Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 14): Migracje a etniczność (polityka wielokulturowości, kultura i tożsamość imigrantów)  

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 1. Kultura i tożsamość a integracja imigrantów w Europie: globalizacja oraz kierunki migracji; zmiana struktury etnicznej społeczeństw przyjmujących oraz kwestie demograficzne; „nowe mniejszości” – uznanie a kultura większości; polityka migracyjna – prawa człowieka a wymogi państwa; migracje jako zjawisko o charakterze kulturowym – problem: kultura a migracje (podział kultury A. Kłoskowskiej – kultura bytu, społeczna i symboliczna); znaczenie obecności (i ochrony kultury) imigrantów wynika z jej dużej roli identyfikacyjnej i społecznej.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 2. Charakter kulturowy grup imigranckich w Europie: jednolitość i zróżnicowanie grup imigranckich (etnonimy – „Azjaci”, „Arabowie”, „Turcy”; podziały wewnętrzne – krajowe i regionalno-kulturowe); tendencja do ujednolicania imigrantów według kryterium: 1.  religijnego („muzułmanie”, „hindusi”, „buddyści” etc.); 2.  „swój – obcy” (obcokrajowcy); 3.  legalności pobytu (kwestie otrzymania obywatelstwa kraju osiedlenia); tendencja pośrednia – przykład „Franco-Maghrebins” (muzułmanie z Maghrebu w francusko-języcznych krajach Europy Zachodniej); czy imigranci stanowią ukształtowane w pełni społeczności? – są raczej kontinuum odzwierciedlającym stopień integracji ze społeczeństwami przyjmującymi.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 3. Charakter społeczny grup imigranckich: wielodzietność i znaczenie rodziny („pro-rodzinność” prawa migracyjnego); „młodość” demograficzna; dążenie do odtwarzania „własnego” środowiska etnicznego (tzw. „dzielnice kolorowe”); bezrobocie i marginalizacja zawodowa; problem przestępczości; negatywny stereotyp i postrzeganie społeczne.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 4. Religia i zjawisko mobilizacji kulturowej imigrantów: brak potwierdzenia tezy o „naturalnej” asymilacji drugiego pokolenia imigrantów; religia jako podstawowa płaszczyzna identyfikacji oraz „protestu kulturowego” – zjawisko „mobilizacji etno-religijnej” („zwrot ku religii”); przykład „re-islamizacji drugiej generacji” muzułmańskich imigrantów we Francji; relacje z krajem pochodzenia; problemy mobilizacji etnicznej i tworzenia „pan-etnicznej” płaszczyzny identyfikacji.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 5. Zmiana dyskursu społecznego na temat imigrantów w Europie: charakter ich imigracji (szybka) oraz zasadniczo odmienna od dotychczasowych migracji - traktowanie jej jako zagrożenia kulturowego; imigracja w programach partii politycznych (podziały polityczne, anty-imigrancka retoryka); organizacje i ruch na rzecz przeciwdziałania rasizmowi; ewolucja nastawień społecznych – od „szowinizmu dobrobytu” do „szowinizmu kulturowego”; dyskusja na temat wielokulturowości społeczeństw europejskich – w centrum znajduje się „islam” w Europie.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 6. Dyskusja na temat integracji imigrantów w Europie: ewolucja koncepcji i polityki związanych z imigracją (jak sprostać przemianom etnicznym i kulturowym w związku z imigracją?); znaczenie pojęcia „integracja” i popularność tej koncepcji w Europie – dlaczego (perspektywa państwa narodowego)?; integracja a kultura – dwa warunki: uznania praw imigrantów do utrzymania własnej kultury (religii, języka i odtwarzania własnych etnicznych instytucji) przy wsparciu państwa; oczekiwanie udziału imigrantów w życiu społeczeństwa przyjmującego (dlatego oczekuje się id nich np. znajomości języka oficjalnego), przestrzeganie przez państwo zakazu dyskryminacji i zapewnienia równości; aby polityka integracji była skuteczna wymaga spełnienia obu tych założeń.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 7. Polityka wielokulturowości („wielokulturowa integracja”) - możliwe użycie terminu: zróżnicowanie kulturowe (obiektywne); ideologia emancypacji artykułowana przez różne mniejszości imigranckie; filozofia polityki państwa wobec „różnic kulturowych”; podstawa (i zasady) polityki państwa wobec tych grup. szerokie i wąskie rozumienie: szerokie - obejmuje każdy fakt różnicowania kulturowego (np. płeć); wąskie – etniczne, odnoszące się głównie do społeczności imigracyjnych. słabe i mocne rozumienie: (słabe – jako moda na muzykę, jedzenie itp.; mocne - doktryna i działania polityczne.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 8. Integracja i kultura imigrantów w ramach współczesnej filozofii politycznej: Charles Taylor – „polityka uznania”; Will Kymlicka - „sprawiedliwość etnokulturowa” i jej zasady wobec imigrantów: uprzywilejowanie mniejszości w procedurach kwalifikacyjnych (affrmative action) w konkursach o pozycje w sektorze publicznym; gwarancja miejsc we władzach publicznych (kwoty); rewizja programów nauki historii i literatury; elastyczne godziny pracy ze względu na święta i tolerancja w sprawie ubioru; edukacyjne programy antyrasistowskie (dla policji i służby zdrowia); wspomaganie wydarzeń kulturalnych oraz programów studiów etnicznych; regulacje dotyczące stereotypów etnicznych w mediach (polityczna poprawność).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 9. Zalety i wady polityki wielokulturowości: zalety: pogodzenie zasad pluralizmu kulturowego z regułami demokracji; utrzymania spoistości państwa (pomoc dla wykluczonych); zachowanie tożsamości kulturowej i rozwój poczucia obywatelskości wśród imigrantów; zadośćuczynienie imigrantom (mniejszościom) za minione krzywdy; wzbogacenie życia kulturowego społeczeństwa. wady: uprzywilejowanie imigrantów, sprzeczne z zasadami demokracji; podtrzymywania odrębności kulturowej i społecznej przez imigrantów, co zmniejsza ich szanse na pełną integrację (żyją obok siebie); trudności w utrzymaniu spoistości państwa i solidarności wszystkich obywateli; prowadzi do konfliktów etnicznych, których ofiarami są p.w. imigranci.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 10. Ochrona praw kulturowych – kultura imigrancka: problem „uobiektywnienia” kultury imigranckiej (czym naprawdę jest kultura imigrancka?), która prowadzi do „sprzeczności kulturowych” i sporów publicznych dotyczących np. poligamii, świąt, ubioru itp.; problem rozumienia „społeczności imigranckiej” w polityce państwa – chroniona jako pełna grupa, czy też pewne jej właściwości?, stąd dyskusja na temat praw grupowych i indywidualnych; pytania i spory: jak daleko państwa i społeczeństwa europejskie mogą uznawać i popierać zróżnicowanie kulturowe niesione przez imigrantów?; w jaki sposób można otworzyć tożsamość narodową społeczeństwa gospodarzy na „innych”?

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 11. Ochrona praw kulturowych – religia: religia jako wartość „rdzenna”; polityka i rozwiązania prawne w Europie dotyczące religii; wyzwania dotyczące uznania islamu: symbole religijne w sferze publicznej: ochrona wolności religijnej; szkolnictwo i uznawanie „innego” kalendarza. laickość państwa i miejsce religii w życiu publicznym: tam, gdzie status islamu został określony prawnie, tam konflikty są mniejsze; „stare” społeczności islamskie w Europie. wielkie wyzwanie dla społeczeństwa przyjmującego i imigrantów: religia ma być „prywatna”, czy publiczna?

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 12. Ochrona praw kulturowych – język: różne podejścia do ochrony języka imigrantów; nauka języka kraju przyjmującego a własnego języka; język w oświacie, mediach itp. – czy ma być obecny w nich punkt widzenia „gospodarzy”, czy imigrantów?; generalne wyzwania (sprzeczności!) w ochronie praw kulturowych imigrantów: chronić je kosztem „wyobcowania” imigrantów ze społeczeństwa przyjmującego?; odrzucić ochronę praw kulturowych kosztem utrzymania ich dyskryminacji i pozbawienia ważnego źródła kapitału społecznego.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 13. Ochrona praw kulturowych – instytucje: podobieństwa polityk integracji imigrantów zakresie rozwiązań wyzwań instytucjonalnych; zróżnicowanie (krajowe, regionalne i ze względu na poszczególne grupy imigranckie) instytucjonalne ochrony, które prowadzą do różnych skutków w zakresie integracji imigrantów; stały (ale ważny) problem – chronimy prawa jednostki, czy prawa grupy? ochrona kultury poprzez prawa indywidualne czy grupowe? współpraca administracji publicznej ze społecznościami imigracyjnymi: stowarzyszenia imigranckie; specjalne komisje i ciała konsultacyjne; problem – ich reprezentatywność i demokratyczność.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 14. Wymiar tożsamościowy integracji imigrantów: rozumienie pojęcia „tożsamości”: wymiar indywidualny i grupowy; kultura (ojczysta) a tożsamość; zjawisko „akulturacji”. „dwukulturowość” (rzadko bywa symetryczna); kulturowa integracja „drugiego pokolenia” imigrantów oraz „powrót trzeciego pokolenia Hansena”; tożsamość kulturowa (narodowa) a państwowa imigrantów; model postaw akulturacyjnych Berry’ego: asymilacja, separacja, integracja i marginalizacja.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 14a. Model postaw akulturacyjnych Berry’ego: asymilacja, separacja, integracja i marginalizacja: asymilacja- gdy jednostka nie chce zachować własnej identyczności kulturowej i aktywnie włącza się w codzienne kontakty z innymi kulturami; integracja - jednocześnie występuje chęć zatrzymania własnej kultury i aktywne kontakty z nową kulturą; separacja - jednostki wstępujące do nowej kultury nie są nią zainteresowane, tylko pozostają nadal w swojej kulturze; marginalizacja - gdy możliwość zachowania kultury własnej jest niewielka, a także występuje małe zainteresowanie dla relacji z innymi. Często jest to spowodowane wykluczeniem lub dyskryminacją.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 14 15. Wskaźniki poziomu integracji kulturowo- tożsamościowej: wskaźniki dotyczące języka; znajomość języka kraju przyjmującego; język używany w domu; znajomość języka ojczystego w mowie i piśmie. wskaźniki znajomości „nowej” kultury i podtrzymywania „starej”: znajomość symboli, instytucji i wzorów kulturowych kraju przyjmującego (porównanie z poziomem wiedzy w tym społeczeństwie); utrzymywanie tradycyjnych wzorów kulturowych (np. uczęszczanie na nabożeństwa, święta etniczne itp.) oraz/lub korzystanie z etnicznych mass mediów; zachowania kulturowe w sytuacjach codziennych. wskaźniki dotyczące identyfikacji: samoidentyfikacja imigranta – ze swoim „nowym”, czy „starym krajem?