Zjawisko motywacji do działania

DEFINICJE MOTYWACJI Motywacja to wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania (Łukaszewski, 2000). Tak szerokie ujęcie motywacji dotyczy zarówno: - mechanizmów zachowań prostych, jak i złożonych, - mechanizmów wewnętrznych, jak i zewnętrznych, - mechanizmów afektywnych i poznawczych.

Główne modele motywacji K. Madsen (1980) dokonał podziału teorii motywacji proponując cztery modele: (1)   Model homeostatyczny – źródłem motywacji jest zaburzenie homeostazy organizmu. Procesy energetyczne i poznawcze razem uruchamiają reakcję przywracająca homeostazę. (2)   Model podnietowy – źródłem motywacji zachowania jest bodziec. Uruchamia on procesy energetyczne znoszące działanie bodźca. (3)   Model poznawczy – źródłem motywacji zachowania jest przetwarzanie informacji. Działające bodźce uruchamiają procesy poznawcze, te zaś uruchamiają procesy energetyczne i kształtują reakcję. (4)   Model humanistyczny – ma indetrministyczny charakter, gdyż źródło zachowań jest wewnętrzne (zachowanie bez bodźców). Reakcje kształtowane są przez wewnętrzne procesy poznawcze i wewnętrzne procesy energetyczne, sytuacja zewnętrzna natomiast nie ma wpływu na kształtowanie motywacji zachowania, co najwyżej na przebieg zachowania.

Podejście ewolucyjne – etologia i socjobiologia Oba nurty wywodzą się od K. Darwina (wrodzony charakter zachowań). Etologia Przedstawiciele: Konrad Lorenz (1975), Nikolas Tinbergen (1976), Irenaus Eibl-Eibesfeldt (1975, 1987) Główne pojęcia i tezy: * Motywacja to gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca zachowania (fiction action pattern). Instynkt to biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania oraz mechanizm energetyczny (znajdujący się w zapleczu zachowania).

Podejście psychodynamiczne Teoria motywacji specyficznie ludzkiej. Teoria redukcji napięcia związanego z działaniem popędów (Zygmunt Freud) Główne tezy: Wszelkie zachowania są zdeterminowane Źródłem zachowań jest energia psychiczna Zachowaniem rządzą wrodzone popędy (instynkty) – popęd seksualny, popęd przeżycia (podtrzymania życia np. głód), popęd śmierci. Motywy są nieświadome, świadomość nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu zachowania. Podstawowy popęd to libido (popęd seksualny). Krytyka: A jak wyjaśnić zachowania eksploracyjne, poznawcze, manipulacyjne?

Podejście behawiorystyczne Ludzka motywacja pochodna od czynników zewnętrznych. Podstawowe pojęcia: * Popęd to wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego (popędy pierwotne i wtórne). Popęd to stan nieprzyjemnego napięcia , wzbudzenia, niepokoju, uruchamiającego czynności ukierunkowane na usunięcie tego niepokoju. * Pobudka (przynęta) to obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszenia wielkości popędu. * Wzmocnienie to każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej pobudką i/lub popędem.

Koncepcje wzmocnienia Odczuwanie potrzeby jest konieczne do wzbudzenia motywu jednak nie wystarcza do podjęcia decyzji o działaniu, które miałoby tę potrzebę zaspokoić. Ważna jest również wartość nagrody, którą zyskujemy przez to działanie i wartość kary, której możemy uniknąć.  Zachowanie wywołujące nagrody będzie prawdopodobnie powtarzane, a prawdopodobieństwo powtórzenia się zachowań pociągających za sobą karę jest mniejsze.

Mechanizm nagradzania i karania Bodziec apetytywny Bodziec awersyjny  Podanie Nagradzanie pozytywne Karanie pozytywne Usunięcie Karanie negatywne nagradzanie negatywne

Wzmocnienia pozytywne i negatywne Jednak wzmocnienia pozytywne i negatywne osiągają ten skutek w inny sposób: Wzmocnienia pozytywne zwiększa prawdopodobieństwo reakcji przez podanie bodźca apetytywnego Wzmocnienie negatywne (awersyjne) – zwiększa prawdopodobieństwo reakcji przez usunięcie, redukcję lub niedopuszczenie do wystąpienia bodźca awersyjnego.

Wpływ nagrody na uczenie się Wzmocnienie pozytywne zwiększa prawdopodobieństwo reakcji pożądanej Uczenie się zależności czy prawdopodobieństwo określonego skutku nie zależy od wzmocnienia. Wzmocnienia określają, jak organizm będzie działał, jeżeli zna te zależności Sprzeczne (pozornie) wyniki badań nad związkiem między nagrodą i uczeniem się Ludzie poświęcają więcej czasu na koncentrację na materiale o większej wartości, Jednak wysokość nagrody nie wpływa na to, jak dobrze nauczą się tego materiału w czasie koncentracji na nim

Awersyjna kontrola zachowania Wzmocnienie negatywne zmniejsza prawdopodobieństwo reakcji niepożądanej Raczej powszechne jest w psychologii przekonanie, że kary powodują jedynie czasowe tłumienie niepożądanego zachowania Ale występuje także przeciwny pogląd Kara bywa bardzo skuteczna, nawet przy jednokrotnym wystąpieniu

Czynniki decydujące o efektywności kary Odstęp czasu pomiędzy reakcją i karą: krótki czas, większa efektywność kary Surowość kary: im silniejszy wstrząs, tym wyższy poziom zniesienia reakcji Kara powinna być konsekwentna i na tyle silna, na ile to akceptowalne, szczególnie na początku (jednak o ograniczonej intensywności) Zależna od zachowania - być reakcją na specyficzne niepożądane zachowania (a nie za charakter osoby) Najskuteczniejsza, gdy możliwe alternatywne reakcje ograniczać się do sytuacji, w której występuje polegać na sankcjach, a nie na bólu fizycznym

Negatywne skutki karania Ogólne zahamowanie zachowania Wywoływanie kłamstwa i lęku Podwyższanie poziomu agresji Modelowanie zachowań, tzn. powtarzanie zachowań karzących wobec innych osób

Rozkłady wzmocnień Według stałych proporcji – czynnik wzmacniający podaje się po wykonaniu pewnej ustalonej liczby reakcji. Uwaga! Po każdym wzmocnieniu następuje krótka przerwa w reagowaniu np. sprzedaż produktów przez przedstawicieli handlowych. Według zmiennych proporcji - czynnik wzmacniający podaje się po wykonaniu przeciętnej liczby reakcji. Ten sposób wzmacniania daje najszybsze tempo reagowania i największą odporność na wygaszanie, np. gra na automatach.

Rozkłady wzmocnień O stałych odstępach czasowych – czynnik wzmacniający podaje się po pierwszej reakcji wykonanej po upływie określonego czasu od poprzedniego wzmocnienia. Badany po otrzymaniu wzmocnienia musi czekać określony interwał czasu, zanim kolejna reakcja będzie mogła zostać wzmocniona – bez względu na liczbę wykonanych w tym czasie reakcji. Ten rozkład wzmacniania daje krzywe reakcji w kształcie schodków. Bezpośrednio po wzmocnionej reakcji jednostka wykonuje bardzo mało albo nie wykonuje ich wcale, np. wynagrodzenie miesięczne. O zmiennych odstępach czasowych – czynnik wzmacniający podaje się po przeciętnym ostępie czasowym. Rozkład ten daje umiarkowane, lecz stałe tempo reagowania. Wygaszanie jest stopniowe i znacznie wolniejsze niż przy stałych odstępach czasowych, np. nieregularne kartkówki

Zasady stosowania wzmocnień w pracy Zróżnicowanie indywidualne Brak reakcji Wzór pożądanego zachowania Istota negatywnych zachowań Adekwatność wzmocnień do zachowania Aspołeczny charakter kary

Ogólniejsze zasady motywowania Zasada proporcjonalności przyrostu Zasada progu Zasada korzyści oczekiwanej Zasada dystansu Zasada dobrej orientacji Zasada ograniczonej dostępności Zasada symetrii kar i nagród Zasada różnicowania poziomów efektywności

Podejście humanistyczne Dotyczy tylko ludzi. Przedstawiciele: Abraham Maslow (1971), Carl Rogers (1961) Maslow (1971) Koncepcja hierarchii potrzeb. Potrzeby traktowane jako nieświadome. Dwa mechanizmy motywacyjne: * potrzeby niedoboru (D – needs) * potrzeby wzrostu (B – needs) Potrzeby niedoboru: * potrzeby fizjologiczne (powietrze, pokarm, woda, sen, seks) * potrzeby bezpieczeństwa (deprywacja: brak stabilności, chaos, konflikty społeczne, deficyty ekonomiczne) * potrzeby przynależności i miłości (deprywacja: poczucie uprzedmiotowienia, alienacji samotności) * Potrzeba szacunku (poczucie własnej wartości, osiągnięć, kompetencji)

Maslow – hierarchia potrzeb

Jeśli potrzeba niższego rzędu: zostanie zaspokojona, traci funkcję motywacyjną nie zostanie zaspokojona, potrzeby wyższego rzędu nie wystąpią Potrzeby dodatkowe (wiedzy czy estetyczne) – nie występują u wszystkich. ↑ poziom rozwoju osobowości, ↑ motywacja zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu

praca sama w sobie rozwój, osiągnięcia odpowiedzialność awans uznanie status, stosunki interpersonalne ze współpracownikami i podwładnymi, typ nadzoru, polityka firmy i administracja, sprawiedliwa ocena, atmosfera, płace warunki pracy

Dwuczynnikowa teoria motywacji i satysfakcji wg Herzberga Podejście tradycyjne - 0 + Koncepcja Herzberga - 0 0 +

Czynniki wpływające na: NIEZADOWOLENIE Z PRACY (czynniki higieny) polityka firmy i administracja rodzaj nadzoru atmosfera warunki pracy sprawiedliwa ocena płace relacje ze współpracownikami relacje z podwładnymi status bezpieczeństwo ZADOWOLENIE Z PRACY (czynniki motywatory) osiągnięcia uznanie praca sama w sobie odpowiedzialność awans rozwój

Podejście poznawcze do motywacji Myśli sprzeczne rodzą ból (Spinoza) – do tej tezy nawiązuje większość poznawczych teorii motywacji. brak stymulacji przenoszącej informacje jest stanem negatywnym. Motywujące znaczenie informacji – badania nad deprywacją sensoryczną i zachowaniami eksploracyjnymi

Źródłem zakłóceń równowagi poznawczej wywołujących dotkliwe napięcia, może być: Luka – brak jakichś informacji wywołujących poczucie niejasności, dezorientacji (człowiek widzi, że czegoś mu w orientacji brakuje, ale to odróżnialne od braku wiedzy w ogóle), Wieloznaczność informacji – wywołująca poczucie niepewności (osoby otwarte i zamknięte poznawczo), Niezgodność informacji – wywołująca poczucie dysonansu. Dwa rodzaje następstw zakłóceń równowagi poznawczej: poszukiwanie byle jakich informacji byle zredukować napięcie dociekliwe i cierpliwe poszukiwanie informacji rzetelnych i prawdziwych.

Dostarczenie stymulacji jest w pewnych warunkach stanem pozytywnym. Berlyne (1969): zachowania eksploracyjne uruchamiane są przez takie cechy informacji jak nowość, zmiana, dziwność, niezgodność, złożoność, wieloznaczność, niewyraźność. Teoria równowagi poznawczej (Heider, 1958) Teoria dysonansu poznawczego (Festinger, 1957) – konsonans, dysonans.

Teoria dysonansu poznawczego (Festinger, 1957) Ważny wkład w teorię motywacji Założenia: Ludzie gromadzą dane poznawcze, które stanowią elementy wiedzy dane te można ze sobą porównywać Wynikiem porównań danych może być relacja konsonansu, dysonansu lub braku związku. Każda z tych relacji ma inną moc motywacyjną

Teoria dysonansu poznawczego (Festinger, 1957) Brak związku jest stanem obojętnym motywacyjnie Konsonans pojawia się wtedy, gdy jeden element informacyjny wynika z drugiego, bądź stanowią elementy spójnej jednostki wiedzy Konsonans jest stanem pozytywnym – dążenie do jego podtrzymania lub przywrócenia Dysonans jest stanem negatywnym – dążenie do jego usunięcia Dysonans pojawia się wtedy, gdy z jednego elementu wynika przeciwstawny drugi element, albo jest jego zaprzeczeniem Dysonans nie występuje, gdy informacje są ze sobą niezgodne

Motywacja w świetle teorii dysonansu poznawczego Niezgodność poznawcza

Teoria dysonansu poznawczego (Festinger, 1957) Konsonans i dysonans nie mają wartości punktowej tylko ciągłą Wielkość dysonansu/konsonansu zależy od: ważności danych poznawczych od wiarygodności źródła informacji liczby elementów pozostających w dysonansie wielkości różnicy między elementami informacyjnymi, stopnia ważności niezgodnych elementów, stopnia usuwalności niezgodności.

Podsumowanie Mechanizmy motywacyjne związane z przywracaniem równowagi obejmują kilka faz: odchylenie od równowagi zakłócenie homeostazy napięcie emocjonalne (o znaku ujemnym) ukierunkowanie czynności czynność – przywrócenie równowagi redukcja napięcia zanik czynności (motywacji) Redukcja napięcia motywacyjnego jest koniecznością, a może być ono zredukowane (a więc równowaga przywrócona) dzięki: realnej zmianie sytuacji na drodze mechanizmów samooszukiwania.

Wpływ motywacji na sprawność działania: (prawa Yerkesa – Dodsona) I prawo: wraz ze wzrostem motywacji (pobudzenia) wzrasta sprawność działania do pewnego optymalnego poziomu.

II prawo: rodzaj zadania wpływa na wielkość optymalnego poziomu motywacji (pobudzenia). Dla zadań złożonych optymalny poziom motywacji jest niższy niż przy wykonywaniu zadań prostych.

Motywacja wewnętrzna (Hunt, 1965; Deci,1971) Nagroda (pozytywne odczucia) zawarta jest immanentnie w wykonywanym zadaniu Nagrody zewnętrzne zmniejszają motywację wewnętrzną W zarządzaniu (kierowaniu ludźmi) modyfikują ją: projektowanie interesujących zakresów pracy współzarządzanie pozytywna informacja zwrotna o wyniku pozytywna ocena pracownika

Motywacja zewnętrzna i wewnętrzna NALEŻY DĄŻYĆ DO WZBUDZENIA MOTYACJI WEWNĘTRZNEJ LUB PRZEKSZTAŁCENIA MOTYWACJI ZEWNĘTRZNEJ W WEWNĘTRZNĄ MOTYWACJA ZEWNĘTRZNA Tendencja do podejmowania i kontynuowania działań ze względu na pewne konsekwencje, do których one prowadzą; związana z poczuciem, że przyczyna i kontrola działania ma charakter zewnętrzny i nie jest zależna ode mnie MOTYWACJA WEWNĘTRZNA Tendencja do podejmowania i kontynuowania działań ze względu na ich treść; cechą określającą MW jest ciekawość; czynnikami motywującymi są: wieloznaczność, niewyraźność, nowość, złożoność, dziwność, niezgodność.

Czynności motywowane mają charakter intencjonalny (dążenie do celu) i określają siłę dążeń oraz kierunek dążeń Siła motywacji zależy od : atrakcyjności celu (W) prawdopodobieństwa osiągnięcia celu (P) (Atkinson, 1972) M = f (W, P) gdy W = 0, to M = 0 gdy P = 0, to M = 0

Wartość (atrakcyjność) celu zależy od: wielkości celu jakości celu wcześniejszych doświadczeń dostępności celu dystansu psychologicznego

Prawdopodobieństwo osiągnięcia celu zależy od: oceny materialnych warunków działania oceny społecznych warunków działania oceny osobistych warunków działania

Atrakcyjność celu wpływa na subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia celu w ten sposób, że: im bardziej atrakcyjny cel tym bardziej : przeceniamy małe prawdopodobieństwo jego osiągnięcia niedoceniamy dużego prawdopodobieństwa jego osiągnięcia

Polimotywacyjność zachowań (motywacje symultaniczne) M ogólna = f ( Mid, Mit, Mik, Mic ) Mid – motyw dominujący (+) Mit – motyw towarzyszący (+) Mik – motyw konkurencyjny (-) Mic – motyw podtrzymujący (+) lub hamujący (-) Konflikt motywów dążenie-dążenie, wybór między dwiema pozytywnymi możliwościami unikanie-unikanie, wybór między dwiema negatywnymi możliwościami dążenie-unikanie, wybór możliwości wywołującej ambiwalentne uczucia