UKŁAD WYDALNICZY

Wydalanie Wydalanie (ekskrecja) to proces usuwania z organizmu zwierzęcego szkodliwych lub zbędnych produktów przemiany materii oraz nie strawionych części pokarmu i przypadkowych składników z nim pobranych np.: -amoniak -mocznik -kwas moczowy -dwutlenek węgla (wydalany przez płuca) -woda jako mocz, pot (skóra-termoregulacja), para wodna (płuca) -nadmiar soli mineralnych -szkodliwe substancje białkowe -barwniki żółciowe: sterkobilina, bilirubina, urobilina Do narządów wydalniczych zaliczamy nerkę, a także skórę i płuca. Produkty musza zostać usunięte z organizmu, gdyż zagrażają one równowadze, jaka istnieje w ustroju. Równowagę zapewniają nerki, które regulują objętość i ciśnienie krwi, zawartość wody w organizmie, gospodarkę mineralna oraz utrzymują odpowiedni odczyn (kwasowość) krwi i limfy. Nerki wraz z moczowodami, pęcherzem moczowym i cewka moczowa stanowią układ moczowy.

Układ wydalniczy Układ wydalniczy ssaków to układ składający się z najczęściej dwóch nerek, żył odprowadzających, tętnic doprowadzających, moczowodów, pęcherza moczowego(nie ma go u ptaków) i cewki moczowej. Układ wydalniczy jest anatomicznie i rozwojowo powiązany z układem rozrodczym

BUDOWA UKŁADU WYDALNICZEGO

Nerka to najważniejszy narzad układu wydalniczego, waży od 120 do 170g i ma kształt fasoli. W nerce wyróżnia się: 1.dwie powierzchnie: -przednia -tylna 2.dwa brzegi: -boczny -przyśrodkowy 3.dwa końce: -górny -dolny Od strony przyśrodkowej jest wnęka nerki, która prowadzi do zatoki nerkowej. We wnęce znajduje się moczowód, żyła i tętnica nerkowa. Nerkę osłania torebka włóknista, torebka tłuszczowa i pokrywajaca je od zewnatrz powięz nerkowa.

Nerka to parzysty narzad w przestrzeni zaotrzewnowej w jamie brzusznej Nerka to parzysty narzad w przestrzeni zaotrzewnowej w jamie brzusznej. U człowieka nerki leża po obu stronach kręgosłupa, prawa jednak niżej niż lewa. Obie znajduja się na wysokosci drugiego kręgu lędzwiowego i ostatniego kręgu piersiowego. Główne zadania nerek to: -usuwanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii -zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu, które ulegają przefiltrowaniu do moczu pierwotnego (resorpcja) -regulacja objętości płynów ustrojowych -wpływ na ciśnienie tętnicze krwi (układ renina-angiotensyna-aldosteron) -wpływ na prawidłowa erytropoezę (produkcja erytropoetyny) -wpływ na równowagę kwasowo-zasadowa (pH krwi), dzięki możliwości zakwaszania moczu -wpływ na układ kostny przez produkcję aktywnych postaci witaminy D3 Budowa nerki Nerkę można podzielić na 3 warstwy: -kora nerki z tkanki łącznotkankowej, tu znajdują się kłębuszki nerkowe -rdzeń z piramid nerkowych -miedniczka nerkowa, która przechodzi w moczowód

Kłębuszek nerkowy to splot włosowatych naczyń krwionośnych otoczonych torebka. Od niej odchodzi kanalik nerkowy, który wije się i zawraca, tworząc pętlę. Gdyby rozwinąć wszystkie kanaliki kłębuszków i połączyć, razem miałyby długość 80 km! Rdzeń nerki tworzą kanaliki nerkowe, uchodzące do kanalików zbiorczych, które otwierają się do miedniczki nerkowej. Podstawowa jednostka czynnościowo-strukturalna nerki to nefron.

Nefron składa się z ciałka nerkowego i kanalika krętego Nefron składa się z ciałka nerkowego i kanalika krętego. Ciałko nerkowe otacza kłębek naczyń włosowatych tworząc tzw. krążenie czynnościowe nerki. Powstaje tu również mocz pierwotny (woda, mocznik, sole mineralne cukier i aminokwasy), który spływa następnie do kanalika i przechodzi w mocz ostateczny. Zmiana ta polega na resorpcji wody i przefiltrowanych substancji (np. glukozy) oraz na wydzieleniu do moczu ostatecznych produktów przemiany materii. Jeśli w moczu znajdzie się cukier, będzie to świadczyło o zbyt małej ilości insuliny we krwi, czyli o chorobie trzustki. Zbyt duża ilość białka świadczy natomiast o chorobie samych nerek. Przewlekłe stany chorobowe nerek mogą spowodować niewydolność nerek. Jedynym wyjściem w tej sytuacji jest sztuczna nerka lub przeszczep. Aby temu zapobiec tym schorzeniom należy dbać o higienę okolic ujścia dróg moczowych, prawidłowe odżywianie i ruch.

Funkcje nefronu: -filtracja kłębkowa - zachodzi ona w torebce Bowmana, która otacza kłębek naczyń włosowatych tętniczych (jeden z czynników warunkujących wysokie ciśnienie hydrostatyczne krwi), w jej wyniku powstaje mocz pierwotny jako przesącz osocza krwi, do którego nie przedostają się tylko elementy morfotyczne krwi oraz wielocząstkowe białka, a zawiera glukozę, aminokwasy, sole mineralne, witaminy, mocznik. W ciągu minuty pompowanych jest około 1,2 litra krwi, objętość wytwarzanego moczu pierwotnego wynosi około 180 litrów na dobę. -resorpcja obowiązkowa - zachodzi w kanaliku krętym pierwszego rzędu, polega na odzyskiwaniu części przefiltrowanych składników osocza. Składniki te przechodzą ze światła kanalika przez nabłonek do oplatających go naczyń krwionośnych. Zachodzi tu transport aktywny glukozy, aminokwasów, kwasów tłuszczowych, niskocząsteczkowego białka, witamin i jonów sodu. Odbywa się tu też zgodny ze zjawiskiem osmozy bierny transport wody i czynny transport jonów. -sekrecja - zachodzi w kanaliku krętym pierwszego rzędu i polega na aktywnym wydzielaniu do światła kanalika substancji zbędnych lub toksycznych. -resorpcja wody i zagęszczanie moczu - proces bierny, który zachodzi w ramieniu zstępującym pętli Henlego, które jest przepuszczalne dla tych składników. -resorpcja czynna jonów sodu i mocznika - proces czynny, który zachodzi w ramieniu wstępującym pętli Henlego. -resorpcja czynna wody i soli mineralnych - proces ten zachodzi w kanaliku krętym drugiego rzędu.

Od nerki biegnie przewód wyprowadzający - moczowód, kończący się w pęcherzu moczowym. Ten ostatni ma ujście cewka moczowa na zewnątrz. U mężczyzn cewka moczowa jest również przewodem wyprowadzającym spermę, natomiast u kobiet jedynie wyprowadza mocz z pęcherza. Pęcherz moczowy Ściany pęcherza są bardzo rozciągliwe i elastyczne. Jeśli w narządzie tym znajdzie się około szklanki moczu, zakończenia nerwów znajdujących się w jego ściankach "informują" mózg, że pęcherz powinien zostać opróżniony. Jeśli tego nie zrobimy, będzie się on dalej napełniał, do pojemności 0,7 litra. W skrajnych warunkach w pęcherzu może zmieścić się aż 1,7 litra moczu. Wypływ moczu następuje w wyniku skurczu mięsni pęcherza i rozkurczu zwieracza pęcherza moczowego. Jest to akt odruchowy, którego uczymy się za pomocą kory mózgowej mając 1,5 roku. Jednak zbyt wypełniony pęcherz mimowolnie oddaje mocz.

PRZYSTOSOWANIA ZWIERZĄT DO WYDALANIA

Najważniejszą cechą ssaków jest możliwość resorpcji wody bez mocznika Najważniejszą cechą ssaków jest możliwość resorpcji wody bez mocznika. jednak do życia ssaki potrzebują wody, która ma stanowić 70% masy ich ciała. Ciśnienie osmotyczne płynów ciała ssaka jest ustalone i musi być utrzymane dla zapewnienia jego funkcjonowania. Układem regulującym to ciśnienie jest przede wszystkim układ wydalniczy. Ma on za zadanie usuwać u ssaków rozpuszczalny w wodzie mocznik, a u gadów i ptaków nierozpuszczalny kwas moczowy. Związane jest to z typem rozrodu. U gadów i ptaków rozwijających się w jaju, produkty przemiany materii musza być zmagazynowane przy bardzo ograniczonej ilości wody. U ssaków zarodek wydala te produkty przez łożysko do krążenia matki, do czego nadaje się rozpuszczony w wodzie mocznik. Zwierzęta różnią się też powstawaniem nerek. U ssaków rozwija się i funkcjonuje sródnercze, które pojawia się po urodzeniu u stekowców, torbaczy i niektórych łożyskowców. Jednak już w życiu płodowym zaczyna się rozwój zanercza, tworzącego nerki. Kolejna różnica jest to, że u torbaczy, owadożernych, nietoperzy i zajęczaków nerka składa się z jednego płata. Płetwonogi, walenie i niedźwiedzie maja budowę nerki groniasta, czyli złożona z wielu odrębnych płatów. Nerka pozostałych ssaków jest jednolita zewnętrznie i wielopłatowa.

U ssaków, które nie musza oszczędzać wody, zdolność do koncentracji moczu jest niewielka. Pobierają one wodę poprzez picie, co umożliwia im zarówno ochładzanie organizmu poprzez parowanie, jak i zapewnia dostateczna ilość cieczy dla wydalania produktów przemiany materii. W innej sytuacji są ssaki żyjące na pustyniach, które nie maja dostępu do wody w stanie płynnym. Gatunki drapieżne i owadożerne pobierają wodę od swych ofiar. Trudniejsze zadanie maja pustynne ssaki roślinożerne. Prowadza one nocny tryb życia, a dzień spędzają w norach, gdzie temperatura jest znacznie niższa, a wilgotność wysoka. Ciekawostka jest gryzoń piaskówka, która odżywia się słonoroslinami, których tkanki są bogate w wodę, ale zawierają wysoki procent soli. Nerki tych gatunków mogą produkować mocz o wartości osmotycznej czterokrotnie większej od człowieka. Skoczkowate gryzonie pustynne w ogóle nie pija wody i zadowalają się suchym pokarmem. Ich nerki zdolne są do wielkiej koncentracji moczu, kał jest bardzo suchy, a nocny tryb życia i budowa nor pozwala im uniknąć utraty wody w celu obniżenia temperatury ciała.

Duże ssaki pustynne, np. wielbłąd, nie moga uniknąć przebywanaia na słońcu. Wbrew pozorom wielbłąd nie ma dodatkowego zapasu wody, a jego garb to zapas pokarmu. Zdolność życia bez wody przez kilkanaście dni jest oparta na bardzo oszczędnej gospodarce wodnej. Bez wody wielbłąd wykazuje znaczne wahania temperatury ciała dochodzące do 6 stopni Celsjusza. W nocy temperatura spada do 35, a w dzień wynosi nawet 40. Organizm wchłania więc ciepło w dzień, nie uruchamiając mechanizmów obronnych, a rozprasza je w nocy. Równocześnie mocz wielbłąda jest bardzo stężony. Większa cześć wody wydalanej z moczem zużywają ssaki dla rozpuszczenia mocznika. U wielbłąda przy braku wody ilość wydalanego mocznika jest znikoma, albo nawet brak go w moczu. Prawdopodobnie mocznik przedostaje się do żwacza, gdzie zostaje zużyty przez symbiotyczne bakterie do produkcji białek. Również kał wielbłąda jest bardzo suchy (na 100g suchej masy kału wydala 76g wody gdy bydło domowe wydala 566g). Utrzymanie stałego ciśnienia osmotycznego krwi jest problemem także ssaków morskich. Koncentracja soli w wodzie morskiej jest wyższa niż koncentracja moczu człowieka, toteż picie wody morskiej powoduje utratę wody dla wydalenia soli. Płetwowce i zębowce zyskują wodę z pokarmem, natomiast fiszbinowce, spożywają skorupiaki, które maja zdolność koncentracji moczu.

CHOROBY

Kamica Nerkowa Rodzaje kamieni nerkowych: -fosforanowo-wapniowe -szczawianowo-wapniowe -z kwasu moczowego (nie widoczne na RTG) -cystynowe -struwitowe (powstające w przebiegu przewlekłych zakażeń układu moczowego bakteriami wytwarzającymi ureazę - enzym rozkładający mocznik na amoniak i dwutlenek węgla) Przebieg choroby: -bezobjawowy przebieg choroby, kiedy drobne złogi mogą zostać wydalone w sposób bez bólowy -hematuria (krwiomocz) -dysuria (czyli częste i bolesne oddawanie moczu) -bóle brzucha o zmiennej lokalizacji -zakażenie dróg moczowych -kolka nerkowa (ostry i bardzo silny ból, z okolicy lędźwiowej w kierunku dolnym, które powstaje przy przemieszczaniu się kamienia przez moczowód)

Rozpoznanie: -przeglądowe RTG jamy brzusznej -urografia (badanie radiologiczne mające na celu uwidocznienie nerki dróg moczowych oraz ocenę czynności nerek) -USG jamy brzusznej Objawy: -przerywany ból w okolicy nerek promieniujący w kierunku pachwin -nudności i wymioty -uczucie ucisku i napięcia w żołądku -mocz zabarwiony krwią -podwyższona temperatura ciała, uczucie zmęczenia i ogólnego rozbicia Przyczyny powstawania: -złe odżywianie, -podwyższony poziom wapnia we krwi, -nadmierne spożywanie mleka Leczenie: -środek przeciwbólowy i rozkurczowy podany przez lekarza (jeśli kamień nie jest duży może on wówczas wydostać się z moczem) -przeprowadzenie operacji w przypadku większych kamieni. Istnieje również możliwość rozbicia kamieni ultradźwiękami [litotryptor] zabieg nie wymaga interwencji chirurgicznej, wykonywany bez narkozy, trwa od 30 do 45 minut.

Moczówka Prosta Moczówka może przybrać postać: -centralna (przysadkowo-podwzgórzowa) związana z zaburzeniami wydzielania hormonu antydiuretycznego (zagęszczającego mocz) -nerkowa (niezdolność zagęszczania moczy, wydalanie nadmiernych ilości wody przez nerki, co może spowodować przewlekła niewydolność nerek, zatrucie litem, choroby śródmiąższowe nerek, przewlekła hiperkalcemię czyli podwyższenie poziomu wapnia we krwi, hipokaliemię, czyli stężenie potasu w surowicy krwi mniejsze niż 3,6 mmol/l, Objawy: -poliuria (wielomocz - wydalanie ponad 3 litrów moczu na dobę) -polidypsja (objaw polegający na nadmiernym spożywaniu płynów) -niezdolność do zagęszczania moczu. Przyczyny: -często zdarza się, że nie zna się jednoznacznej przyczyny. -łagodne i złośliwe guzy mózgu i/lub przysadki mózgowej -po operacjach na OUN (Ośrodkowy Układ Nerwowy) -po urazach głowy Leczenie: -leczenie operacyjne -objawowa farmakoterapia (leczenie chorób przy użyciu leków)

Zapalenie Pęcherza Moczowego to najczęstszy, przeważnie bakteryjny stan zapalny dróg moczowych. Zapobieganie: -picie dużej ilości płynów, dbanie o higienę osobista, nie wstrzymywanie moczu. Objawy: -uczucie bólu i pieczenia w czasie oddawania moczu, często mocz o nieprzyjemnym zapachu. Diagnostyka: -badanie ogólne moczu. Leczenie: -antybiotyki chemioterapeutyki, leki przeciwbólowe i rozkurczowe. -picie dużej ilości płynów (częste oddawanie moczu - wypłukiwanie czynników chorobotwórczych) -przyjmowanie witaminy C, pić płyny zakwaszające mocz (niekorzystne środowisko dla bakterii)

Mocznica (uremia) to zestaw objawów spowodowanych końcowym upośledzeniem funkcji nerek (niewydolności nerek). Dochodzi do szeregu zaburzeń, które dotyczą całego organizmu i praktycznie wszystkich jego narządów. Przyczyny: -pierwotne lub wtórne glomerulopatie -nefropatia cukrzycowa -cewkowo-śródmiąszowe choroby nerek -nefropatia nadciśnieniowa -choroby naczyń: -zwężenie tętnicy nerkowej -naczyniowe stwardnienie nerek -choroby małych naczyń -wilotorbielowatosć nerek (uwarunkowane genetycznie występowanie torbieli kory i rdzenia nerki) -pierwotna lub wtórna amyloidoza (schorzenie polegające na odłamywaniu się różnych rodzajów nieaktywnego biologicznie białka o budowie nierozgałęzionej) -nowotwory układu moczowego -szpiczak mnogi

Objawy: -narastająca drażliwość -pobudliwość lub senność -uczucie drętwienia i kurcze kończyn -niesmak w ustach -nudności, wymioty, czasem biegunka -niedokrwistość -uporczywe bóle głowy -zaburzenia rytmu serca -suchość i łuszczenie się skóry -mocznicowy zapach ust -hiponatremia (obniżony poziom sodu w surowicy krwi 135-145 mmol/l) / hipernatremia -hperkaliemia (stan w którym stężenie jonów podstawowych K+ w surowicy krwi przekracza wartość 5,3 mmol/l. / hipokaliemia -nadciśnienie tętnicze -niewydolność serca lub obrzęk płuc -zapalenie osierdzia -kardiomiopatie (grupa chorób dotyczących mięśnia sercowego - różne typy jego uszkodzenia) -przyspieszenie rozwoju procesu miażdżycowego -niedocisnienie -bladość skóry -przebarwienia -świąd (odczucie pochodzące ze skóry, wywołujące chęć drapania lub pocierania) -wybroczyny (są to małe czerwone lub fioletowe plamki na ciele spowodowane przez niewielkie krwawienia z uszkodzonych naczyń kapilarnych)

-hipotermia -zaburzenia wzrostu -bezpłodność -zapalenie żołądka i jelit -krwawienia żołądkowo-jelitowe -kurcze mięsni -śpiączka -leukopenia (stan hematologiczny objawiający się obniżeniem leukocytów we krwi obwodowej (4000-10 000) -hipersplenizm (powiększeniu śledziony towarzysza objawy: niedokrwistość, leukopenia[obniżenie leukocytów we krwi], trombocytopenia [obniżenie trombocytów we krwi]) -splenomegalia (powiększenie śledziony) Chory, u którego nie podjęto działań leczniczych, zapada stopniowo w głęboką śpiączkę wskutek działania substancji toksycznych na mózg. Oddech staje się wolny i głęboki. Leczenie: -leczenie zachowawcze jest trudne i rzadko przynosi trwalsza poprawę. -leczenie nerkozastępcze pozwala na zastąpienie czynności uszkodzonych nerek. -w części przypadków zabieg przeszczepienia nerki.