Racjonalność w ekonomii Na podstawie: J. Miklaszewska, Filozofia a ekonomia, 2001 M. Blaug, Metodologia ekonomii, 1995 rozdz. Założenie o racjonalności Iwona Suchenek

Czy człowiek ekonomiczny jest istotą racjonalną? TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO Próba przełożenia działań racjonalnej jednostki (homo oeconomicus) na decyzje zbiorowe oraz ocena tych decyzji ze względu na to czy są akceptowane przez jednostkę. Homo oeconomicus (człowiek ekonomiczny) – jednostka działająca racjonalnie – zmierza do maksymalizacji zysku

Nowoczesna teoria racjonalnych oczekiwań Założenie Ludzie nie opierają swych działań tylko na własnym doświadczeniu, lecz na wszelkich dostępnych informacjach Homo oeconomicus racjonalnie wybiera „największą spodziewaną użyteczność”

Ekonomia behawioralna wobec teorii wyboru publicznego KRYTYKA ekonomia behawioralna - kwestionuje pojęcie racjonalności. w nurcie tym podkreśla się, że w działaniach jednostek na rynku widoczne są elementy irracjonalne, które można opisać i sklasyfikować pewne zachowania dają się ująć tylko jako myślenie magiczne, np. inwestowanie na giełdzie. OBRONA Pozornie irracjonalne działania dają się wyjaśnić w sposób naukowy, ponieważ w rzeczywistości są racjonalne. (Gary Becker, Jon Elster, Bryan Caplan), Atakowanie behawioralnej ekonomii za „przemycanie” wyjaśnień psychologicznych i zarzucanie jej nienaukowości (Gary Becker). postulat stosowania pojęcia homo oeconomicus z przyjęciem warunku, że jest to jedynie teoretyczne uproszczenie (Buchanan)

Analiza koncepcji homo oeconomicus według Amartya Sena Nowe podejście: nie chodzi o to dlaczego abstrakcyjne koncepcje powinny być stosowane w teorii ekonomii, ponieważ jest oczywiste, że natura ekonomii tego wymaga, lecz dlaczego wybiera się założenie, o którym z góry wiadomo, że jest fundamentalnie błędne. KRYTYKA - ekonomiczną teorię użyteczności (związaną z teorią racjonalnego zachowania), która traktuje osobę jako posiadającą jedną preferencję. - założenie o racjonalności, uważa je za konsekwencjalistyczne: ocenia się czyny i wybory poprzez ich konsekwencje

Analiza koncepcji homo oeconomicus c.d. Człowiek działa egoistycznie (racjonalnie) na rynku i altruistycznie w życiu prywatnym (moralnym) Homo oeconomicus występuje w związku z rozważaniami: Wolnej konkurencji Charakterystyki równowagi Jednostkowego wyboru Opis zachowań jednostki jest niewystarczający. Występowanie „homo oeconomicus” w wielu teoriach ekonomicznych bez uwzględnienia pojęć takich jak współodczuwanie, zobowiązanie moralne (jako element motywacji do pracy). Wprowadzenie dodatkowych pojęć: Zobowiązanie Współodczuwanie

Racjonalizm a racjonalność Racjonalizm - kierunek filozofii, zajmujący się badaniami dotyczącymi problematyki rozumu. Racjonalność - wiąże się z poznaniem i z działaniem człowieka. Jest to sfera odrębna od rozumu.

Założenie o racjonalności Próba sprowadzenia zachowania ekonomicznego do działania jednostek, które maksymalizują swoją użyteczność w sytuacji, gdy technologie i posiadane zasoby są ograniczone.

Racjonalność w języku codziennym Stosowanie adekwatnych środków konsekwentnie, w celu osiągnięcia dobrze określonych celów Działanie, za którym stoją dobre racje, a które wykorzystują wszelką dostępną informację

Racjonalność dla ekonomisty Maksymalizacja oczekiwanej użyteczności w warunkach niepewności Preferowanie większej ilości od mniejszej; wybór najwyższej stopy zysku czy minimalizacja kosztów jednostkowych Doskonałe poinformowanie co do rozkładu prawdopodobieństwa przyszłych cen Dokonywanie wyboru pozostającego w zgodzie z uporządkowanym zbiorem preferencji w warunkach doskonałej informacji - nieograniczonej żadnymi kosztami dostępu

Krytyka „założenia o racjonalności” „Założenie o racjonalności nie może odnosić się do wszystkich podmiotów gospodarczych, bowiem nie można wykluczyć zachowania pod wpływem impulsu, zachowania nawykowego czy też motywowanego ciekawością”.

Pojęcie racjonalności Według Marka Aureliusza: racjonalność jako umiejętność dokonywania rozumnych wyborów etyka jest narzucana przez wspólnotę polityczną a nie wynika z procesów poznawczych Racjonalność to sfera odrębna od rozumu i wiąże się z przede wszystkim z działaniem człowieka a nie z samym poznaniem.

Kartezjusz wobec racjonalności Badał rozum jako władzę poznawczą - nadał nowożytnej filozofii orientację racjonalistyczną Rozróżnienie prawdy i błędu było ważniejsze od kwestii określenia dobra i zła! Kartezjusz uważał, że: na sposób racjonalistyczny może być przebudowana ETYKA w dziedzinę POLITYKI nie powinno się wkraczać z teoriami burzącymi zastane stosunki, które to zaprowadzają nowe układy

System filozoficzny Kartezjusza System oparty na racjonalizmie, zawierający pełną wiedzę o świecie System o uniwersalnym zastosowaniu, jednak nie stosujemy go w polityce, ponieważ „łatwo jest obalić ustrój, lecz trudno go odbudować” Związek nauk szczegółowych z założeniami metafizycznymi oraz powiązanie teorii z praktycznym działaniem. MEDYCYNA MECHANIKA ETYKA FIZYKA METAFIZYKA

Racjonalna polityka Pansofia - sposób na racjonalne przebudowanie sfery polityki Pansofia - utopia polityczna, (uwzględnienie religijnego wymiaru życia społeczeństwa) dotyczyła projektu przebudowy stosunków politycznych w Europie Założenie: zbudowanie wiedzy o społeczeństwie i o teorii państwa rozwiązanie sporów wyznaniowych Efekt oczekiwany: zjednoczenie się polityczne i religijne państw Europy

Czy efekt oczekiwany został spełniony? Kartezjusz – ojcem pansofii, pomimo negatywnego nastawienia do racjonalizacji polityki Pansofia, pozwalała: na zbudowanie wiedzy o społeczeństwie, teorii państwa rozwiązywanie sporów wyznaniowych, doprowadzając do zjednoczenia politycznego i religijnego Europy Klęska utopii - upadek pewnego typu racjonalistycznego myślenia o polityce

Krytyka racjonalności Lawrence Boland - krytyka postulatu racjonalności: postulat bezskuteczny i pozbawiony sensu Bruce Caldwell – wnioski: założenie o racjonalności nie poddaje się testowaniu (po przeprowadzeniu kilku testów racjonalności wyboru) Takie testowe próby określa mianem „ultra-empiryzmu”, czyli niechęci do zaakceptowania jakiegokolwiek pomysłu teoretycznego, jeśli nie poddaje się on bezpośredniej obserwacji. Herbert Simon - ludzie nie są w stanie maksymalizować użyteczności ze względu na „racjonalność ograniczoną”; możliwe jest jedynie zaspokojenie potrzeb w sposób zadowalający, jednak prowadzi to do odmiennych prognoz co do zachowania ekonomicznego. Karl Popper - nazywa założenie o racjonalności logiką sytuacyjną lub metodą zero. Bronił założenia o racjonalności, a zastosowanie go w badaniach zachowania ekonomicznego okazało się owocne w przyszłości.

Według Blauga... ...bezpośrednie badanie racjonalnego działania i próby testowania zakresu ważności „założenia o racjonalności” nie powinny być od razu traktowane jako ultra-empiryzm ...dopóki testy dokładności prognoz dają wieloznaczne wyniki należy sprawdzić również realistyczność założeń i poważnie traktować wszelkie uzyskane wyniki

Zdrowy rozsądek a praktyczna racjonalność „Przeciw dwóm tylko rzeczom muszę się strzec, przeciw zabawie w prawdopodobieństwo i snucie przypuszczeń (...), po drugie przeciw rozstrzyganiu za pomocą magicznej różdżki czarodziejskiej tak zwanego zdrowego ludzkiego rozsądku” Immanuel Kant

Przydatność koncepcji zdrowego rozsądku (?) Zdrowy rozsądek – potoczny sposób myślenia i postrzegania świata (Philip Pettit) Zdrowy rozsądek nie ma żadnego zastosowania w metafizyce, odnosi się on do kwestii praktycznych i zachowuje ważność w obrębie doświadczenia. Protest przeciw sądom zdrowego rozsądku, które przekraczają zakres doświadczenia Nieograniczony charakter sądów zdrowego rozsądku

Zdrowy rozsądek w nauce David Hume – zdrowy rozsądek nie jest kategorią poznawczą (zdolność pozaintelektualna), znajduje wykorzystanie tylko w etyce i polityce Thomas Reid – zdolność do empirycznego budowania teorii; zdrowy rozsądek (common sense) przysługuje wszystkim istotom racjonalnym, a zdatny do wnioskowania rozum przysługuje tylko nielicznym Michał Wiszniewski – utożsamienie zdrowego rozsądku z inteligencją praktyczną, z zaradnością życiową, która jest cechą niektórych ludzi, niezbyt wybitnych pod względem intelektu. Kant - protestuje przeciw sądom zdrowego rozsądku, które przekraczają zakres doświadczenia oraz pretendują do uniwersalnej ważności i obowiązywalności

Na koncepcji zdrowego rozsądku nie da się zbudować metafizyki ani antropologii, to jednak pojęcie to ma walor metodologiczny - za jego pomocą można tłumaczyć wszelkie ludzkie zachowania!

Pytania do dyskusji Czy człowiek ekonomiczny jest istotą racjonalną? Co dla ekonomisty oznacza racjonalność? Czy bronić niepewnego, budzącego wątpliwości założenia o racjonalności*? Czy bezkrytycznie wierzymy teoriom i wielkim filozofom w ekonomii? (przydatność zdrowego rozsądku) Co łatwiej zmieniać: etykę czy politykę? * Próba sprowadzenia zachowania ekonomicznego do działania jednostek, które maksymalizują swoją użyteczność w sytuacji, gdy technologie i posiadane zasoby są ograniczone.