Układ pokarmowy Trawienie pokarmu Wchłanianie produktów trawienia Wchłanianie płynów pobranych i zwrotne wchłanianie płynów wydzielanych Usuwanie niestrawionych składników pokarmu i produktów przemiany materii Odporność (GALT)

Układ pokarmowy

Ogólna budowa przewodu pokarmowego (1) błona śluzowa (mucosa): budują ją kolejno: nabłonek (epithelium) blaszka właściwa (lamina propria) łącznotkankowa i mięśniówka błony śluzowej (muscularis mucosae) – cienka warstwa mięśniówki gładkiej, której skurcz powoduje sfałdowanie błony śluzowej (2) błona podśluzowa (submucosa) – tkanka łączna, naczynia krwionosne i limfatyczne, włókna nerwowe (3) błona mięśniowa: 2 warstwy mięśniówki gładkiej (wyjątek – przełyk,) – wewnętrzna okrężna, - zewnętrzna podłużna. Kurczliwość tej mięśniówki wywołuje ruchy perystaltyczne; (4) błona zewnętrzna (przydanka): włóknista (w odcinkach leżących zewnątrzotrzewnowo - przełyk) lub surowicza (w odcinkach leżących wewnątrzotrzewnowo- żołądek, jelito) – zbudowana z tkanki łącznej, w przypadku błony surowiczej pokryta dodatkowo nabłonkiem jednowarstwowym płaskim (międzybłonkiem –otrzewną).

Błona śluzowa Nabłonek b. podśluzowa m. okrężne m. podłużne b. zewnętrzna

Przewód pokarmowy BP MA - błona śluzowa, SU – b. podśluzowa, MU –b. mięśniowa, S – błona zewnętrzna

Jama ustna Pokrywa ją błona śluzowa wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, przeważnie nierogowaciejącym (nieznaczne rogowacenie na podniebieniu twardym, dziąsłach i grzbietowej powierzchni języka). W blaszce właściwej i błonie podśluzowej znajdują się niewielkie gruczoły surowicze, śluzowe i mieszane (gr. wargowe, policzkowe, podniebienne, językowe).

Język Zbudowany jest z mięśni szkieletowych pokrytych błoną śluzową. Pokrywa go nabłonek wielowarstwowy płaski cienki na powierzchni brzusznej, gruby i brodawkowaty na powierzchni górnej. Mięśniówka języka to złożony system mięsni podłużnych, pionowych, poziomych i skośnych, co jemu zapewnia znaczną ruchomość, niezbędną przy mieszaniu, fragmentowaniu, przemieszczaniu pokarmu i mowie.

Brodawki języka –przednie 2/3 długości Na powierzchni grzbietowej błona śluzowa tworzy niewielkie uwypuklenia – brodawki języka: (1) brodawki nitkowate: najliczniejsze, stożkowate, wysokość ok. 2 mm, nadają językowi szorstkość, umożliwiając przytrzymywanie kęsów pokarmu; (2) brodawki grzybowate - podobnej wielkości, nieliczne, zawierają kubki smakowe, nas koniuszku języka odbierają smak słodki, dalsze smak słony (3) brodawki okolone: największe - średnica 3 mm, w liczbie 10-12 ułożone wzdłuż granicy między trzonem a korzeniem języka, otoczone głębokimi rowkami; kubki smakowe odbieraja smak gorzki (4) brodawki liściaste: u człowieka szczątkowe, w formie fałdów w tylnej części języka. W nabłonku pokrywającym brodawki 2,3,4 znajdują się kubki smakowe. Pod brodawkami 3 i 4 znajdują się surowicze gruczoły von Ebnera, których wydzielina opłukuje (oczyszcza) powierzchnie kubków smakowych.

Język – brodawka grzybowata i nitkowata

Język - kubki smakowe

Ślinianki Podżuchwowa – mieszana Podjęzykowa - mieszana Przyuszna - surowicza

Przełyk Nabłonek: wielowarstwowy płaski nierogowaciejący W blaszce właściwej i błonie podśluzowej małe gruczoły przełykowe wydzielające śluz. Błona podśluzowa zawiera także tkankę limfoidalną, włókna nerwowe i naczynia krwionośne Błona mięśniowa w 1/3 górnej zbudowana z mięśniówki szkieletowej, w 1/3 środkowej z mieszanej, a w 1/3 dolnej z gładkiej.

Przełyk – dolna 1/3

Przełyk N BW GŚ BP M

Przełyk – (p. podłuzny), gruby nabłonek chroni ścianę przed otarciem przez kęs pokarmowy

Przełyk – nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Przełyk – przejście mięśniówki poprzecznie prążkowanej(Sk) w gładką (Sm), kolagen wybarwiony na niebiesko

Przełyk Odcinek przywpustowy przełyku pod wpływem cofania się kwaśnej treści żołądkowej przekształca się w nabłonek walcowaty. Jest on szczególnie podatny na owrzodzenia i stany zapalne (przełyka Barreta). Bolesna stany zapalne mogą być przyczyną rozwoju raka przełyku.

Żołądek – budowa anatomiczna Składa się z: wpustu, trzonu z dnem odźwiernika.

Żołądek – budowa histologiczna Nabłonek: jednowarstwowy walcowaty, jego komórki produkują śluz, który chroni ścianę żołądka przed działaniem silnie kwaśnego soku żołądkowego. Blaszka właściwa: nabłonek tworzy wpuklenia (dołeczki żołądkowe), do których otwierają się małe cewkowe gruczoły zlokalizowane w blaszce właściwej: we wpuście gruczoły wpustowe, w trzonie i dnie żołądkowe właściwe, w odźwierniku odżwiernikowe. Gruczoły wpustowe i odźwiernikowe produkują śluz. Błona mięśniowa: w jej skład wchodzą trzy warstwy mięśni skośne (najbardziej wewnętrzna). Okrężna i podłużna,

Żołądek BŚ BPŚ BM

M – b. śluzowa, MM – mięsniówka b. śluzowej, S – b M – b. śluzowa, MM – mięsniówka b. śluzowej, S – b. podśluzowa, O,C,L – mięśnie ukośne (o), okrężne (c), podłużne (l), GP – dołki żołądkowe

Żołądek – błona śluzowa, dołki żołądkowe z gruczołami śluzowymi

Gruczoły właściwe żołądka zawierają kilka typów komórek: (1) komórki główne, produkujące enzymy trawienne soku żołądkowego (pepsyna, podpuszczka, lipaza), (2) komórki okładzinowe, które “produkują kwas solny”, tzn. aktywnie transportują do światła gruczołu jony H+ i Cl-, które tworzą tam roztwór HCl, i glikopeptyd niezbedny do wchłaniania wit. B12 (3) komórki śluzowe szyjki, złokalizowane w górnej części gruczołu, produkujące śluz, (4) komórki niezróżnicowane (macierzyste), zlokalizowane na pograniczu dołeczka i górnej części gruczołu, odpowiedzialne za regenerację nabłonka gruczołów i powierzchni żołądka, (5) komórki dokrewne, produkujące hormony peptydowe gastrynę, bombezynę, somatostatynę i VIP.

Komórki gruczołu żołądka KG KM KD Komórki główne ( KG, pepsyna), macierzyste (KM, prekursorowe), dokrewne (KD, hormony peptydowe),

Komórki okładzinowe (kwasochłonne) – wytwarzają HCl k. główne (zasadochłonne) – wytwarzają enzymy (pepsyna, podpuszczka)

Gruczoł żołądka

Żołądek Mięśniówka tworzy trzy warstwy Błona śluzowa dzieli się na obszar wpustu, trzonu i dna oraz odźwiernika Komórki okładzinowe produkują kwas solny i glikopeptyd wiążący wit B12 Komórki główne wydzielają pepsynę, Komórki dokrewne produkują hormony peptydowe: gastrynę, bombezynę, somatostatynę i VIP.

Jelito cienkie Składa się z trzech kolejnych odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Zachodzą w nim główne procesy trawienia pokarmu – białek, tłuszczów, węglowodanów i kwasów nukleinowych

Ściana jelita – fałdy krężne, kosmki, mięśnie, błona surowicza

Nabłonek jelita -jednowarstwowy walcowaty, pokrywa kosmki jelitowe i wpukla się w głąb blaszki właściwej tworząc cewkowe gruczoły – krypty jelitowe .

Nabłonek jelitowy Nabłonek pokrywający kosmki i krypty zawiera kilka typów komórek: (1) enterocyty: komórki z brzeżkiem szczoteczkowym, których zadaniem jest wchłanianie produktów trawienia i przekazywanie ich do naczyń krwionośnych i limfatycznych (2) komórki kubkowe, wydzielające śluz, (3) komórki dokrewne, produkujące hormony peptydowe: serotoninę, sekretynę, somatostatynę, enterogastron, VIP (4) komórki niezróżnicowane (macierzyste, pnia), odpowiedzialne za regenerację nabłonka, (5) komórki Panetha, (w dnie krypty), produkujące substancje antybakteryjne (defensyny) i antypasożytnicze.

Komórki kosmka i krypty

Gruczoł jelitowy (krypta) – zawiera komórki pnia endokrynne i komórki Panetha (P, w dnie krypty), produkujące substancje antybakteryjne (defensyny, lizozym ) i antypasożytnicze. Kosek (v) Gruczoł

Kosmki i krypty jelitowe Kosmek jelitowy: palczasta wypustka błony śluzowej (ok. 1mm), pokryta nabłonkiem jelitowym. Zrąb kosmka tworzy bogato komórkowa tkanka łączna wiotka, w której znajduje się sieć naczyń włosowatych, ślepo zakończone naczynie limfatyczne i pęczek komórek mięśniowych gładkich odchodzący od muscularis mucosae (“pompowanie” limfy).

Kosmek – naczynie limfatyczne (L), enterocyty, komórki kubkowe, limfocyty (Ly

Jelito cieńkie – fałdy okrężne (b. podśluzowa), kosmki (b Jelito cieńkie – fałdy okrężne (b. podśluzowa), kosmki (b. sluzowa) i mikrokosmki enterocytów zwiększenie powierzchni chłonnej

Kosmek Krypta BŚ BPŚ

Kosmki jelitowe – brzeżek szczoteczkowy (mikrokosmki) na enterocytach

Dwunastnica jest jedynym odcinkiem jelita, zawierającym gruczoły również w błonie podśluzowej: gruczoły dwunastnicze (Brunnera), produkujące silnie zasadową wydzielinę neutralizującą kwaśną treść pokarmową przechodzącą z żołądka.

XII-ca - kosmki bł. śluzowej, gruczoły śluzowo-surowicze w bł podsluzowej, bł. mięśniowa

Dwunastnica – kosmek, gruczoł śluzowy i gr Dwunastnica – kosmek, gruczoł śluzowy i gr. Brunnera w warstwie podśluzowej

Jelito grube Składa się z kątnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym, wstępnicy, okrężnicy, zstępnicy, esicy i prostnicy.

Jelito grube -funkcje Wchłanianie wody i soli Formowanie kału Defekacja

Jelito grube Nie posiada kosmków – błona śluzowa zajęta jest przez głębokie i regularne krypty jelitowe, w których jest bardzo dużo komórek kubkowych (śluzowych), natomiast nie ma komórek Panetha. Występują także komórki walcowate (wchłaniają wodę i sole), k. macierzyste i dokrewne (substancja P, somatostatyna, chromogranina). Zewnętrzna warstwa mięśniówki nie jest ciągła – ma formę trzech taśm. W jelicie grubym nabłonek wchłania wodę i wydziela śluz, co prowadzi do formowania i zagęszczania mas kałowych.

Jelito grube – brak kosmków, krypty, grudka limfatyczna BPŚ BM GC

Ściana jelita grubego – brak kosmków liczne gruczoły, poj Ściana jelita grubego – brak kosmków liczne gruczoły, poj. grudki chłonne

GALT – układ limfatyczny związany z jelitem Migdałki podniebienne, jezykowe i gardłowe Grudki chłonne - błonie podśluzowej przełyku Pęczki Peyera – jelito cieńkie, zawierają komórki M pobierąjace antygeny z jelita i prezentujace je limfocytom Limfocyty i komórki plazmatyczne w blaszce właściwej jelita cieńkiego i grubego

Jelito grube Błona śluzowa wchłania wodę i sole i wydziela śluz W błonie śluzowej znajdują się długie proste gruczoły cewkowate zbudowane z nabłonka walcowatego. Nabłonek zbudowany z komórek: walcowatych (resorbcja), kubkowych (śluzowe), macierzystych (regeneracja) i wydzielniczych (hormony peptydowe. brak kom. Panetha (obronne)

Jelito grube rectum

Gruczoły przewodu pokarmowego Trzustka Wątroba

Trzustka jest gruczołem endo- i egzokrynnym

Wysepka Langerhansa otoczona pęcherzykami surowiczymi

Komórki pecherzykowe wytwarzają sok trzustkowy

Trzustka – funkcja egzokrynna Wydziela enzymy trawienne trawiące: białka – trypsynogen, chymotrypsynogen, karboksypeptydazę Tłuszcze – fosfolipazę Skrobię - amylazę DNA/RNA - nukleazy

Wątroba – centralny organ metaboliczny organizmu Synteza białek krwi – albumin, protrombiny, fibrynogenu Utlenianie aminokwasów i synteza mocznika Glukoneogeneza – synteza glukozy z aminokwasów i lipidów Utlenianie nukleotydów i synteza kwasu moczowego Wydalanie bilirubiny Magazynowanie glikogenu Utlenianie kwasu mlekowego Metabolizm toksyn i leków Wytwarzanie żółci i udział w trawieniu tłuszczów

Naczynia wątroby – układ wrotny Doprowadzające: Tętnica wątrobowa – tętnice okołozrazikowe –sinusoidy Żyła wrotna – żyłki doprowadzające – sinusoidy Odprowadzajace: Sinusoidy- żyła centralna (ż. śródzrazikowa) – ż. wątrobowa- ż. Główna dolna

Wątroba – jednostką funkcjonalną są zraziki Zrazik tworzą: Żyła centralna do której zbieżnie uchodzą sinusoidy (naczynia włosowate) Hepatocyty otaczające każdy sinusoid Ułożone na obwodzie przestrzenie bramno- żółciowe zawierające tetnicę, żyłę międzyzrazikową i przewód żółciowy (triada)

Wątroba – jednostką funkcjonalną są zraziki

Komórki wątroby Hepatocyty – bogate w organelle Mitochondria - >1000 Peroksysomy - 200-300 Poliploidalne jądra Bogata ER, AG Złogi glikogenu i tłuszcze w cytosolu Komórki żerne ( Browicza-Kupffera) pochodne monocytów

Komórki żerne wątroby