SYLWETKI MATEMATYKÓW - ENIGMA

Marian Rejewski Marian Adam Rejewski urodził się 16 sierpnia 1905 w Bydgoszczy, a zmarł 13 lutego 1980 w Warszawie. Był polskim matematykiem i kryptologiem, który w 1932 roku złamał kod Enigmy, najważniejszej maszyny szyfrującej używanej przez hitlerowskie Niemcy. Sukces Rejewskiego i współpracujących z nim kryptologów z Biura Szyfrów, między innymi Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego, umożliwił odczytywanie przez Brytyjczyków zaszyfrowanej korespondencji niemieckiej podczas II wojny światowej przyczyniając się do wygrania wojny przez aliantów. W 1929 roku podczas studiów matematycznych na Uniwersytecie Poznańskim Rejewski został skierowany przez profesora Zdzisława Krygowskiego na tajny kurs kryptologii, którego organizatorem było Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego. Jesienią 1930 roku utworzono w Poznaniu filię Biura Szyfrów, w której zatrudniono między innymi Mariana Rejewskiego. Dwa lata później filia została rozwiązana, a od 1 września 1932 wszystkie prace kryptologiczne przeniesiono do warszawskiego Biura Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Od września 1932 roku Rejewski zaczął pracować nad Enigmą w ciągu kilku tygodni odkrywając sposób okablowania wirników niemieckiej maszyny szyfrującej. Następnie wraz z kolegami ze studiów Różyckim i Zygalskim opracował techniki umożliwiające regularne odczytywanie szyfrogramów z Enigmy. Wkład Rejewskiego w złamanie kodu Enigmy polegał na opracowaniu katalogu kart i cyklometru, a po zmianie sposobu kodowania w 1938 roku zaprojektowaniu bomby kryptologicznej.

Na pięć tygodni przed napadem Niemiec na Polskę w 1939 roku Rejewski wraz z zespołem innych kryptologów i pracowników Biura Szyfrów zaprezentowali sposób deszyfrowania i kopię Enigmy przedstawicielom brytyjskiego i francuskiego wywiadu wojskowego. Krótko po wybuchu wojny polscy kryptolodzy ewakuowali się przez Rumunię do Francji, gdzie nadal, we współpracy z Francuzami i Brytyjczykami prowadzili prace nad dekryptażem niemieckiej korespondencji. Po raz kolejny zostali zmuszeni do ewakuacji w czerwcu 1940 roku po kapitulacji Francji, aby już po kilku miesiącach powrócić do kontrolowanej przez rząd Vichy części kraju i wznowić pracę. Po wkroczeniu Niemiec do południowej Francji 9 listopada 1942 Rejewski i Zygalski przedostali się przez Hiszpanię, Portugalię i Gibraltar do Wielkiej Brytanii, gdzie rozpoczęli pracę w jednostce radiowej Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych w Stanmore-Boxmoor pod Londynem, nadal prowadząc pracę nad dekryptażem mniej skomplikowanych szyfrów niemieckich. Po zakończeniu działań wojennych Marian Rejewski powrócił w 1946 roku do Polski, gdzie pracował jako urzędnik w bydgoskich fabrykach. Dopiero w 1967 roku ujawnił swój udział w złamaniu szyfru Enigmy i napisał wspomnienia, które zdeponował w ówczesnym Wojskowym Instytucie Historycznym.

Rzeźba upamiętniająca Mariana Rejewskiego w jego rodzinnym mieście Bydgoszczy, odsłonięta w stulecie jego urodzin (2005)

Powojenne losy Rejewskiego Z dniem 21 listopada 1946 Rejewski został zwolniony ze służby w wojsku polskim w Wielkiej Brytanii i wrócił do Polski, gdzie czekała na niego żona Irena Maria Rejewska (z domu Lewandowska, z którą zawarł związek małżeński 20 czerwca 1934) i dwoje dzieci, Andrzej (urodzony w 1936) i Janina (urodzona w 1939). Początkowo zgodnie z sugestią swojego przedwojennego profesora z Uniwersytetu Poznańskiego Zdzisława Krygowskiego planował podjęcie pracy na uniwersytecie w Poznaniu lub Szczecinie, ale ze względu na konieczność kolejnej rozłąki z rodziną, z którą mieszkał w Bydgoszczy, Rejewski na ten krok się nie zdecydował. Silnym ciosem dla Rejewskiego tuż po jego powrocie do kraju był zgon na chorobę Heinego-Medina jego 11-letniego syna, Andrzeja. Wkrótce po tym podjął pracę w bydgoskiej fabryce kabli Kabel Polski w dziale zbytu, gdzie pracował do 1950 tracąc posadę w niejasnych okolicznościach. Kolejnymi miejscem pracy Rejewskiego był Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy, a później Związek Branżowy Spółdzielni Drzewnych i Wytwórczości Różnej. Na rentę, a później emeryturę przeszedł w lutym 1967 roku. W latach 1949-1958 Służba Bezpieczeństwa PRL próbowała inwigilować Rejewskiego, ale ponieważ był on człowiekiem spokojnym i ostrożnym, a także bardzo dyskretnym, poza faktem jego pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego nie było wiadomo prawie nic na temat jego wojennych losów i pracy nad Enigmą. Krótko po przejściu na emeryturę Rejewski napisał wspomnienia, w których ujawnił swój udział w złamaniu najtajniejszego niemieckiego szyfru, i których rękopis zdeponował w ówczesnym Wojskowym Instytucie Historycznym. W 1969 Rejewski wraz z rodziną przeprowadził się do Warszawy.

W 1973 ujawniono po raz pierwszy informację o udziale Polaków w rozszyfrowaniu Enigmy. Od tego momentu Rejewski zaczął oficjalnie pisać artykuły o Enigmie dla potrzeb różnych publikacji, oraz programów telewizyjnych. Od powrotu do kraju Rejewski prowadził korespondencję z ówcześnie już generałem Gustavem Bertandem autorem pierwszej książki o Enigmie i na jego prośbę rozpoczął książkę tę tłumaczyć na język polski. Kilka lat przed śmiercią Marian Rejewski złamał szyfr tajnej korespondencji prowadzonej pomiędzy Józefem Piłsudskim, a jego towarzyszami partyjnymi z PPS prowadzonej w 1904 roku. Ceremonia wojskowa przed grobem Mariana Rejewskiego na warszawskich Powązkach w stulecie jego urodzin 12 sierpnia 1978 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Chorujący na chorobę wieńcową Rejewski zmarł na zawał serca 13 lutego 1980 roku w swoim domu w Warszawie w wieku 74 lat. Został pochowany z wojskowymi honorami na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim. Pracę polskich kryptologów doceniono zarówno w Polsce jak i poza jej granicami. Odznaczono ich wieloma orderami polskimi przed i po wojnie, oraz po odtajnieniu informacji o złamaniu kodu Enigmy. W 2000 Rejewski wraz z Różyckim i Zygalskim zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, a 4 lipca 2005 córka Mariana Rejewskiego odebrała z rąk Szefa Brytyjskiego Sztabu Obrony War Medal 1939-1945, odznaczenie nadane zaraz po wojnie, ale ze względu na brak możliwości jego wcześniejszego wręczenia odebrane dopiero w 2005.

W 1979 Rejewski, Różycki i Zygalski stali się bohaterami filmu w reżyserii Romana Wionczka, pod tytułem Sekret Enigmy. Nieco później 14 listopada 1980 roku rozpoczęto emisję 8 odcinkowego serialu telewizyjnego pod tytułem Tajemnice Enigmy będącego rozszerzoną wersją kinowego Sekretu Enigmy. Twórcy serialu rozszerzyli wątki z życia osobistego bohaterów i wprowadzili więcej postaci historycznych.   Tablica w Bletchley Park odsłonięta w 2002 roku W 1983 Poczta Polska wyemitowała znaczek pocztowy upamiętniający fakt 50 rocznicy złamania kodu Enigmy. Szereg tablic upamiętniających polskich kryptologów odsłonięto między innymi w Bletchley Park, polskiej ambasadzie w Wielkiej Brytanii i w Uzès we Francji. W rodzinnym mieście Rejewskiego, Bydgoszczy, nazwano jego imieniem ulicę, szkołę, a dom w którym mieszkał oznaczono tablicą pamiątkową. W stulecie urodzin Rejewskiego odsłonięto rzeźbę upamiętniającą jego pracę nad złamaniem szyfru Enigmy. Z tej samej okazji wyemitowano również kartę pocztową z jego podobizną. W 75 rocznicy złamania szyfru Enigmy Mennica Polska upamiętniła ten fakt na monetach kolekcjonerskich o nominałach 2 złote, złotych i 100 złotych. Aula w Instytucie Matematyki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy nosi od 23 stycznia 2006 roku imię Mariana Rejewskiego. Znajduje się w niej kopia rzeźby autorstwa Michała Kubiaka przedstawiającej matematyka. Oryginalna rzeźba znajduje się na ulicy Gdańskiej w Bydgoszczy.

Jerzy Różycki Jerzy Różycki urodził się 24 lipca 1909 w Olszana koło Kijowa, a zmarł 9 stycznia 1942 koło Balearów. Był polskim matematykiem i kryptologiem, pracownikiem Uniwersytetu Poznańskiego oraz kontrwywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów 4) Oddziału II Sztabu Głównego. W roku 1929 studiował na trzecim roku matematyki na Uniwersytecie Poznańskim. Jako drugi fakultet obrał sobie geografię i z tej tematyki pisał również artykuły. Wybrany z wielu studentów po serii testów, a następnie przeszkolony na kursie kryptologicznym, zatrudniony został w poznańskiej filii Biura Szyfrów Sztabu Generalnego. Jego zadaniem było rozpoznawanie kodu morskiego. 1.IX.1932 wraz z M. Rejewskim oraz H. Zygalskim przeniósł się do Biura Szyfrów Sztabu Głównego w Warszawie, gdzie na przełomie 32/33 roku złamał początkową wersję kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Na podstawie ich prac powstała rekonstrukcja tej maszyny. Przed wybuchem wojny dzięki jego pracy regularnie odczytywano niemieckie korespondencje szyfrowane za pomocą Enigmy. Po rozpoczęciu wojny został w połowie września ewakuowany do Rumunii. Następnie nieskutecznie próbował przedostać się do Wielkiej Brytanii. Powołując się na Bertranda został ewakuowany do Francji. We Francji był członkiem polskiej ekipy, która zajmowała się szyframi i kodami hitlerowskimi.

Pracował w ośrodku "Bruno" w Gretz-Armainvillers Pracował w ośrodku "Bruno" w Gretz-Armainvillers. Po ataku Niemiec na Francję ośrodek "Bruno" wycofany został do Paryża. 10 czerwca kolejna ewakuacja poprzez La Ferte-Saint Aubin, Vensat, Agen aż do Tuluzy. 23 czerwca po podpisaniu kapitulacji przez Petaina wraz z personelem ośrodka "Bruno" przedostał się do Algierii. Następnie powrócił do Francji, gdzie pracował w nowoutworzonym ośrodku dekryptażu "Cadix" w miejscowości Uzes. Pod koniec 1941 roku wraz z J. Różyckim oraz H. Zygalskim złamał kody i szyfry używane przez okupantów w łączności telegraficznej. Cały czas zajmował się rozszyfrowywaniem wiadomości zaszyfrowanych Enigmą. Na początku 1941 roku utworzono zamorską filię ośrodka "Cadix" w Afryce Pn. Raz na jakiś czas organizowano kilkumiesięczne wyjazdy kryptologów do tego ośrodka. W jednym z takich wyjazdów, organizowanym pod koniec 1941 roku brał udział Jerzy Różycki. Podróż powrotna z tego wyjazdu była tragiczna. 9.I.1942 roku francuski statek "Lamouricie're", którym wracał wraz z dwoma innymi Polakami, uległ katastrofie w pobliżu Wysp Balearskich. Przyczyny wypadku nie są do końca znane, prawdopodobnie statek uderzył w podwodną skałę lub minę. Jerzy Różycki zginął w katastrofie.

Henryk Zygalski Henryk Zygalski urodził 15 lipca 1908 w Poznaniu, a zmarł 30 sierpnia 1978 w Liss (Anglia), pochowany został w Londynie. Był polskim matematykiem i kryptologiem, wychowankiem Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, pracownikiem Uniwersytetu Poznańskiego oraz kontrwywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów nr 4). W roku 1929 studiował na trzecim roku matematyki na Uniwersytecie Poznańskim. Wybrany z wielu studentów po serii testów, a następnie przeszkolony na kursie kryptologicznym, zatrudniony został w poznańskiej filii Biura Szyfrów Sztabu Generalnego. Pracował rozpoznając kod morski. 1.IX.1932 wraz z J. Różyckim oraz M. Rejewskim przeniósł się do Biura Szyfrów Sztabu Głównego w Warszawie, gdzie na przełomie 32/33 roku złamał początkową wersję kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Był wynalazcą techniki arkuszy perforowanych zwanych płachtami Zygalskiego. Na podstawie ich prac powstała rekonstrukcja tej maszyny. Przed wybuchem wojny dzięki jego pracy regularnie odczytywano niemieckie korespondencje szyfrowane za pomocą Enigmy. Po rozpoczęciu wojny został w połowie września ewakuowany do Rumunii. Następnie nieskutecznie próbował przedostać się do Wielkiej Brytanii. Powołując się na Bertranda został ewakuowany do Francji.

Ekspozycja płacht Zygalskiego \w brytyjskim muzeum w Bletchley Park We Francji był członkiem polskiej ekipy, która zajmowała się szyframi i kodami hitlerowskimi. Pracował w ośrodku "Bruno" w Gretz-Armainvillers. Po ataku Niemiec na Francję ośrodek "Bruno" wycofany został do Paryża. 10 czerwca kolejna ewakuacja poprzez La Ferte-Saint Aubin, Vensat, Agen aż do Tuluzy. Poruszając się po Francji posługiwał się zmienionym nazwiskiem - Sergent. 23 czerwca po podpisaniu kapitulacji przez Petaina wraz z personelem ośrodka "Bruno" przedostał się do Algierii. Następnie powrócił do Francji, gdzie pracował w nowoutworzonym ośrodku dekryptażu "Cadix" w miejscowości Uzes. Ekspozycja płacht Zygalskiego \w brytyjskim muzeum w Bletchley Park Pod koniec 1941 roku wraz z J. Różyckim oraz M. Rejewskim złamał kody i szyfry używane przez okupantów w łączności telegraficznej. Cały czas zajmował się rozszyfrowywaniem wiadomości zaszyfrowanych Enigmą. 6.XI.1942 ośrodek "Cadix" został zlikwidowany a Henryk Zygalski został ewakuowany. Droga jego podróży wiodła do włoskiej strefy okupacyjnej, następnie do Cannes. Powrócił do Nicei a następnie przez Marsylię, Tuluzę dojechał do Aix-les-Thermes. Przedostał się do Hiszpanii, gdzie został aresztowany. Spędził kilka miesięcy w więzieniach.

Henryk Zygalski w czasie podróży do Algierii Uwolniony został 4.V.1943. W lipcu 1943 roku ewakuowano go do Portugalii, a następnie poprzez Giblartar do Wielkiej Brytanii, gdzie kontynuował prace kryptologiczne w polskim ośrodku radiowywiadu i dekryptażu. Ośrodek ten nosił nazwę "Pluton Eksploatacyjny" i mieścił się w Boxmoor. Od tego czasu nie zajmował się już maszynami Enigma. Całość prac przejęli Anglicy pracujący w Bletchley Park. W tych ostatnich latach wojny zajmował się szyframi i kodami SS. Po wojnie pozostał na emigracji. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Polskiego na Obczyźnie. Pośmiertnie udekorowany Krzyżem Wielkim orderu Odrodzenia Polski. Pamiątki po Henryku Zygalskim można oglądać w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym na Starym Rynku w Poznaniu. Henryk Zygalski w czasie podróży do Algierii

Pomnik poznańskich kryptologów odsłonięty 10 listopada 2007 w Poznaniu

Katarzyna Matusiak kl. IIId Wykonała: Katarzyna Matusiak kl. IIId