autor: Katarzyna Jarkiewicz SURREALIZM autor: Katarzyna Jarkiewicz

SPIS TREŚCI założenia programowe Salvador Dalí Joan Miró Max Ernst Marcel Duchamp Francis Picabia

SPIS TREŚCI René Magritte Paul Delvaux Giorgio de Chirico Hans Arp Alberto Giacometti

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Kierunek zwany też nadrealizmem powstał w 1924 roku, kiedy francuski filozof i poeta Andre Breton ogłosił Manifest surrealistyczny, wyrażając w ten sposób bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce. Program surrealizmu, jako nurtu ogarniającego wszystkie dziedziny sztuki i komunikowania artystycznego, zbudowano wokół pojęcia wolności jednostki. Uznano, iż zagrożeniem dla tej wolności jest racjonalizm, charakterystyczny dla mentalności mieszczańskiej oraz właściwy mu język, oparty na skutkowo-przyczynowej logice.

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE W malarstwie założeniem surrealizmu było "wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”. Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości, często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji. Jako istotną inspirację dla dzieł surrealistów przyjmuje się malarstwo Hieronima Boscha, ponadto artyści korzystali z doświadczeń dadaizmu. Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu; czerpała z niego m.in. Meret Oppenheim.

Filiżanka, spodek i łyżka pokryte futrem Meret Oppenheim http://surrealists.classifieds4u.co.uk/Oppenheim/oppenheim.php, za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Meret_Oppenheim

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE Przedstawicielami surrealizmu w malarstwie europejskim byli: Salvador Dalí, Joan Miró (Hiszpania), Max Ernst, (działający we Francji i USA), Marcel Duchamp, Francis Picabia (Francja), René Magritte, Paul Delvaux (Belgia) i Giorgio de Chirico (Włochy). W dziedzinie rzeźby w duchu surrealizmu tworzyli Hans Arp (Szwajcar, działający we Francji) i Alberto Giacometti (Włochy).

SALVADOR DALÍ W 1928 roku związał się z paryską grupą surrealistów skupionych wokół André Bretona i namalował pierwszy obraz uznawany za surrealistyczny: Krew jest słodka jak miód. Prezentował w swoich dziełach świat podświadomości przywoływany podczas snu - obraz płonących żyraf czy topniejących zegarów stał się znakiem firmowym artysty. Poza tworzeniem wielu wywierających silne wrażenie obrazów, Dalí pozyskał uwagę mediów odgrywając rolę surrealistycznego błazna – działo się to od pierwszych wystaw w Nowym Jorku w latach 30. XX wieku. Dalí stał się modny wśród amerykańskich wyższych sfer, które zamawiały u niego portrety.

SALVADOR DALÍ Brał udział w kręceniu filmów - w 1928 roku współpracował z Luisem Buñuelem nad filmem Pies andaluzyjski, po II wojnie światowej pracował razem z Alfredem Hitchcockiem; zajmował się również projektowaniem biżuterii oraz odzieży dla Coco Chanel. Po II wojnie światowej Dalí zaczął rozwijać swe zainteresowania nauką, szczególnie psychologią i historią, wiedzę czerpał z pism naukowych, wykorzystywał ją w swojej sztuce, ale także sięgał do źródeł religijnych, szczególnie do mistycyzmu. Wyraźne są też u Dalego odwołania do wielkich mistrzów malarstwa, takich jak Rafael, Velazquez i Ingres.

Kuszenie św. Antoniego Salvador Dalí http://en. wikipedia

Trwałość pamięci Salvador Dalí http://en. wikipedia

JOAN MIRÓ Początkowo tworzył pod wpływem katalońskiej twórczości ludowej, następnie związał się z kubistami i dadaistami, by po 1924 roku odnaleźć swoje miejsce wśród surrealistów- wytworzył wówczas swój niepowtarzalny styl, pełen poetyki, scen z marzeń sennych. Malował obrazy skomponowane z luźno rozrzuconych na płaszczyźnie płótna elementów: drobnych przedmiotów, postaci jak z dziecięcych rysunków, znaków graficznych; nastrojowość splata się w nich z subtelnym humorem, niezwykłym wyczuleniem na kolor i tendencją do maksymalnej syntezy (Karnawał Arlekina, cykl Wnętrze holenderskie, Księżyc, Kobieta, ptak, gwiazda). Miró tworzył też wielkie malowidła ścienne, jest m.in. autorem dekoracji ceramicznej przed gmachem UNESCO w Paryżu.

Fundação Joan Miró http://commons. wikimedia

Nauka jazdy na nartach Joan Miró http://en. wikipedia

MAX ERNST Związany z ekspresjonistami niemieckimi, współtworzył ruch dadaistyczny i surrealistyczny, po I wojnie światowej osiadł we Francji, gdzie powstała większość jego obrazów olejnych (Kobieta, starzec i kwiaty, Pieta albo rewolucja nocą), collage i frottage, II wojnę światową spędził w Stanach Zjednoczonych. Był niestrudzonym eksperymentatorem (Colorado River - obraz z ciekawą fakturą, który powstał przez położenie szyby na mokrej powierzchni farb); stosował metodę dekalkomanii, malował wylewając farby na płótno z dziurawej puszki zawieszonej nad obrazem - technikę tę nazwano później drippingiem, np. Młodzieniec zaintrygowany lotem nieeuklidesowej muchy. Do innych dzieł artysty zaliczamy: obrazy Europa po deszczu, Pomnik ptaków oraz rzeźbę Król grający w szachy z królową.

Triumf surrealizmu Max Ernst http://en. wikipedia

Słoń Celebes Max Ernst http://en. wikipedia

MARCEL DUCHAMP Jego twórczość ewoluowała od impresjonizmu, kubizmu po futuryzm (Akt schodzący po schodach); od 1913 tworzył tzw. ready-mades, czyli przedmioty gotowe: Koło rowerowe, Suszarka do butelek, Fontanna (pisuar). W 1915 roku utworzył w Nowym Jorku, dokąd się przeniósł w czasie I wojny światowej, grupę dadaistyczną; po powrocie do Paryża wystawił głośny obraz Gioconda z wąsami. W latach 1915-23 pracował nad wielkim dziełem Panna młoda rozebrana przez swoich kawalerów, znanym jako Wielka szyba - konstrukcja z drutu, blachy i folii, zawieszona między dwiema wielkimi szybami (uległa później zniszczeniu). W 1925 roku wykonał Rotoreliefy zapowiadające sztukę kinetyczną

Akt schodzący po schodach Marcel Duchamp http://en. wikipedia

Fontanna Marcel Duchamp http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Duchamp.JPG

Gioconda z wąsami Marcel Duchamp http://www. abcgallery Gioconda z wąsami Marcel Duchamp http://www.abcgallery.com/D/duchamp/duchamp24.html, za: http://de.wikipedia.org/wiki/Marcel_Duchamp

Panna młoda rozebrana przez swoich kawalerów Marcel Duchamp http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Large_Glass.jpg

FRANCIS PICABIA Podczas studiów w Paryżu pozostawał pod wpływem impresjonizmu, później kubizmu. W 1915 roku wraz z Marcelem Duchampem redagował w Nowym Jorku dadaistyczne pismo „291”, tworzył wówczas wyobrażenia absurdalnych mechanizmów (Parada miłosna, Maszyny ironiczne).

Maszyny ironiczne Francois Picabia http://en. wikipedia

Hera Francois Picabia http://en. wikipedia

RENÉ MAGRITTE Początkowo malował pod wpływem kubizmu abstrakcyjne kompozycje, następnie zetknął się z twórczością Giorgio de Chirico i w 1926 roku stworzył pierwszą surrealistyczną pracę Zagubiony jeździec. Cechą charakterystyczną jego malarstwa jest zaskakujące zestawianie przedmiotów lub postaci namalowanych w sposób naturalistyczny, lecz tracących swą konkretność poprzez wyrwanie ich z codziennego kontekstu, jakby wyjętych z sennych marzeń (Marzenia samotnego przechodnia, Światło polarne, Narodziny idola, Męczarnie westalki); przedmioty, ludzkie postacie lub ich fragmenty, ptaki usytuowane są w niezwykłych wnętrzach lub krajobrazach (Dom ze szkła, Piękny okręt, Sztuka życia); wiele obrazów ma wymowę symboliczną, zawarte są w nich elementy humoru lub grozy, zaskoczenia albo wzniosłych przeżyć (Posiadłość Arnheim - przekształcenie oświetlonych księżycem skalistych gór w podobiznę ptaka).

Spadanie René Magritte http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Golconde.jpg

Kochankowie René Magritte http://www. paintingstogo Kochankowie René Magritte http://www.paintingstogo.com/magritte/the_lovers_2.jpg, za: http://en.wikipedia.org/wiki/Magritte

PAUL DELVAUX Początkowo tworzył pod wpływem impresjonistów i ekspresjonistów niemieckich, od 1934 roku malował surrealistyczne sceny z postaciami nagich, półnagich lub starodawnie ubranych kobiet, pełne tajemniczej nastrojowości, w czystych, żywych barwach; później pojawiają się też w jego obrazach mężczyźni w dawnych strojach i szkielety (Ogród nocny, Kuszenie św. Antoniego, Pociąg nocny, Pochód, Wielka aleja, Szkielety).

GIORGIO DE CHIRICO Twórca malarstwa metafizycznego (irracjonalnego) – w latach 1911-1918 malował sceny rozgrywające się na ulicach i placach wyludnionych miast lub w zagadkowych wnętrzach; tajemniczy nastrój potęgowały dziwne przedmioty (gumowe rękawiczki, gipsowe głowy); obrazy miały czysty koloryt i gładką, jakby metaliczną fakturę (Melancholia polityków, Piazza d'Italia, Pieśń miłosna). W 1925 roku został uznany w Paryżu przez surrealistów za prekursora ich sztuki, mimo iż sam twórca w 1930 roku porzucił surrealizm i zaczął malować w tradycyjnym stylu realistycznym.

Melancholia i milczenie ulicy Giorgio de Chirico http://en. wikipedia

Pieśń miłosna Giorgio de Chirico http://it. wikipedia

HANS ARP Jeden z twórców ruchu dadaistycznego w 1916 roku w Zurychu; w tym duchu wykonywał kolaże, drewniane polichromowane reliefy o krzywoliniowych formach, ilustracje do książek i czasopism. Od 1925 w Paryżu związany z surrealistami, tworzył reliefy z użyciem sznurka, prace z papieru (tzw. technika "papiers déchirés") i obłe rzeźby modelowane w gipsie. Od 1931 inspirowany konstruktywizmem wykonywał kompozycje z dartych i zwiniętych papierów; później poświęcił się głównie rzeźbie (m.in. brązowe płaskorzeźby Pasterz obłoków w miasteczku uniwersyteckim w Caracas i w gmachu UNESCO w Paryżu).

Pasterz obłoków Hans Arp http://commons. wikimedia

ALBERTO GIACOMETTI Szwajcarski rzeźbiarz i malarz, który tworzył uproszczone kompozycje przestrzenne i rzeźby figuralne o znaczeniu symbolicznym (Dwoje ludzi, Leżąca kobieta, Wisząca kula, Projekt placu), odznaczające się nastrojem tajemniczości, przypominające marzenia senne. Po 1935 roku zwiększył ekspresję swoich dzieł, stosował daleko posuniętą deformację, postacie stały się nieproporcjonalnie wydłużone, faktura szorstka, załamująca światło (Las, Wózek, Wielka głowa Diego).

Wielka głowa Diego Alberto Giacometti http://ro. wikipedia

Spacerujący trzej mężczyźni Alberto Giacometti http://en. wikipedia

BIBLIOGRAFIA Prezentację przygotowano w oparciu o prace: M. Beazley, Zrozumieć malarstwo. Najważniejsze tematy w sztuce, Wydawnictwo Rebis, Poznań 2006, K. Janicka, Surrealizm, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1985, Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, red. T. Richardson, N. Stangos, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1980, R. Passeron, Encyklopedia surrealizmu, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1993, S. Sproccati, Przewodnik po sztuce. Artyści i ich dzieła, style i kierunki od XIV wieku do współczesności, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2003.