Stefania Giedrys-Kalemba Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii Szczepienia ochronne niektóre problemy Stefania Giedrys-Kalemba Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii

Układ immunologiczny - odpornościowy powstał jako ochrona przed patogenami (antygenami) ma zdolność rozpoznawania antygenów własnych (self) od obcych (non self) podstawowe cechy: (podstawa stosowania szczepień ochronnych) * swoistość rozpoznania antygenu a następnie * wytworzenia swoistej odpowiedzi immunologicznej: komórkowa, humoralna (klucz-zamek) * pamięć immunologiczna szybsza i bardziej efektywna odpowiedź po powtórnym zetknięciu się z antygenem

Budowa układu limfatycznego (1-2% masy ciała) narządy pierwotne (centralne): * grasica – rozwój i dojrzewanie limfocytów T * szpik kostny – rozwój i dojrzewanie limfocytów B narządy wtórne (obwodowe): kooperacja T i B z antygenem, współdziałanie z fagocytami i komórkami pomocniczymi * śledziona * węzły chłonne * tkanki „śluzówkowe”- MALT (GALT, BALT), SALT, kępki Peyera..

wrodzona (nieswoista) Typy odporności wrodzona (nieswoista) od urodzenia nabyta (swoista) powstaje latami reakcja natychmiastowa wymaga czasu pomiędzy ekspozycją a odpowiedzią nieswoista antygenowo nieswoista, jednakowa reakcja dla różnych patogenów fagocytoza, aktywacja dopełniacza, naturalna cytotoksyczność antygenowo swoista odpowiedź wysoce swoista humoralna- przeciwciała komórkowa - swoiście uczulone komórki T fagocytoza immunologiczna cytotoksyczność zależna od przeciwciał pamięć nie powstaje powstaje pamięć dla antygenu !!! cel szczepień ochronnych

Odpowiedź komórkowa Odpowiedź humoralna

Antygen musi być przetworzony przez komórkę APC APC prezentuje antygen limfocytowi T - rozpoznanie Limfocyt T ulega proliferacji, wytwarza cytokiny, staje się komórką efektorową T

Za swoistą odpowiedź immunologiczną odpowiedzialne są limfocyty

Szczepienia ochronne podanie odpowiednich antygenów  wytworzenie czynnej odpowiedzi i komórek pamięci najskuteczniejszy sposób zapobiegania zakażeniom, realizowany wg kalendarza szczepień szczepienie dzieci - satysfakcjonujące, dorosłych - nie wg Światowego Banku Rozwoju - najbardziej opłacalna inwestycja zdrowia publicznego * ochrona indywidualna + efekt populacyjny (starzenie się populacji, wzrost aktywności ludzi młodych, migracje, więcej grup ryzyka zakażenia) określenie „szczepionka” (ang. vaccine) - wprowadził Pasteur dla uczczenia osiągnięć Jennera (vaccinia virus – wirus ospy krowiej = wakcynacja) nazwę rozszerzono na wszystkie czynniki wywołujące swoistą odpowiedź łagodzącą infekcje i inne reakcje na antygen

Typy antygenów w szczepionkach żywe naturalne żywe odzjadliwione = atenuowane pełne, zabite toksoid (anatoksyna) fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe rekombinanty DNA

żywe naturalne drobnoustroje lub blisko spokrewnione ospa - wirus krowianki rzadko stosowane żywe odzjadliwione = atenuowane (mutacje, niższa temperatura) Polio – szczepionka doustna wg Sabina, odra, świnka, różyczka, żółta febra, Rotavirus, BCG możliwość rewersji szczepu do zjadliwego, niebezpieczeństwo u osób z niedoborem odporności, trudniejsza atenuacja bakterii niż wirusów pełne, zabite (inaktywacja formaliną) Polio – szczepionka wg Salka, wścieklizna, grypa, HAV, krztusiec, dżuma, cholera, dur brzuszny bezpieczniejsze, ale wirusowe wywołują głównie odpowiedź humoralną, a ważniejsza jest komórkowa,

toksoid (anatoksyna) (inaktywacja formaliną), tężec, błonica, cholera tylko w niektórych chorobach, najbardziej skuteczne

fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe polisacharydy otoczkowe: S.pneumoniae, H.influenzae b, N.meningitidis łączy się z nośnikiem białkowym, stymulują wytwarzanie IgM, swoiste przeciwciała blokują adherencję do nabłonków antygen powierzchniowy: HBsAg swoiste przeciwciała blokują adherencję i wnikanie do komórki wrażliwej (początkowo izolowano z krwi nosicieli)

Rekombinanty DNA klonowanie i ekspresja genu – HbsAg u drożdży wprowadzanie genów jednego drobnoustroju: * do innego mniej zjadliwego (krowianka, Salmonella, BCG), * do obojętnych wektorów, np. plazmidów * do produktów spożywczych (transgeniczna sałata – obiecujące w krajach afrykańskich) wektor wprowadza się potem do organizmu, gdzie ulega replikacji, a ekspresja odpowiedniego genu dostarcza dużej ilości antygenu in situ, może być rozsiewany przez makrofagi po całym organizmie * „goły” DNA kodujący antygen (białkowy) można umieścić na kulkach złota i wprowadzić do skóry pod ciśnieniem

Dobra szczepionka musi być: Indukować prawidłowy rodzaj odporności – istotny w likwidacji lub unieczynnieniu danego drobnoustroju / toksyny Mieć dostateczną immunogenność * żywe są bardziej skuteczne niż zabite * zabite oraz fragmenty komórkowe są wzmacniane adiuwantem lub podawane z nośnikiem białkowym * aby uzyskać wysoką skuteczność - antygen podaje się kilkakrotnie, 2-3-5 szczepionek podaje się jednoczasowo – działają wzajemnie jak adiuwanty * podanie domięśniowe/podskórne/ doustne/ w aerosolu Bezpieczna - brak objawów choroby, alergicznych, innych Trwała w przechowywaniu – problem - żywe drobnoustroje Koszt szczepień – BCG - tania, wzw B, rekombinowana - droga

Szczepionki - problemy Atenuowane * zalety: indukcja odp. humoralnej i komórkowej, nie wymagają adiuwantów, długotrwała protekcja * wady: atenuacja prowadzi do utraty immunogenności, ryzyko wzrostu patogenności, niebezpieczne dla osób z niedoborami, przechowywanie może unieczynnić drobnoustrój Inaktywowane, pojedyncze antygeny * zalety: wygodne przechowywanie, indukują przeciwciała, nie ma ryzyka przy niedoborach * wady: ryzyko zniszczenia istotnych epitopów przy inaktywacji, brak odpowiedzi miejscowej, konieczność dodawania adiuwantów, protekcja krótkotrwała, wymagają powtarzania dawek

Kalendarz szczepień, obowiązkowe - 2010 Dz. Urz. Min Kalendarz szczepień, obowiązkowe - 2010 Dz.Urz.Min.Zdrowia Nr 10, poz.47 z 22 .10.2009 <24 godz po urodzeniu – WZW B, gruźlica – BCG 2 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B, DTP (błonica, tężec, krztusiec), Hib 3/4 miesiąc (po 6-8 tyg.) - DTP, PolioI, Hib 5/6 miesiąc (po 6-8 tyg.) – DTP, PolioI, Hib 7 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B 13-14 miesiąc – odra+świnka+różyczka 16/18 miesiąc – DTP, PolioI, Hib 6 rok – DTaP, PolioO 10 rok – odra+świnka+różyczka 11/12 rok – odra+świnka+różyczka - nie ma 14 rok – WZW B (u nieszczepionych, cykl - 0; 1; 6 miesięcy), Td 19 rok – Td

Tężec – osoby zranione, ciężkie – uodpornienie czynno-bierne Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny - nieodpłatne WZW B – pracownicy służby zdrowia, studenci medycyny, uczniowie szkół medycznych, osoby z otoczenia chorych i nosicieli WZW B (rodzina, opiekunowie), chorzy dializowani, z przewlekłym zapaleniem wątroby, zakażenie HIV, przygotowywane do zabiegu w krążeniu pozaustrojowym Błonica – osoby z kontaktu, zagrożeni zawodowo (przejścia graniczne), wyjeżdżające do krajów, gdzie są zachorowania, ustalenia w zależności od sytuacji epidemiologicznej Tężec – osoby zranione, ciężkie – uodpornienie czynno-bierne Wścieklizna – osoby pokąsane, ciężkie (twarz) + surowica Dur brzuszny – zależności od sytuacji epidemiologicznej (powódź) Dodano: Haemophilus influenzae b - do 2 r.ż. niezaszczepione Streptococcus pneumoniae - wybrane grupy Ospa wietrzna - wybrane grupy

Szczepienia zalecane (niefinansowane przez MZ) RV - Rotawirusy Streptococcus pneumoniae WZW A WZV B grypa - przewlekle chorzy, > 55 lat, pracownicy służby zdrowia, szkół, transportu.. odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna Neisseria meningitidis Haemophilus influenzae b kleszczowe zapalenie mózgu błonica, tężcec - dorosłym co 10 lat różyczka - młodym kobietom nieszczepionym lub po 10 latach żółta gorączka

Szczepionki przeciwko grypie sezonowej - 2009/2010 Nazwa handlowa Producent Postać leku Opakowanie Zawartość tiomersalu Wskazania Fluarix GlaxoSmithKline Biologicals - Belgia zaw. do wstrzyknięć 1 ampułkostrzykawka 0,5 ml + igła nie zawiera po 6. mż. Influvac Solvay Pharmaceuticals zaw. do wstrzyknięć i.m. i s.c. od 6. mż. 10 ampułkostrzykawek 0,5 ml + igła Vaxigrip Sanofi Pasteur zaw. do wstrzyknięć i.m. i głęboko s.c. 1 ampułkostrzykawka 0,5 ml Vaxigrip Junior 1 strzykawka 0,25 ml 6.-35. mż. Szczepienie przeciwko grypie sezonowej Szczepienie przeciwko grypie pandemicznej Inaktywowana szczepionka przeciwko grypie (rozszczepione wiriony - split) Fluarix, Vaxigrip, Podjednostkowa sub-unit (oczyszczona hemaglutynina i neuraminidaza): Influvac

Co zawiera Influvac 2009/2010 Substancjami czynnymi szczepionki są hemaglutynina i neuraminidaza, A/Brisbane/59/2007 (H1N1) - wariant szczepu           A/Brisbane/59/2007 (IVR-148)                              15 mikrogramów HA *                                                              A/ Brisbane/10/2007 (H3N2) - wariant szczepu          A/Uruguay/716/2007 (NYMC X-175C)                     15 mikrogramów                                                                        B/Brisbane/60/2008 – wariant szczepu         B/Brisbane/60/2008                                              15 mikrogramów HA w dawce 0,5 ml Szczepionka ta jest zgodna z  zaleceniami WHO (dla półkuli północnej) i decyzją UE na sezon 2009/2010 Inne składniki szczepionki to: potasu chlorek, potasu diwodorofosforan, disodu fosforan dwuwodny, sodu chlorek, wapnia chlorek dwuwodny, magnezu chlorek sześciowodny, woda do wstrzykiwań. 2005/2006: A/New Caledonia/20/99, A/California 7/2004, B/Shanghai/361/2002 2006/2007: A/New Caledonia/20/99, A/Visconsin 67/2005 B/Malaysia/2506/2004 2007/2008: A/Wisconsin/67/2005 (H3N2) A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1)

Szczepionki przeciwko grypie pandemicznej: A H1N1 Nazwa handlowa Producent Postać leku Opakowanie Zawartość tiomersalu Wskazania Pandemrix (1) GlaxoSmithKline Biologicals - Belgia zaw. i emulsja do sporządzania emulsji do wstrzyknięć 50 fiolek po 2,5 ml zaw. (10 dawek: 10 x 0,25 ml) + 50 fiolek po 2,5 ml emulsji (10 dawek: 10 x 0,25 ml); objętość (5 ml) otrzymana po zmieszaniu 1 fiolki zaw. z 1 fiolką emulsji stanowi 10 dawek szczepionki; 1 dawka = 0,5 ml zawiera po 6. mż. Focetria Novartis Vaccines and Diagnostics zaw. do wstrzyknięć i.m. 1 ampułkostrzykawka 0,5 ml nie zawiera od 6. mż. Focetria (2) 10 fiolek wielodawkowych 95 ml) (10 dawek na fiolkę) 1 dawka = 0,5 ml Celvapan (3) Baxter AG 20 fiolek wielodawkocyh (10 dawek na fiolkę) 1 dawka = 0,5 ml 1. Rozszczepiony wirion, inaktywowana + Adiuwant AS03 A/California/7/2009 (H1N1) wariant wirusa (X-179A) 3,75 mikrograma hemaglutyniny, namnażany w zarodkach kurzych 2. Antygeny powierzchniowe (hemaglutynina i neuraminidaza) wirusa grypy+ Adiuwant MF59C.1 A/California/7/2009 (H1N1)v wariant wirusa (X-179A) 7,5 mikrograma hemaglutyniny, namnażane w zarodkach kurzych 3. Cały wirion, namnażany na komórkach Vero, inaktywowany, A/California/07/2009 (H1N1)v 7,5 mikrograma** hemaglutyniny

Szczepienia - co dalej? Warunek nadrzędny - bezpieczeństwo szczepionek - stała kontrola Nowe szczepionki - bardzo drogie - państwa biedne - czy uzyska się efekt populacyjny? Stare - suboptymalna skuteczność, różnorodność gatunków, np. BCG Zmienność drobnoustrojów - wirus grypy, HIV Objawy uboczne? - szczepionka MMR (świnka, odra, różyczka - autyzm?) - zmniejszenie szczepień - epidemie odry ! Szczepionki przeciw pasożytom - wciąż w fazie eksperymentalnej - polimorfizm form pasożyta, zmienność (malaria)