RENESANS / W STRONĘ ABSOLUTYZMU Zajęcia V – dr I. Barwicka-Tylek RENESANS / W STRONĘ ABSOLUTYZMU Niccolò Machiavelli (1469-1527). Jean Bodin (1530-1596).

Tło historyczne (XIV-XVI w.) wielki głód i pandemia dżumy (poł. XIV w. – śmierć połowy ludności Europy) – upadek rolnictwa, załamanie gospodarcze; odkrycia geograficzne; reformacja i kontrreformacja (rozpad jedności chrześcijańskiej, wojny religijne, unieważnienie tradycyjnego słownika pojęć politycznych); kres tendencji uniwersalistycznych; rozpad feudalizmu, negatywne skutki decentralizacji władzy (konieczność reform wewnętrznych: finanse i armia); sojusz władców z burżuazją w celu likwidacji przywilejów feudalnych (na ogół przejściowy); specyfika Polski.

Nowe idee w myśli politycznej świeckie cele państwa: bezpieczeństwo, dobrobyt ekonomiczny (wspólnoty, nie jednostek!); władza jako neutralne etycznie narzędzie utrzymywania posłuszeństwa obywateli, a nie troski o ich cnoty (rozdział polityki i moralności); podstawą oceny władcy jego skuteczność a nie walory etyczne („dobroć”); absolutyzm jako sposób przezwyciężenia rozkładu monarchii stanowej.

N. Machiavelli – absolutyzm legitymizowany zdolnościami władcy dzieła: Książę (Il Principe); Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza (Discorsi…); Historia Florencji; realizm polityczny; „cel uświęca środki” (a konkretniej: „kiedy chodzi o ocalenie ojczyzny, nie wolno kierować się tym, co słuszne lub niesłuszne, […ale] zważać należy wtedy na to, aby zapewnić jej przetrwanie i uratować jej wolność”); dwie formy ustrojowe: monarchia i republika (por. K. Monteskiusz).

N. Machiavelli c.d. virtù (dzielność; cechy osobiste jednostki) contra Fortuna (splot przypadkowych okoliczności) – ich wypadkowa decyduje o losie jednostek i państw (im silniejsze virtù tym mniej zgubny wpływ Fortuny); neccesità (konieczność); pesymistyczna wizja natury ludzkiej (bardziej skłonnej do złego niż do dobrego).

N. Machiavelli – c.d. cykliczność dziejów (ważny aspekt „konieczności”, z którym należy się liczyć w polityce) lud w roli Księcia (stan średni – rodząca się burżuazja); - rządzi virtù wielu (tym samym można mówić o wolności obywateli w tym ustroju); - nie sprawdza się, gdy państwo w stanie rozkładu. _ + REPUBLIKA MONARCHIA DYKTATURA KSIĘCIA władcą ten, kto potrafi utrzymać władzę (czyli faktycznie rządzi); - prawo musi być wsparte siłą (nie wystarczy „podpowiadać” obywatelom, co mają robić; potrzebna ścisła kontrola ich zachowań); - „metodyka” sprawowania władzy: lew i lis. CZYNNIKI SPAJAJĄCE PAŃSTWO: * RELIGIA PAŃSTWOWA (niekoniecznie chrześcijaństwo!); * ARMIA NARODOWA

Jean Bodin – suwerenność władzy państwowej dzieła: Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej (Les six livres de la République); Francja: wojny religijne; niefunkcjonalność religijnej legitymizacji władzy (zwłaszcza rozumienia tyranii – por. św. Tomasz); duży organizm państwowy (w przeciwieństwie do państewek włoskich); mankamenty decentralizacji władzy (feudalizm); legiści francuscy (tradycja prawa rzymskiego); prawo tworzy fundament trwałej wspólnoty państwowej (nie siła jak u Machiavellego) – depersonalizacja władzy.

treścią suwerenności: STANOWIENIE PRAWA J. Bodin – c.d. PRAWO TO ROZKAZ SUWERENA treścią suwerenności: STANOWIENIE PRAWA CENTRALIZACJA WŁADZY jedynym podmiotem politycznym państwo narodowe; - koniec uniwersalistycznych roszczeń cesarstwa i papiestwa; - likwidacja decentralizacji władzy związanej z systemem feudalnym. WŁADZA SUWERENNA: niepodzielna najwyższa nieustająca niezwiązana prawem powinno być sprawiedliwe (słuszne), ale brak instancji oceniającej brak prawa oporu wobec tyranii (w zasadzie nie da się w ogóle mówić o tyranii) WAŻNE: zasada nietykalności własności prywatnej (np. podatki dopuszczalne jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych i za zgodą reprezentacji stanowych – Francja: Stany Generalne. Państwo ma zarabiać na siebie. Por. klasyczny absolutyzm francuski)

Absolutyzm zamiast różnorodnych zależności stanowych i feudalnych prosty podział: władca – poddani; równość obywateli wynikająca z obowiązku posłuszeństwa; państwo postrzegane jako wspólnota niezależna od jakiejkolwiek osoby (nie jest już własnością władcy) czy grupy – pojęcie „racji stanu”; tworzenie struktur administracyjnych („szkielet” państwa; biurokracja) podległych władcy; Państwo tworem „sztucznym” (wymyślonym i zorganizowanym według rozumu ludzkiego), a nie „naturalnym” (por. Arystoteles) – możliwe wnioski: obywatele nie mają „wrodzonych” zdolności społecznych; trzeba wyjaśnić genezę organizacji państwowej (por. kolejne zajęcia – teoria umowy społecznej).

PYTANIA POD ROZWAGĘ  Makiawelizm w polityce to potocznie działania niemoralne, pełne hipokryzji i nielojalne, służące wyłącznie przejęciu i utrzymaniu władzy. Czy autor Księcia słusznie patronuje temu terminowi? Uzasadnienie rządów absolutnych przez Machiavellego i Bodina różni się w wielu istotnych punktach – jakich? Jakie są zalety i wady każdej z tych koncepcji?