Typologia decyzji kierowniczych dr hab. Jerzy Supernat Instytut Nauk Administracyjnych Uniwersytet Wrocławski

Typologia decyzji kierowniczych Typologia decyzji kierowniczych pozwala lepiej zrozumieć pojęcia decydowania i decyzji, a w szczególności pojęcie decyzji kierowniczych. dr hab. Jerzy Supernat

Typologia decyzji kierowniczych Typologia, w odróżnieniu od klasyfikacji, nie musi spełniać wymogów rozłączności i całkowitości. Jan Zieleniewski (1901-1973): Metoda typologiczna polega na myślowym grupowaniu rzeczy i dotyczących ich zda-rzeń na podstawie ich cech uznanych za istotne wobec określonego celu poznawcz-ego z uwzględnieniem stopnia nasilenia tych cech. dr hab. Jerzy Supernat

decyzje związane z funkcją planowania Według funkcji kierowniczych Henri Fayol (1841-1925): decyzje związane z funkcją planowania decyzje związane z funkcją organizowania decyzje związane z funkcją rozkazywania decyzje związane z funkcją koordynowania decyzje związane z funkcją kontrolowania dr hab. Jerzy Supernat

Rozkazywanie jest dzisiaj démodé czy nawet passé. Według funkcji kierowniczych Rozkazywanie jest dzisiaj démodé czy nawet passé. Stąd w katalogach funkcji kierowniczych zamiast rozkazy-wania pojawia się przewodzenie i / lub motywowanie. dr hab. Jerzy Supernat

decyzje grupowe (kolegialne) Według struktury podmiotu podejmującego decyzję decyzje jednoosobowe decyzje grupowe (kolegialne) dr hab. Jerzy Supernat

wszyscy członkowie grupy pamiętają o (uzgodnionych) celach decyzji Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Cechy kolegialnego podejmowania decyzji: wszyscy członkowie grupy pamiętają o (uzgodnionych) celach decyzji każdy z członków grupy uczestniczy w procesie doko-nywania wyboru wszystkie istotne informacje są dostępne dla każdego z członków grupy pogląd (głos) każdego z członków grupy ma taką samą wagę ostateczny wybór następuje w drodze głosowania dr hab. Jerzy Supernat

Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Wady kolegialnego systemu podejmowania decyzji: różne zaszłości historyczne, czy walka o władzę i wpływy w organizacji prowadzą często do wybo-rów, które nie są oparte na meritum rozważanej sprawy (problemu decyzyjnego) wykorzystuje głosowanie, które może nie od-zwierciedlać rzeczywistego stanowiska członków grupy dr hab. Jerzy Supernat

Włoski politolog Giovanni Sartori (ur. 1924): Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Włoski politolog Giovanni Sartori (ur. 1924): W praktyce komitetowe modus deciden-di to nie reguła większości, lecz dążenie do jednomyślnych uzgodnień przy po-mocy mechanizmu odroczonej wzajem-nej kompensaty. dr hab. Jerzy Supernat

Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Max Weber (1864-1920): Kolegialnemu podejmowaniu decyzji właściwe są konieczność kompromisu między różnymi opiniami i zmieniające się większości, co prze-sądza o wyższości zarządzania monokratycz-nego nad kolegialnym. dr hab. Jerzy Supernat

Frank Lloyd Wright (1867-1959): Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Frank Lloyd Wright (1867-1959): A camel is a horse designed by a committee. dr hab. Jerzy Supernat

Według okoliczności decyzje podejmowane dobrowolnie w celu sko-rzystania z okazji jaka się nadarza decyzje problemowe (należą do nich zarówno decyzje antycypujące możliwe trudności, jak i de-cyzje wymuszone przez problem, który już wystą-pił) decyzje kryzysowe dr hab. Jerzy Supernat

Według okoliczności D.B. Gleicher: Okazja to coś, co stwarza szansę przekroczenia celów organizacji, a problem to coś, co zagraża zdolności osiągnięcia jej celów. dr hab. Jerzy Supernat

Według kontekstu decyzyjnego decyzje podejmowane w kontekście nieciągłym (ich przedmiotem są odrębne, niepowiązane ze sobą kwestie) decyzje podejmowane w kontekście ciągłym (w tym przypadku decydent jest autorem ciągu / sekwencji wzajemnie powiązanych decyzji / decy-zji wieloetapowej) dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji decyzje programowane (ich treść wynika z is-tniejących norm postępowania, w tym – oczywiś-cie – z norm prawnych) decyzje nieprogramowane (dotyczą problemów niepowtarzalnych i/lub tak ważnych, że nie jest możliwe wcześniejsze obmyślenie dla nich norm postępowania) dr hab. Jerzy Supernat

Decyzyjny model stosowania prawa Jerzego Wróblewskiego (1926-1990): Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Decyzyjny model stosowania prawa Jerzego Wróblewskiego (1926-1990): 1. Ustalenie, jaka norma obowiązuje w znaczeniu dosta-tecznie precyzyjnym dla potrzeb podjęcia decyzji. 2. Uznanie określonego faktu za udowodniony oraz ujęcie go w języku stosowanej normy. 3. Subsumpcja faktu uznanego za udowodniony pod sto-sowaną normę. 4. Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych faktu uzna-nego za udowodniony na podstawie danej normy (podję-cie decyzji stosowania prawa). dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Podmiot podejmujący decyzje stosowania prawa korzysta z luzu decyzyjnego. Pojęcie luzu decyzyjnego można ograniczyć do ostatniego etapu procesu stosowania prawa, a więc do luzu wyboru konsekwencji. Teoretyk prawa Małgorzata Król (ur. 1950): luz decy-zyjny jest „zakresem swobody w danej sytuacji decy-zyjnej i polega na prawnej możliwości dokonania wyboru jednego wariantu działania spośród określonego zbioru działań, wyznaczonego przez stosowaną normę prawną”. dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Możliwe jest jednak szersze rozumienie luzu de-cyzyjnego. Analiza teoretyczna praktyki stosowa-nia prawa wskazuje, że z reguły pewne luzy decy-zyjne istnieją nawet wówczas, gdy prawodawca nie przewidział luzu wyboru konsekwencji. Wystę-pują one we wcześniejszych etapach procesu sto-sowania prawa. dr hab. Jerzy Supernat

Jerzy Wróblewski wyróżnia cztery rodzaje luzu decyzyjnego: Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Jerzy Wróblewski wyróżnia cztery rodzaje luzu decyzyjnego: luz walidacyjny luz interpretacyjny luz dowodowy luz wyboru konsekwencji dr hab. Jerzy Supernat

luz dowodowy wiąże się z ustaleniem stanu faktyczne-go (faktów sprawy) Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji luz walidacyjny dotyczy zakresu swobody, jaki ma or-gan stosujący prawo w ustaleniu obowiązywania stoso-wanej normy prawa luz interpretacyjny związany jest z ustaleniem zna-czenia normy budzącej wątpliwości, czyli z wykładnią luz dowodowy wiąże się z ustaleniem stanu faktyczne-go (faktów sprawy) luz wyboru konsekwencji (luz decyzyjny sensu stric-to) polega na pewnej swobodzie w określeniu konse-kwencji prawnych faktu sprawy, uznanego za udowo-dniony na podstawie stosowanej normy prawa dr hab. Jerzy Supernat

decyzję interpretacyjną decyzję dowodową decyzję wyboru konsekwencji Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Konsekwentnie Jerzy Wróblewski wyróżnia cztery rodzaje szeroko rozumianej decyzji stosowania prawa: decyzję walidacyjną decyzję interpretacyjną decyzję dowodową decyzję wyboru konsekwencji dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Decyzyjny model stosowania prawa wyraźnie pokazuje, że w procesie podejmowania decyzji stosowania pra-wa funkcję determinującą pełnią nie tylko normy prawne, ale także normy spoza systemu prawa. W literaturze prawniczej (w szczególności w nauce prawa administracyjnego) sformułowano wiele koncepcji i modeli determinant (czynników wyznaczenia / motywów) decyzji, które bardzo mocno wyróżniają i podkreślają udział w pro-cesie podejmowania decyzji norm innych niż prawne. dr hab. Jerzy Supernat

Koncepcja determinant decyzji Jerzego Wróblewskiego Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja determinant decyzji Jerzego Wróblewskiego determinanty formalne determinanty reguły decyzji determinanty konkretne dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Jerzy Wróblewski: decyzja musi posiadać określone determinanty formalne, co wynika z przyjętej w pań-stwie prawnym zasady, że decyzja musi się opierać na prawie. Autor ten zauważa jednak: „Jednocześnie – jak wiadomo z powszechnie znanego faktu rozbieżności decyzji opar-tych na tych samych przepisach prawa – nie wyznaczają one w sposób ścisły (...) podjętej decyzji”. dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Stąd Jerzy Wróblewski wprowadza pojęcie „reguły de-cyzji” jako reguły, z której dana decyzja może być po-prawnie – według przyjętych zasad wnioskowania – wy-prowadzona. Regułą decyzji mogą być: podstawa normatywna przyjęta w znaczeniu ustalonym na pod-stawie bezpośredniego rozumienia podstawa normatywna przyjęta w znaczeniu ustalonym interpreta-cyjnie dla rozstrzyganego przypadku podstawa normatywna przyjęta niezależnie od rozstrzyganego przy-padku zasady systemu prawa lub zasady części systemu prawa reguły i oceny pozaprawne, do których odsyła powoływana pod-stawa normatywna. dr hab. Jerzy Supernat

oceny i reguły kształtowane przez przepisy prawa Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinantami reguły decyzji, tj. czynnikami, które wpływają na jej sformułowanie (treść), są: oceny i reguły kształtowane przez przepisy prawa oceny i reguły formułowane w postaci wiążącego or-gan administracyjny aktu aparatu państwowego (wy-tyczne, instrukcje itd.) oceny i reguły płynące z innych źródeł i wiążące nie-formalnie „własne” oceny i reguły osób, które podejmują decy-zję dr hab. Jerzy Supernat

Na koniec Jerzy Wróblewski wskazuje na determinanty konkretne decyzji. Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Na koniec Jerzy Wróblewski wskazuje na determinanty konkretne decyzji. Chodzi o czynniki, które wpływają na decyzję podjętą przez organ administracyjny w taki sposób, że dotyczą tyl-ko konkretnego rozstrzygnięcia, nie można im natomiast przypisać powiązania z kształtowaniem żadnej reguły de-cyzji: wiążące organ administracyjny akty o charakterze jednostkowym i konkretnym, interwencje posłów, inter-wencje organizacji społeczno-politycznych, poglądy osób, które podejmują decyzję, itd. dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Na temat reguły decyzji wiele ciekawych i wartościowych uwag sformułował amery-kański filozof i teoretyk prawa Ronald Dworkin, ur. 1931, zaliczając w obręb pra-wa tetycznie uzasadnione reguły i aksjo-logicznie uzasadnione zasady. W swej in-tegracyjnej teorii prawa uzasadnił tezę, że wobec niezupełności realnych systemów prawa koniecznym elementem procesu jego stosowania są, wyrażone w zasadach prawa, wybory moralne. dr hab. Jerzy Supernat

determinanty paraprawne determinanty pozaprawne Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja determinant decyzji Janusza Borkowskiego (ur. 1934) determinanty prawne determinanty paraprawne determinanty pozaprawne dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja Janusza Borkowskiego bierze się rów-nież ze spostrzeżenia, że „W procesie podejmowania decyzji, rozumianych jako wybór określonego działania, podmiot admi-nistracji państwowej dokonuje wyboru, kierując się normami prawnymi oraz czynnikami innego charakteru, choć równie imperatywnymi”. dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji determinanty prawne to „obowiązujące normy pra-wne zawarte w aktach prawnych różnej rangi” determinantami paraprawnymi są zasady polityki administracyjnej, prawa ekonomiczne, normy etyczne, jak też kryteria celowości działania wprowadzane do procesu decyzyjnego przez pojęcia nieoznaczone (klauzule gene-ralne) zawarte w przepisach prawnych, takie jak na przykład interes publiczny determinanty pozaprawne „pojawiają się okazjo-nalnie” i wynikają w konkretnej sytuacji „z nacisku grupy mieszkańców, z faktu uwikłania się przez organ w pewien łańcuch kolejnych rozstrzygnięć, z powiązań wynikających z zamieszkania, miejsca w strukturze administracji” dr hab. Jerzy Supernat

determinanty koniecznościowe determinanty powinnościowe Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja determinant decyzji Franciszka Longchamps (1912-1969) determinanty koniecznościowe determinanty powinnościowe determinanty dowolnościowe dr hab. Jerzy Supernat

Franciszek Longchamps

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinanty koniecznościowe są to „te czynniki wyznaczenia, którym według potocznego rozumienia przypisuje się wpływ konieczny”. W grę wchodzą prawidłowości rządzące światem przy-rody, upływ czasu, stosunki przestrzenne, klimat, zdol-ności człowieka do pracy, czas potrzebny do wykonania pracy, oporność tworzywa itp., jak też konieczności go-spodarcze, polityczne, wszystkie tzw. sytuacje przymu-sowe, które mogą przybierać różne złożone postacie itd. dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinanty powinnościowe są to „te czynniki wyznaczenia, które są zdaniami wyrażającymi po-winność (normami) o kształtowaniu zjawiska”. Czy działający zastosuje się do powinności, to sprawa między innymi jej społecznej skuteczności, siły jej obowiązywania. Rzecz jasna nie należy utożsamiać każ-dej determinacji powinnościowej z determinacją prawną; norma prawna jest tylko szczególnym wypadkiem zdania powinnościowego. dr hab. Jerzy Supernat

Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinanty dowolnościowe są to „czynniki wyznaczenia, które według potocznego rozumie-nia przypisuje się dowolnemu wyborowi działają-cego”. Udział determinant dowolnościowych (na przykład przy-zwyczajenia, rutyny czy zwyczaju) jest wyrazem tego, że zjawisko administracyjne jest kształtowaniem rzeczywi-stości społecznej przez człowieka (stąd też znaczenie osobistych właściwości działającego !). dr hab. Jerzy Supernat

Według rodzaju rozwiązywanych problemów decyzje o dobrze określonej strukturze (dotyczą problemów, które można skwantyfikować) decyzje o nieokreślonej strukturze (dotyczą pro-blemów, które jesteśmy w stanie przedstawić wyłącznie jakościowo w postaci opisu słownego) decyzje o słabo określonej strukturze (dotyczą problemów mieszanych, które zawierają zarówno elementy jakościowe, jak i ilościowe) dr hab. Jerzy Supernat

Według wiedzy o możliwych kierunkach działania decyzje (problemy decyzyjne) zamknięte: zbiór kierunków działania jest określony (możliwe jest podjęcie decyzji optymalnej) decyzje (problemy decyzyjne) otwarte / inwen-cyjne (brak znajomości pełnego zbioru kierunków działania powoduje, że decydent nie dąży do de-cyzji optymalnej, lecz satysfakcjonującej / zado-walającej) dr hab. Jerzy Supernat

decyzje podejmowane w sytuacjach normalnych Według stopnia trudności sytuacji decyzyjnej decyzje podejmowane w sytuacjach normalnych decyzje podejmowane w sytuacjach trudnych / stresowych Być może najlepszą decyzją w sytuacjach trudnych jest opóźnienie dokonania wyboru (chociaż - rzecz jasna - nie zawsze jest to możliwe). Anglicy mawiają: Jeżeli masz problem, to prześpij się z nim: take a counsel from your pillow. dr hab. Jerzy Supernat

decyzje (gry) o sumie ujemnej (przegrywają wszyscy decydenci / gracze) Według typu wyniku decyzje (gry) o sumie zerowej (jeden decydent / gracz zyskuje tyle, ile traci drugi) decyzje (gry) o sumie dodatniej (wygrać może każdy z decydentów / graczy: problem sprowadza się do kwestii zapewnienia sobie udziału w po-dziale korzyści, co – zdaniem przedstawicieli teo-rii gier – jest oparte na współpracy i przetargach) decyzje (gry) o sumie ujemnej (przegrywają wszyscy decydenci / gracze) dr hab. Jerzy Supernat

dotyczą celu (celów) i zakresu działalności całej organizacji Decyzje strategiczne Wiele uwagi poświęca się dzisiaj decyzjom strategicznym. Można sformułować kilka cech tych decyzji, odróżniających je od decyzji taktycznych i operacyjnych: dotyczą celu (celów) i zakresu działalności całej organizacji w większym stopniu niż decyzje taktyczne i operacyjne uwzględniają wpływ otoczenia łączą rodzaj i zakres działalności organizacji z jej już istniejącymi lub potencjalnymi możliwościami dr hab. Jerzy Supernat

mają znacznie dłuższy horyzont czasowy Decyzje strategiczne mają istotny wpływ na rozmieszczenie i wyko-rzystanie zasobów organizacji mają znacznie dłuższy horyzont czasowy zwykle są kompleksowe (między innymi rodzą wiele następstw; w tym w postaci decyzji taktycz-nych i operacyjnych podejmowanych w celu ich realizacji) dr hab. Jerzy Supernat

decyzje podejmowane w warunkach pewności Według stopnia poinformowania decydenta decyzje podejmowane w warunkach pewności decyzje podejmowane w warunkach ryzyka decyzje podejmowane w warunkach niepewności dr hab. Jerzy Supernat

Amerykański filozof i polityk Benjamin Franklin (1706-1790): Według stopnia poinformowania decydenta Amerykański filozof i polityk Benjamin Franklin (1706-1790): Certainty? In this world nothing is certain but death and taxes. dr hab. Jerzy Supernat

Amerykański ekonomista Frank H. Knight (1885-1972): Według stopnia poinformowania decydenta Amerykański ekonomista Frank H. Knight (1885-1972): (…) a measurable uncertainty, or "risk" proper (…) is so far different from an un-measurable one that it is not in effect an uncertainty at all. Ryzyko i niepewność są różnymi pojęciami ponieważ czym innym jest niepewność mierzalna (ryzyko właściwe), a czym in-nym niepewność niemierzalna. dr hab. Jerzy Supernat

Myśl końcowa Some people, however long their experience or strong their intellect, are temperamentally incap-able of reaching firm decisions. James Callaghan dr hab. Jerzy Supernat