Systemy Operacyjne (2) UNIX i LINUX

System Operacyjny UNIX system dla róznych komputerów: mikrokomputerów, stacji roboczych, superkomputerów powstał w latach 60-tych (Ken Thompson, Dennis Ritchie z Bell Laboratories) 1988 powołano oraganizację UNIX International (ponad 200 członków: AT&T, Control Data, Fujitsu, ICL, Motorola, NRC, NEC, Olivetti, Sun Microsystems, Toshiba,... )standaryzacja

260 wersji UNIX SCO Unix Open Server 5, opracowany przez kalifornijską firmę Santa Cruz Operation; AIX (Advanced Interactive eXecutive) na stacje robocze RISC serii 6000 firmy IBM A/UX (Apple Unix), dla MacIntoshy HP-UXna komputery Hewletta-Packarda (początkowo znana jako AP-UX) oraz unixopodobny system MPE/iX Irix na komputery Silicon Graphics Sinix, na komputery Siemens-Nixdorf SunOS i Solaris, na komputery Sun Ultrix, Digital Unixi Unixo-podobny system OSF na komputery firmy DEC Inne: Coherent - najtańszy komercyjny Unix,  IBM-PC Xenix - najstarszy na PC

LINUX Jedna z najpopularniejszych wersji Unix (darmowy) dzieło Linusa Torvalda z Finlandii, Skromne wymagania, na PC i stacje robocze trudny w konfiguraci i instalacji. Możliwości uruchomiania programów dla Windows - za pomocą emulacji lub pakietu WINE.

CECHY UNIX’a wielodostępność (16 – kilkaset osób) wieoloprocesowość (wielozadaniowość) – mechanizmy synchronizacji i komunikacji hierarchiczny system plików (katalogi, pliki i urządzenia zewnętrzne = pliki) wykonywanie operacji we/wy niezależnie od typu urządzenia dużo programów narzędziowych (kompilatory języków: C, Pascal, Fortran, Basic, Cobol) kontrola uprawnień dostępu

Struktura systemu użytkownicy końcowi tryb użytkowania tryb jądra Oprogramowanie użytkowe (edytory, kompilatory, itp.) Funkcje systemowe (open, close, wait, read, exit) Jądro Systemu Operacyjnego UNIX (zarządzanie pamięcią, procesami, urządzeniami, systemem plików) Sprzęt komputerowy (procesory, pamięć, dyski, itp.) użytkownicy końcowi tryb użytkowania tryb jądra złącze z użytkownikiem złącze funkcji systemowych

UNIX- struktura Jądro – warstwa wewnętrzna: obsługa przerwań, przydział czasu procesora, realizacja procesów, zarządzanie pamięcią. warstwa zewnętrzna – zestaw procesów odpowiadających za wykonywanie programów systemowych i programów użytkownika powłoka (shell) – proces warstwy zewnętrznej odpowiadający za komunikację z uzytkownikiem (interpretację poleceń) zwykle dostępne są dwie powłoki: Bourne Shell oraz Bercley C Shell

System plików logiczny system plików: każde urządzenie, plik i katalog traktowane są jak plik (niezależnie od typu i lokalizacji) istnieje jeden wyróżniony system zawierający katalog pierwotny (root – korzeń systemu) – musi znajdować się na HD do katalogu pierwotnego dołączone są inne systemy plików (na dyskach, dyskietkach, taśmach itd.)

Hierarchiczna struktura katalogów Każdy zbiór informacji traktowany jest jak plik – katalog jest plikiem zawierającym listę plików, oraz (..) odnośnik do katologu nadrzędnego (rodzica) do każdego katalogu musi istnieć odwołanie w conajmniej jednym katalogu nadrzędnym cechy plików: brak struktury wewnętrznej – ciąg znaków zakończony EOF nazwa, wielkość, właściciel, czas powstaniam prawa dostępu

Nazwy plików dowolny ciąg 14 znaków ASCII (bez / * ? { } < > & spacja) duże i małe litery są rozróżnialne – zaleca się małe nie mogą zaczynać się od kropki nie mają rozszerzeń (programy użytkowe mogą ich potrzebować): .a – pliki archiwalne .c – programy w C .f – programy w Fortranie .p – programy w Paskalu .s – programy asemblerowe .h – zbiór wierszy definicyjnych dla C .i – pliki wynikowe procesor C .o - moduł programu w postaci wynikowej

Maski * dowolny ciąg znaków ? zastąpienie jednego znaku [] zastąpienie znakiem z nawiasu: test*: test_1, testowy.xxx, lub tester test?: test1, test. , test_ [AOE]la: Ala, Ola, Ela

--- Atrybuty prawa dostępu - 9 bitów: - --- --- --- rwx katalog? prawa właściciela prawa grupy prawa pozostałych użytkowników r – prawo czytania w – prawo pisania x - prawo wykonywania (execute) - rwx rwx rwx  pełne uprawnienia

chmod [kto][+/- co] [plik] Zmiana atrybutów chmod [kto][+/- co] [plik] kto a – all wszyscy u – user użytkownik g - grupa o - pozostali chmod a+r * co + nadanie odebranie = nowe niezależne od poprzednich r – prawo czytania w – prawo pisania x - prawo wykonywania

komendyUNIX login - rozpoczęcie sesji:{ login użytkownik }      login   - rozpoczęcie sesji:{ login  użytkownik }                                    lub:     { login  użytkownik }                                                { password  hasło } logout    - zakończenie sesji {ctrl-D, exit } passwd - zmiana hasła   program interterpretujący polecenia - shell    sh     - Bourne shell    csh - C shell    ksh

DOS-UNIX dir ls cls clear copy cp del rm deltree rm -R rmdir edit vi pico format fdformat mount umount move / rename mv type less <file> cd cd chdir more < file more file md mkdir win startx

komendy systemu who [am i] - podaje nazwy zalogowanych użytkowników pwd- podanie bieżącego katalogu {print working directory} ls      - wyświetlenie zawartości katalogu ls -l   - wyświetlenie katalogu w formie rozszerzonej cd     - zmiana katalogu mkdir  - utworzenie katalogu rmdir  - usunięcie katalogu   cat   - zawartość pliku (tekstowego) cp     - kopiowanie pliku mv    - przesunięcie lub zmiana nazwy pliku mail, mailx     - programy poczty elektronicznej man komenda- wyświetlenie podręcznika (pomocy)

początek i koniec pracy telnet  - logowanie sie na swoje konto passwd - zmiana hasla exit lub quit - zakonczenie pracy na koncie Ctrl + d "kombinacja klawiszy" - przerywa uruchomiony proces pierwszoplanowy man -wyswietla pomoc na wyspecyfikowany temat (np. man ls) wiecej informacji uzyj rozkazu: man -a man w celu przegladania stron helpu uzyj klawisza spacji ps - sprawdza ile procesow jest aktualnie uruchomionych - sprawdzaj to przed zakonczeniem pracy !!! (np. ps -a; ps -afl) kill - kasowanie uruchomionych procesow, ktore widoczne sa po uzyciu polecenia ps (gdzie PID jest numerem identyfikacyjnym procesu) (np. kill nrPID; kill -9 nrPID)

Przeglądanie katalogów i plików: pwd  - sprawdzenie gdzie się aktualnie znajdujemy w "drzewie katalogowym ls      - wyświetla nazwy plików i podkatalogów znajdujących się w aktywnym katalogu [opcje] -l - wyswietla pelne informacje o plikach (calkowita skladnia: ls -l) np.: drwxr-xr-- 2 kat uzytkow 40 Apr 21 10:40 test_1 typ pliku: - plik zwykły; b twardy lub miękki dysk; c specjalne urządzenie znakowe; d katalog; m n plik specjalny z nazwa; p potok z nazwa; s flaga uprawnienia do: r odczytu; w zapisu; x wykonania; - brak zezwolenia liczba połączeń (sciezek do np.pliku) nazwa wlasciciela nazwa grupy rozmiar np.pliku w bajtach data i czas ostatniej modyfikacji nazwa pliku -c -a -wyswietla dodatkowo pliki ukryte

cd     - przejscie do innego katalogu (folderu) [opcje] / -przejscie do katalogu podstawowego (calkowita skladnia cd /) .. -przejscie o jeden katalog w "gore drzewa katalogow" ../.. -przejscie o dwa katalogi w "gore drzewa katalogowego /nazwakatalogu/nazwacelkatalog -przejscie do katalogu o wybranej nazwie find- poszukiwanie pliku (np. find /wkatalogu -name szukananazwa) cat    - wyswietla zawartosc pliku o wyspecyfikowanej nazwie pliku (np. cat nazwapliku ; cat *) more- wyswietla zawartosc pliku - podobnie jak cat, ale z wiekszymi możliwościami

Edytor vi vi - edycja pliku (np.vi nowyplik; vi staryplik) kilka podstawowych funkcji wewnetrznych: i - przejscie w tryb edytowania (pisanie tekstu; przejscie do nastepnego wiersza [Enter];poprawki tylko w trybie rozkazow) [Esc] - przejscie do trybu rozkazow x - kasowanie znaku znajdujacego sie przy kursorze dw - kasowanie slowa w obrebie ktorego jest kursor dd - kasowanie wiersza w ktorym znajduje sie kursor :w - zapisanie :q! - wyjscie bez zapisu :x - wyjscie z zapisaniem pliku

Operacje na plikach cp       - kopiowanie plików (np. cp nazwapliku1 nazwapliku2+1; cp kopiujplik /dokatalogu) rm       - kasowanie plików (np. rm nazwapliku; rm *) mv      - zmiana nazwy pliku (np. mv staranazwa nowanazwa) oraz przenoszenie plików (np. mv nazwapliku /dokatalogu) Operacje na katalogach cp     - kopiowanie katalogów (np. copy katalog /na/nowykatalog mkdir- tworzenie katalogów (np. mkdir nazwanowegokatalogu rmdir - osuwanie katalogów (np. rmdir nazwakatalogu

Operacje pomiędzy użytkownikami who   - pokazuje aktywne konta na serwerze (np. who) finger - (szerzej) pokazuje aktywne konta na wybranym serwerze (np. finger; finger nazwakonta@serwer) talk     - interakcyjne porozumiewanie się (np. talk nazwakonta@nazwa.serwera ----> odbiorca podaje: talk nazwamojegokonta@nazwa.mojego.serwera) write  - wysyłanie wiadomości ukazujących się na ekranie drugiej osoby pod warunkiem, ze wprowadzi polecenie: mesg y (np. write nazwakonta nazwaterminala [ENTER] Czy mozesz ..... [Enter] ... to narazie ctrl +d; nazweterminala (np.ttyp1) pokazuje polecenie who) mail  - poczta elektroniczna Przyklady: mail nazwakonta [Enter] Witam Pana. Co nowego... Ctrl + d; [ENTER] mail nazwakonta1 nazwakonta2 nazwakontan < nazwaplikuzlistem [Enter]

Dodatki date - aktualna data i godzina cal - kalendarz bc       - kalkulator (np. bc [Enter] 2^2 [Enter]; wyjście ctrl + d lub quit) mc      - program podobny do NC dla DOS - dostępny w systemie Linux   Znaki ogolnego zastosowania: &         - przenoszenie procesu w tlo tj.uruchamianie dodatkowego okna obsługującego proces (np. xterm -sb &) >          - skierowanie wyniku procesu np. na plik a nie na ekran jak jest w domyśle (np. ls > nowyplik) >>       - skierowanie wyniku procesu np. na plik a nie na ekran jak jest w domyśle i dołączenie jego do istniejącego pliku (np. ls >> istniejacyplik) <          - pobranie danych do rozkazu np. z pliku (np. mail nazwakonta < nazwaplikuzlistem) |           - rozdzielenie kilku poleceń zapisanych w jednym wierszu tzw. potok (np. ls | wc -l)