniczne listy dyskusyjne

Pierwsze czasopisma naukowe Wiek XVII – początek komunikacji w nauce. W Anglii, Niemczech, Francji i we Włoszech rozwinęła się sieć klubów i towarzystw naukowych, które wydawały pierwsze czasopisma naukowe W 1665 r. ukazały się: francuski Journal de Scavans (później Journal des Savants) angielski Philosophical Transactions wydawane przez Royal Society of London (czasopismo to ukazuje się do dzisiaj)

Dystrybucja wyników badań Od prawie 350 lat uczeni przekazują wyniki badań publikując je w czasopismach naukowych Zasada „wymiany darów” Lata 70-te XX wieku to okres przejmowania od towarzystw naukowych praw do wydawania czasopism

Kryzys czasopism (ang. serials crisis) Wzrost cen periodyków. W latach 1986-2002 w USA ceny czasopism wzrosły o 227% Budżety bibliotek nie nadążały za wzrostem cen i wzrostem liczby tytułów Dochodzi do zjawiska zwanego „kryzysem czasopism” Rodzi się ruch Open Access (Wolny Dostęp), którego głównym zadaniem jest walka ze wzrostem cen czasopism

Kamienie milowe w rozwoju idei OA 2000 r. Tempe Principles – Zasady dla nowo powstających systemów publikowania w nauce 2002 r. Budapest Open Access Initiative – Budapesztańska Inicjatywa Wolnego Dostępu 2003 r. Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and the Humanities - Deklaracja berlińska w sprawie otwartego dostępu do wiedzy w naukach ścisłych i humanistycznych

Rozwiązania budapesztańskie W Budapeszcie zarekomendowano dwie drogi służące uwolnieniu artykułów naukowych autoarchiwizowanie prac naukowych w repozytoriach wydawanie czasopism Open Access

Zgodnie z deklaracją OA każdy użytkownik zyskiwał prawo do: czytania, pobierania, kopiowania, drukowania, przeszukiwania pełnych tekstów artykułów w Internecie bez finansowych, prawnych lub technicznych ograniczeń, z wyjątkiem prawa autora do zachowania integralności jego pracy, uznania autorstwa i właściwego użytkowania

Repozytoria instytucjonalne Typy repozytoriów Repozytoria narodowe Repozytoria instytucjonalne Repozytoria wydziałowe Repozytoria dziedzinowe Repozytoria osobowe

Repozytoria narodowe DIR - Domena Internetowych Repozytoriów Wiedzy (http://dir.icm.edu.pl/dirw/) - jest to nowy projekt Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego (ICM) stanowiący kontynuację Biblioteki Wirtualnej Nauki.

Repozytoria dziedzinowe ArXiv (http://arxiv Repozytoria dziedzinowe ArXiv (http://arxiv.org/) - jest to prężnie działające repozytorium preprintów z takich dziedzin jak matematyka, fizyka, informatyka. Zostało założone przez Paula Ginsparga w 1991 r. w Los Alamos, obecnie funkcjonuje przy Cornell University

E-LIS (E-prints in Library and Information Science) (http://eprints E-LIS (E-prints in Library and Information Science) (http://eprints.rclis.org/) - to repozytorium pełnych tekstów z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Jest ono rozwijane dzięki włoskiemu konsorcjum CILEA (Consorzio Interuniversitario Lombardo per la Elaborazione Automatica)

Repozytorium instytucjonalne - DAEDALUS (http://www. lib. gla. ac Repozytorium instytucjonalne - DAEDALUS (http://www.lib.gla.ac.uk/daedalus/) repozytorium powstało w 2004 r. przy University of Glasgow. Gromadzi m. in. preprinty, szarą literaturę, prace doktorskie i magisterskie

Repozytorium instytucjonalne definiujemy jako kolekcje cyfrowe gromadzące i przechowujące dorobek intelektualny społeczności naukowej jednej lub wielu uczelni

Cechy repozytorium instytucjonalnego: Zasób jest określany przez instytucję macierzystą Treść ma charakter: Naukowy Kumulacyjny Permanentny Uniwersalny wyszukiwawczo (zgodność z Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting - OAI-PMHdostępna jest w trybie Open Access

Zasady działania repozytorium jaką drogę wybierzemy? Zawartość repozytorium: Materiały do których prawa autorskie już wygasły: - zabytki dziedzictwa kulturowego, - manuskrypty Materiały do których prawo ma wydawca: - artykuły naukowe (postprinty, preprinty) - rozdziały z książek

SHERPA (dawniej Romeo): http://www. sherpa. ac. uk/romeo SHERPA (dawniej Romeo): http://www.sherpa.ac.uk/romeo.php, można sprawdzić warunki umieszczania w repozytoriach materiałów, opublikowanych wcześniej u wydawcy komercyjnego. Portal rejestruje 294 wydawców podzielonych na 4 grupy Pełna zgoda na publikację preprintów i postprintów Zgoda na publikację tylko postprintów Zgoda na publikację tylko preprintów Brak zgody na archiwizację

Zasady działania repozytorium jaką drogę wybierzemy? Materiały do których prawa są oczywiste i należą do naukowców lub ich rodzimych instytutów: - sprawozdania, - raporty, - analizy, - wyniki badań, - skrypty, - materiały dydaktyczne - materiały konferencyjne - rozprawy doktorskie

Typy dokumentów w repozytoriach na świecie

Zasady działania repozytorium jaką drogę wybierzemy? 2. Deponowanie prac w repozytorium Kto może deponować prace? Autoarchiwizacja czy archiwizacja przez specjalistę-bibliotekarza? Prace deponowane dobrowolnie czy obligatoryjnie? Prace dostępne dla wszystkich czy tylko dla osób związanych z instytucją? Tylko pełnotekstowe prace czy również same opisy? Czy są mechanizmy weryfikujące jakość prac? Czy można wycofać prace z archiwum?

Repozytorium instytucjonalne pozwala na: powszechność i szybkość dostępu do badań naukowych, zwiększenie wskaźnika cytowań w zależności od dziedziny od 36% do 172% a nawet 250%, pomoc w ocenie parametrycznej jednostki i sprawozdawczości, długoterminowe przechowywanie prac, wspieranie edukacji studentów poprzez ułatwienie im dostępu do prac naukowych, jest elementem promocji uczelni i badań.

Zasady działania repozytorium jaką drogę wybierzemy? 3. Umowy licencyjne stosowane w repozytoriach europejskich charakteryzują następujące cechy: Są one niewyłączne Autor deklaruje, że jego dzieło nie narusza niczyich praw autorskich Autor deklaruje, że przysługuje mu autorskie prawo majątkowe do przesyłanego tekstu Zawierają klauzulę dot. wykorzystania materiałów tylko do celów niekomercyjnych Jeśli autor nie zgadza się na otwarty dostęp do jego publikacji w umowie zastrzega się, że pełen tekst jest dostępny tylko dla określonej grupy odbiorców Za udzielenie licencji autorowi nie przysługuje wynagrodzenie Twórcom repozytorium przysługuje prawo do zachowania dodatkowej kopii publikacji w celu jej archiwizowania

Ile to kosztuje? 1. Za darmo! Oprogramowanie darmowe: Dspace (198=21%), Eprints(193=21%) 2. Prawie za darmo! Instalacja, Testowanie, Wprowadzanie poprawek, 3. Coraz mniej za darmo! Oprawa graficzna Tłumaczenia Szkolenia Promocja Dodatkowe etaty

Kto będzie płacił? Kiedyś wolontariat (np. E-LIS) Programy unijne Jedna z opinii głosi że to autor powinien zapłacić za opublikowanie swojej pracy w o a na przykład z gruntu przeznaczonego na badania Sponsoring, reklamy Może być finansowane przez pojedynczą instytucję lub konsorcjum Ważne jest, aby projekt nie stanowił długofalowego przedsięwzięcia z krótkofalowym finansowaniem!!!

Rozkład repozytoriów w poszczególnych krajach *Polska 9 Bibliotek Cyfrowych

Ważniejsze adresy: http://www.opendoar.org/index.html - Directory of Open Access Repositories – katalog repozytoriów akademickich. Dostępne są statystyki dotyczące rozkładu repozytoriów w poszczególnych krajach, na kontynentach. Informacje o repozytoriach można wyszukiwać wg różnych kryteriów, np. typu repozytoriów, typu gromadzonych materiałów, języku dokumentu. http://www.oaister.org/ - Union Catalog of Digital Resources – katalog przeszukujący dokumenty znajdujące się w repozytoriach. Wyszukiwanie odbywa się wg różnych kryteriów, np.autora, tytułu, dyscypliny, języka czy typu dokumentów. http://roar.eprints.org/index.php - Registry of Open Access Repositories – rejestr repozytoriów. Tutaj można a nawet trzeba zarejestrować nowe repozytorium. Można wyszukiwać repozytoria wg różnych kryteriów, np. kraju, typu repozytorium czy typu gromadzonych dokumentów.