EKONOMIA EWOLUCYJNA Anna Nawrocka

Wprowadzenie Współczesne problemy teorii ekonomii: Wyjaśnienie zachowań i instytucji występujących w gospodarce W jaki sposób procesy gospodarcze stają się efektywne przy ograniczoności zasobów Ekonomia neoklasyczna tworzy teorie w oparciu o idee zapożyczone z mechaniki klasycznej Ekonomia ewolucyjna (przeciwstawna neoklasycznej) powstała w końcu XIX w. inspirowana rewolucją darwinowską Modele ewolucyjne są dużo trudniejsze w analizie (głównie nieliniowe, długo brakowało odpowiedniej mocy obliczeniowej) Na poziomie mikro, modele ewolucyjne mają przewagę nad modelami neoklasycznymi Na poziomie makro funkcjonują modele neoklasyczne. Ewolucyjne są wciąż niedopracowane

Główne nurty ewolucyjne: Neo-schumepeterian Instytucjonaliści Szkoła Austriacka Czasami, zwrot ten używany do określenia podejść matematycznych w opisie zjawisk gospodarczych (np. teoria gier) Pokorniejsze podejście do możliwości wpływania na rozwój gospodarczy. Hayek: ” Osobliwym zadaniem ekonomii jest pokazanie ludziom jak mało w istocie wiedzą o tym, co w ich mniemaniu da się zaprojektować.” Próby projektowania procesów gospodarczych są skazane na klęskę

Zalety podejścia ewolucyjnego: Problem czasu – zjawiska są dynamiczne Obserwacja zjawisk dalekich od równowagi. Przy ciągłych zmianach społeczno-gospodarczych stan równowagi może nigdy nie nastąpić. Analiza ewolucyjna jest jednak przydatna zarówno w stanie równowagi jak i poza nią. Uwzględnia zmiany ilościowe i jakościowe Proces gospodarczy postrzegany jest w perspektywie historycznej Charakterystyki makroekonomiczne są agregatami zachowań na poziomie mikro Widzenie populacyjne – procesy gospodarcze zachodzą w danym otoczeniu określonych podmiotów na siebie wpływających. Uwzględnia różnorodność podmiotów gospodarczych Poszukiwanie innowacji i istnienie wiedzy Mechanizm selekcji jako podstawa wyjaśniania zróżnicowanego wzrostu podmiotów gospodarczych.

Różnice pomiędzy podejściem neoklasycznym a ewolucyjnym - Optymalizacja i równowaga Ekonomia neoklasyczna Sposób badania rzeczywistości zapożyczony z fizyki Wydzielenie obszaru rzeczywistości Określenie relacji pomiędzy tym obszarem a jego otoczeniem Budowa modelu opisującego najważniejsze zjawiska Weryfikacja modelu Prognozowanie przyszłych procesów gospodarczych i wyznaczanie optymalnej ścieżki rozwoju Badane są głównie zależności związana ze stanem równowagi Ekonomia ewolucyjna Na procesy gospodarcze mają wpływ czynniki gospodarcze (endogeniczne) jak i demograficzne, kulturowe etc. (egzogeniczne) W ekonomii wszystko wpływa na wszystko. Upraszczanie rzeczywistości może być uzasadnione tylko w celach edukacyjnych, ale nie w przypadku procesów decyzyjnych. Istotą podejścia ewolucyjnego jest badanie procesów decyzyjnych, mechanizmów rozwoju gospodarczego, zrozumienia aktywności podmiotów gospodarczych, motywacji ludzi Nacisk na analizę stanów przejściowych (stany równowagi w stale zmieniającym się środowisku praktycznie nie występują)

Różnice pomiędzy podejściem neoklasycznym a ewolucyjnym -Wiedza Ekonomia neoklasyczna Zakłada pełną wiedze wszystkich uczestników procesów gospodarczych Konsekwencją pełnej wiedzy jest optymalny wybór w każdej sytuacji Ekonomia ewolucyjna Wiedza ma charakter lokalny i rozproszony W dużym stopniu wiedza człowieka jest nieuświadomiona i niewerbalizowalna Ograniczona racjonalność (Herbert A. Simon) – Decyzje ludzi dokonywane są w oparciu o uproszczone modele rzeczywistości (ze względu na ograniczony czas na ich podjecie i ograniczone możliwości obliczeniowe) Decyzje mogą być co najwyżej suboptymalne

Różnice pomiędzy podejściem neoklasycznym a ewolucyjnym -Koncepcja firmy Ekonomia neoklasyczna Istnienie firmy reprezentatywnej Konkurencja cenowa Konkurencja prowadzi do zbliżania się cen i produkcji do poziomu równowagi Ekonomia neoklasyczne zaczęła od pewnego czasu uwzględniać także czynniki technologiczne i innowacje Ekonomia ewolucyjna Różnorodność podmiotów na rynku powoduje iż nie można wyróżnić tak jak czyni to ekonomia neoklasyczne firmy reprezentatywnej Modele ewolucyjne są bardziej skomplikowane, ale dzięki temu lepiej odpowiadają rzeczywistości Konkurencja prowadzi do eliminacji podmiotów nie gospodarujących swoimi zasobami w sposób efektywny Obok konkurencji cenowej istnieje też konkurencja technologiczna

Różnice pomiędzy podejściem neoklasycznym a ewolucyjnym -Koncepcja firmy Ekonomia neoklasyczna Kryteria działania podmiotów gospodarczych Maksymalizacja zysków. Jak najwyższy poziom zysku w danym okresie. Ekonomia ewolucyjna Kryteria działania podmiotów gospodarczych: Przy ograniczonej wiedzy możliwości maksymalizacji są ograniczone Decyzje nie konieczne będą optymalne Oprócz maksymalizacji zysku jest także chęć zapewnienia przyszłego rozwoju firmie, co nie zawsze jest w zgodzie z krótkookresową maksymalizacją zysku. Firmy łącza kryteria długookresowe i krótkookresowe dążąc do możliwie dużego zysku.

Różnice pomiędzy podejściem neoklasycznym a ewolucyjnym - Rozumienie czasu Ekonomia neoklasyczna Natychmiastowe dostosowania do zmian, powrót do równowagi Można wyznaczyć ścieżkę przeszłych posunięć, które powodują dojście do określonego stanu równowagi Czas jest nieukierunkowany Ekonomia ewolucyjna Istotniejsze są stany przejściowe, ponieważ czas przebywania w stanie równowagi jest w rzeczywistości nieporównywalnie krótszy Czas jest ukierunkowany – proces wyznacza kierunek czasu i nie jest możliwe jego pełne przeanalizowanie Nie też jest możliwe określenie stanu z przeszłości skąd osiągnięty został stan obecny

Różnice pomiędzy podejściem neoklasycznym a ewolucyjnym -Czynniki losowe Ekonomia neoklasyczna Czynniki losowe jako zmienne losowe o zadanych rozkładach prawdopodobieństwa. Są to odchylenia od trendu Ekonomia ewolucyjna Czynniki losowe są bardzo ważne dla zrozumienia działań podmiotów gospodarczych (proces podejmowania decyzji, proces poszukiwania innowacji) Czynniki losowe przyczyniają się do różnorodności podmiotów.

Modele Modele tworzymy po to by uprościć rzeczywistość i wykorzystać je dla własnych celów Trzeba rozpoznać cechy charakterystyczne procesu Sprawdzić zgodność modelu z danymi W przypadku ekonomii i nauk społecznych ocena jakości modelu przysparza wielu kłopotów. Przyczyną są głownie dane. Dane zbierane są z różną dokładnością. Różne zmienne są różnie interpretowane, często są ze sobą mylone. Powstają także spory dotyczące tego, które wersje danej miary najlepiej odpowiadają rzeczywistości (np. stosowane są różne miary inflacji).

Modele Trudno jest określić jakość modelu. Zaufanie do modelu- stopień postrzeganej zgodności modelu z rzeczywistością – będzie wzrastał wraz pozytywnymi wynikami konfrontacji modelu z rzeczywistością. Trzy podstawowe metody badania zasadności modelu to: Racjonalizm- model jest prawdziwy, jeżeli oparty jest na sądach niepodważalnych Empiryzm- zweryfikowany poprzez doświadczenia i obserwacje Pozytywizm – jest na tyle dobry na ile można na jego podstawie przewidywać przyszłe zdarzenia. Żadne z tych stanowisk nie może być stosowane samodzielnie.

Ocena modelu Kryteria oceny modelu powinny zawierać zarówno cechy jakościowe jak i ilościowe Dla oceny modelu powinny być wykorzystywane wszystkie powyższe stanowiska (racjonalizm, empiryzm, pozytywizm) Zarówno wybór postulatów jak i faktów charakterystycznych dla danego procesu powinien zależeć od doświadczeń badacza i tego, co uznaje on za ważne Wybór wyidealizowanych faktów (np. poziom cen) zależy również doświadczeń innych badaczy.

Ocena modelu Ocena modelu związana jest z wyborem najlepszego spośród kilku alternatyw. William E. Deming „Wszystkie modele są złe tylko niektóre użyteczne” Ocena powinna się opierać na ogólnym wskaźniku lub zespole sub-kryteriów jak: Poprawność- wyniki jak najbliższe obserwacjom Spójność – wewnętrzna oraz z ogólnie akceptowanym teoriami Uniwersalność – możliwość wykorzystania do badania innych, podobnych problemów. Prostota- model powinien się przyczyniać do tworzenia porządku w obrębie badanej klasy zjawisk Płodność- powinien rzucać nowe światło na zjawiska, stymulować do dalszych badań Użyteczność- dominujące kryterium Bardzo istotna jest konfrontacja z rzeczywistością

Podsumowanie W przeciwieństwie do podejścia neoklasycznego, ekonomia ewolucyjna nie planuje działań podmiotów. Zajmuje się poznawaniem motywacji, procesów decyzyjnych, mechanizmów rozwoju gospodarczego i zrozumieniem aktywności podmiotów gospodarczych. Podstawą analizy są procesy, na które ma wpływ wiele dynamicznie zmieniających się czynników. Nie można wydzielić danego zjawiska z jego otoczenia. Podejście ewolucyjne rozwijało się dynamicznie w latach 1950-1980. W późniejszym okresie jego elementy zaadaptowane zostały również przez inne szkoły. Doprowadziło to spowolnienia jego rozwoju.