Racjonalność w ekonomii Opracowała Marta Aderek na podstawie: M. Blaug „Założenie o racjonalności” B. Dzik i T. Tyszka „Czy zachowania ludzi są racjonalne?” Miklaszewska „Dylematy racjonalności”

Racjonalność w ekonomii Wstęp Znaczenie terminu racjonalność Rozwój hipotezy o racjonalności Racjonalność jako świętość Krytyka postulatu racjonalności Racjonalność ograniczona H. Simona Zakwestionowanie ekonomii neoklasycznej? Racjonalność w ekonomii

Racjonalność w ekonomii – zachowanie jednostki zmierza zawsze do maksymalizacji własnej satysfakcji, czyli do maksymalizacji funkcji użyteczności, w sytuacji, gdy istnieją ograniczenia w postaci technologii czy wielkości posiadanych zasobów Założenie o racjonalności – jest fundamentalnym założeniem przyjmowanym w ekonomii neoklasycznej – jest definicyjną cechą ekonomii (Becker) Racjonalność w ekonomii

Znaczenie terminu racjonalność Potoczne rozumienie terminu racjonalność Działanie, za którym stoją dobre racje, czyli konsekwentne stosowanie odpowiednich środków aby osiągnąć określone cele Ekonomiczne znaczenie dokonywanie wyboru zgodnego z uporządkowanym zbiorem preferencji, które są zgodne i tranzytywne, w warunkach doskonałego dostępu do bezpłatnej informacji Postulat spójności Postulat zachłanności Postulat przechodniości Racjonalność w ekonomii

Rozwój hipotezy o racjonalności – wspólny motyw Powstanie terminu – lata 30. XX w. nawiązanie do ewolucji marginalistycznej z lat 70. XIX w. Ekonomiści klasyczni racjonalność oznacza dążenie do zaspokajania własnego interesu, czyli preferowanie większej ilości niż mniejszej, wybór najwyższej stopy zysku i minimalizacja kosztów Teoria utylitarystyczna homo economicus maksymalizuje ogólną szczęśliwość, czyli użyteczność (J.S. Mill) Racjonalność w ekonomii

Rozwój hipotezy o racjonalności c.d. Teoria oczekiwanej użyteczności jeśli występuje niepewność co do przyszłych wyników działania, racjonalność oznacza maksymalizację oczekiwanej użyteczności (Neuman, Morgenstorm) oczekiwana użyteczność to użyteczność wyniku razy prawdopodobieństwo jego pojawienia się Nowa klasyczna makroekonomia reinterpretacja doskonałej informacji w warunkach niepewności jako doskonałe poinformowanie o rozkładzie prawdopodobieństwa przyszłych cen Teoria racjonalnych oczekiwań Ludzie nie opierają swych działań na własnym doświadczeniu, lecz na wszelkiej dostępnej informacji Racjonalność w ekonomii

Gałęzie ekonomii nie wywodzące się z maksymalizacji użyteczności Ekonomia keynesowska Popyt na pieniądz Ekonomia marksistowska Ekonomia radykalna Instytucjonalizm amerykański Racjonalność w ekonomii

Racjonalność jako świętość Robbins i von Mises (szkoła neoaustriacka) – założenie o racjonalności to kantowskie syntetyczne twierdzenie a priori – twierdzenie prawdziwe poprzez sposób sformułowania Ekonomiści neoklasyczni: – prawdziwość założenia jest wynikiem konwencji i dlatego nie jest możliwe jego empiryczne obalenie – lakatosiański „twardy rdzeń” programu badawczego (Popper) Boland – krytyka postulatu jest bezskuteczna, bo sama w sobie jest pozbawiona sensu – metafizyczne założenie programu neoklasycznego Racjonalność w ekonomii

Racjonalność jako świętość c.d. Caldwell – założenie o racjonalności nie poddaje się testowaniu, a wszelkie próby weryfikacji to „ultra-empiryzm”, czyli niechęć do zaakceptowania jakiegokolwiek pomysłu teoretycznego, który nie poddaje się bezpośredniej obserwacji Lucas i Sargent – jakiekolwiek wprowadzenie do modelu parametrów nie motywowanych optymalizacją są typu „ad hoc”, czyli bezzasadne; „grzech adhokerii” Handsa Becker, Elster, Caplan – nawet pozornie irracjonalne działania są w istocie racjonalne i dają się w ten sposób wyjaśnić Racjonalność w ekonomii

Krytyka postulatu racjonalności Sen – definicja racjonalności jako taka może być niepodważalna – można zdefiniować racjonalność jako spójność wyborów i wtedy irracjonalne z pozoru działania mogą okazać się racjonalne Istotą jest zakwestionowanie nie założenia o racjonalności jako takiego, a założenia o niezmiennym dążeniu jednostki do realizacji własnego interesu, przejawiającym się w każdym jej czynie Racjonalność w ekonomii

Krytyka postulatu racjonalności c.d. Racjonalność (maksymalizacja użyteczności) nie odnosi się do wszelkich działań ekonomicznych: zachowanie impulsywne zachowanie nawykowe zachowanie motywowane ciekawością skłonność do zapominania współodczuwanie i zobowiązanie (Sen) Paradygmat „socjologiczny” (Hofstede) Samokontrola i emocje Racjonalność w ekonomii

Zasada maksymalizacji użyteczności – postulaty i obiekcje Warunek spójności – wybory są często niestabilne, przypadkowe Warunek zachłanności Motywacja altruizmu – poczucie sprawiedliwości Nasycenie dobrem Warunek przechodniości – zmienne kryteria porównawcze Racjonalność w ekonomii

Ograniczona racjonalność H. Simona Simon jako pierwszy skrytykował założenie o racjonalności (1975) Wprowadził pojęcie racjonalności ograniczonej – jednostki nie dysponują nieograniczonymi możliwościami przetwarzania informacji, koniecznymi od osiągnięcia pełnej racjonalności Racjonalność w ekonomii

Racjonalność w ekonomii Decydenci nie są zdolni do wyborów optymalnych 3 ograniczenia racjonalności procesu podejmowania decyzji: mnogość realizowanych celów brak pełnej informacji o alternatywach brak zdolności idealnego przetwarzania informacji Zasada wyboru to zasada satysfakcji, czyli poszukiwania takiej opcji, która satysfakcjonuje decydenta Racjonalność w ekonomii

Racjonalność w ekonomii Odpieranie krytyki Zwolennicy założenia o racjonalności odpierają krytykę poprzez: negatywną heurystykę („grzech adhokerii”) ultra-empiryzm ignorowanie lub bagatelizowanie empirycznych dowodów Racjonalność w ekonomii

„Anomalie” a racjonalność Eksperymenty laboratoryjne (zachowania jednostek) - anomalie to rezultat sztuczności warunków laboratoryjnych Rzeczywiste zbiorowe zachowanie gospodarcze - anomalie mają rozkład przypadkowy i niwelują się wzajemnie, bo procesy masowe; albo eliminowane są przez konkurencyjne rynki (walka o byt) Obserwacje empiryczne temu przeczą! – przykład rynków finansowych Racjonalność w ekonomii

Racjonalność w ekonomii Podsumowanie Obrona założenia o racjonalności traci na swojej sile Nurty ekonomii nie wywodzące się z hipotezy o racjonalności Empiryczne obserwacje kwestionujące założenie o racjonalności Czy należy więc odrzucić całą ekonomię neoklasyczną? Problem naiwnego falsyfikacjonizmu – brak alternatyw Obecne alternatywy nie prezentują lepszego rozwiązania: Teoria perspektywy Tversky’ego-Kahnemana Teoria postępowania zadowalającego Simona Ekonomia behawioralna Sfera emocjonalna czy duchowa w człowieku nie jest już lekceważona w ekonomii Racjonalność w ekonomii

Dziękuję za uwagę