opracowała: Barbara Bilińska Lekcja oglądania filmu oraz dzieła malarskiego na zajęciach języka polskiego w gimnazjum opracowała: Barbara Bilińska

Średniowiecze To czas gwałtownego rozwoju technik malarskich: tempery, oleju, fresku. Powszechna była tematyka religijna. Charakterystyczne dla średniowiecza jest hierarchiczne i idealistyczne przedstawianie postaci. Osoby ważniejsze są więc większe. Nie przywiązywano wielkiej wagi do realizmu anatomicznego, stąd liczne przekłamania w proporcjach ciała, "płaskość" postaci i obrazu. Malarstwo uzupełniano chętnie złotem, wykładając złotymi płatkami powierzchnię malowanej deski.

Renesans W renesansie nastąpiło zeświecczenie sztuki, które pozwoliło na udoskonalenie portretu, pejzażu oraz pogłębienie psychologii i symboliki dzieł poza sferę religii. Renesans wprowadził swobodniejszą kolorystykę, ożywił drugi plan na obrazie i zamiłowanie do szczegółu. W tej epoce powstało również malarstwo olejne i upowszechniło się płótno, które to wynalazki umożliwiły delikatniejszy światłocień i pogłębiony modelunek. Niezwykle istotne jest również wprowadzenie perspektywy . Renesansowa ideologia skłoniła wielu artystów do tworzenia studiów ciała ludzkiego (np. Leonardo da Vinci) oraz przyrody (np. Albrecht Dürer); w tym okresie rozwinęła się również martwa natura. Metafizyczna kreacja sztuki właściwa średniowieczu ustąpiła przed naturalizmem i tendencją do poznawania świata zewnętrznego.

Manieryzm i barok Surowa estetyka renesansu przekształciła się stopniowo w bardziej swobodny manieryzm (1510-1590), aż wreszcie w barok (1590-1680). Malarstwo barokowe jest malarstwem wielkich form (płótna są często wielometrowej długości) o bogatej ornamentyce i potężnej, pełnej rozmachu aranżacji scen religijnych. Charakterystyczne dla baroku są świetliste przestrzenie i wielkie grupy dynamicznych postaci (El Greco). Malarze często sięgali do dramatycznych scen z mitologii i historii, jak porwania, rzezie i wojny. Z drugiej strony rozwijała się wtedy martwa natura, często akcentująca przemijanie ziemskich wartości – poprzez umieszczanie na płótnie czaszek lub psujących się owoców.

Rokoko Rokoko jest często nazywane lżejszą wersją baroku. Zachowuje barokowe bogactwo stylu, ale zajmuje się błahą tematyką. Typowe dzieło rokokowe to jasna, delikatnie namalowana scena z życia dworu królewskiego.

Klasycyzm Kontrą dla rokokowego rozpasania był klasycyzm (1750-1800). Chętnie sięgano do sprawdzonych w renesansie motywów antycznych. Przedstawiane wnętrza były surowe, obowiązywała ścisła perspektywa, a postaciami byli często wodzowie i bohaterowie państwowi i mitologiczni. W epoce klasycyzmu unikano swobodnego światłocienia i rozmycia na rzecz wyraźnego kontrastu barwnego.

Romantyzm Rewolucyjne wydarzenia na świecie zmieniły sztukę we wszystkich jej przejawach. Nadeszły czasy romantyzmu (1800-1840). W malarstwie wyraził się on w zamaszystych pociągnięciach pędzla, burzliwej i dramatycznej tematyce oraz zaakcentowaniu osobowości artysty. Często powstawały wielkie ekspresyjne płótna dotyczące aktualnych wydarzeń politycznych (Eugène Delacroix) oraz udynamicznione pejzaże (jak u Turnera). Właśnie w romantyzmie tkwi zalążek przyszłego ekspresjonizmu.

Realizm Niektórzy malarze, zmęczeni gwałtownością i idealizmem romantycznego malarstwa, zapoczątkowali kierunek zwany realizmem (1840-1860), a w niektórych swoich odmianach naturalizmem. Realiści przedstawiali zwykłych ludzi, pogrążonych w codziennej, męczącej pracy, a więc żniwiarzy, kamieniarzy czy robotników. Paleta stała się ciemna i stonowana (Jean-François Millet).

Symbolizm i prerafaelici Równocześnie z realizmem wielu artystów zaczęło sięgać do mitologii, Biblii i własnej wyobraźni w poszukiwaniu symboli odzwierciedlających ich przekonania. Ogólnym określeniem tej tendencji jest symbolizm, a jednym z przejawów tej tendencji byli prerafaelici. Częste u symbolistów są odwołania do postaci biblijnych, religijne napomnienia, złożone obrazy-zagadki i wyraźne podkreślanie intelektualnego charakteru sztuki. Pierwsza fala symbolizmu miała miejsce w latach 1850 – 1870. Charakterystyczną cechą kierunku była forma wyrazu, którą stanowił szeroko rozumiany "symbol". Tyczyło się to w równiej mierze malarstwa i literatury.

Impresjonizm W tych samych latach grupa francuskich malarzy rozwinęła impresjonizm, którego naczelną ideą była obserwacja otaczającej rzeczywistości pod kątem światła i koloru. Impresjoniści rozbijali obraz na plamy światła, malowali szybkimi pociągnięciami pędzla, zapisując ich chwilowe wrażenie – impresję – którego doznali w danym miejscu przy konkretnym stanie atmosfery. Ideę tę rozwinęli puentyliści, malując przy pomocy olbrzymiej ilości maleńkich plamek, które dopiero oglądane z daleka tworzyły właściwy obraz.

Ekspresjonizm, fowizm i postimpresjonizm Pod koniec XIX wieku wielu malarzy skierowało się również w stronę własnej psychiki, obrazując mroczne strony ludzkiej duszy. Tak narodził się ekspresjonizm, akcentujący osobowość artysty i wyrazisty sposób przelania jej na płótno. Charakterystyczne dla tego kierunku są żywe, zniekształcone formy, liczne przedstawienia śmierci i cierpienia oraz samotności twórcy. Jednym z ważniejszych odłamów ekspresjonizmu jest fowizm, który rezygnuje z problemów metafizycznych, ale pozostaje przy ekspresyjnej barwie obrazu. Postimpresjonizm to zainteresowanie formą obrazu, sposobem nanoszenia farby na płótno. Był to powrót do technik starych mistrzów, przewodził tej tendencji Paul Cezanne. Vincent van Gogh natomiast był zafascynowany drzeworytem japońskim i brakiem cienia w obrazach.

Kubizm i abstrakcjonizm Impresjonistyczne zainteresowanie problemem postrzegania doprowadziło niektórych artystów do chęci doskonalszego pokazania na obrazie trójwymiarowości obiektu. Zbiegło się to z odkryciem prymitywnej sztuki afrykańskiej, która zelektryzowała artystów, z Pablem Picassem na czele. To właśnie ze zderzenia tych tendencji narodził się kubizm, pierwszy silnie zgeometryzowany kierunek malarski. W pierwszych latach XX wieku coraz śmielsze eksperymenty z porzuceniem naturalizmu doprowadziły w końcu do powstania malarstwa abstrakcyjnego. Abstrakcjoniści nie przedstawiali na swoich obrazach obiektów realnie istniejących, lecz skupiali się na konstruowaniu kompozycji obrazu jedynie z plam barwnych

Surrealizm i dadaizm Z podobnych poszukiwań powstał surrealizm, jeden z najważniejszych kierunków dwudziestowiecznej sztuki. Surrealiści również uznali, że świat widzialny jest niewystarczający dla bogatych możliwości artysty i skupili się na świecie rzeczy nieistniejących. W przeciwieństwie jednak do abstrakcjonistów, nie były kształty, które niczego nie przypominały, lecz najczęściej znane nam przedmioty umieszczone w nietypowych okolicznościach lub o zmienionych właściwościach. Surrealistyczny z natury jest dadaizm – kierunek bardziej intelektualny niż malarski, którego esencją jest wprowadzenie do sztuki elementu purnonsensu.

Inne nurty XX wieku Wszystkie powstałe od końca XIX wieku kierunki rozwijają się do dzisiaj, dając życie licznym odmianom. Tak narodził się np. ekspresjonizm abstrakcyjny i neofowizm – dzieci ekspresjonizmu. Echa surrealizmu widać w tzw. malarstwie metafizycznym oraz realizmie magicznym. Jednak dwa popularne kierunki w powojennym malarstwie XX wieku nie miały swoich bezpośrednich przodków – pop-art i op-art. Mimo podobnych nazw te dwa nurty nie mają nic wspólnego. Pop-art wynika z inspiracji kulturą popularną i likwiduje indywidualność artysty. Wedle ideologów tego ruchu (na pierwszym miejscu oczywiście Andy Warhol) sztuką są popularne opakowania, zdjęcia sławnych ludzi, reklamy itp. Twórcy pop-artu powielają popularne obrazy kultury masowej, wychwalając codzienność i zwyczajność.

Inne nurty XX wieku Op-art to natomiast sztuka optyczna, której celem jest bezpośrednie oddziaływanie na ludzkie oko. Powtarzające się na obrazach motywy geometryczne (można więc odnaleźć tu echo abstrakcjonizmu) mają pobudzać narząd wzroku i mamić go. Niektórzy twórcy op-artu zajmują się złudzeniami optycznymi.

Inne nurty XX wieku Wydawać by się mogło, że "tradycyjne malarstwo", kojarzone z realistycznym malarstwem figuratywnym, nie ma już swojego miejsca w świecie. Wielu estetyków jest wręcz zdania, że możliwości stojące przed malarstwem wyczerpały się, jako że nie ma już właściwie żadnego pola na innowację. Pogląd ten stoi jednak w sprzeczności w potrzebą twórczości i kreatywności człowieka. Tymczasem, można mnożyć przykłady, iż malarstwo końca XX wieku podejmowało próby powrotu do swoich korzeni, do malarskiego gestu oraz figuratywności.